SARYA DENİZ

Haber Merkezi - 28 Eylül Dünya Güvenli Kürtaj Günü, kürtajın tüm kadınlar için güvenli hale getirilmesinin talep edildiği küresel bir eylem günü. Bu yıl da dünyanın farklı ülkelerinden kadınlar, kürtaj hakkı için sokağa çıkarak eylem yapacaklar. Bu yıl özellikle ABD’de Yüksek Mahkeme’nin Roe Wade kararını bozması ile kadınların güvenli kürtaja erişim haklarının kısıtlanması herkesin tartıştığı bir geri dönüşü gündeme getirdi. Sözüm ona “özgürlükler ülkesi” olarak anılan ABD’de getirilen kısıtlama ile ABD ve dünyanın birçok noktasında kadınlar kürtaj hakkı için daha çok ses yükseltmeye ve mücadele etmeye başladı.

Kürtaj hakkı kadınlar için her ülkede her fırsatta buzdolabından çıkarılıp ısıtılan ve kadınlardan çok erkeklerin konuştuğu bir konu. Kadınların büyük mücadeleleri sonunda kazanılan bu hak, hala bazı ülkelerde yasak, kimi ülkelerde kısıtlı kimilerinde ise ücretli. Haberimizde ABD’de yaşanan bu gelişme ve dünyaya yansımasına odaklanarak kadınların kürtaj hakkında bakacağız.

ABD’de yasaklar yayılıyor

ABD’deki kararın iptalinin ardından eyaletlerde yasaklamalar da yaşandı. Kürtaj 21 eyalette ve Columbia Bölgesi’nde eyalet yasalarıyla korunurken, yirmi altı eyalet ve üç bölgede ciddi şekilde sınırlandırılma veya yasaklanma yaşandı. Öte yandan kürtaj yasağı, 8 Kasım’da yapılacak ara seçimler öncesinde gündemde ve tartışılmaya devam ediyor. Yasak Oklahoma, Tennessee ve Texas'ta daha katı şekilde uygulanmaya başladı.

Roe-Wade kararının iptalinden önce kürtajın anne sağlığı ve tecavüz dışında zaten yasaklandığı Texas'ta uygulamaya giren yeni yasa ile kürtaj yapan doktorlara ömür boyu hapis ve en az 100 bin dolar para cezası gibi ağır maddeler getirildi. Indiana eyaleti ve Arizona’da yeni yasaları hayata geçirmeye hazırlanan yerlerden. Bu yasalar ülkede “tetikleyici yasalar” olarak adlandırılıyor. ABD’de 26 eyaletin tetikleyici yasaklardan etkilenebileceği kaydedilirken, bunlardan Arkansas, Kentucky, Louisiana, Mississippi, Missouri ve Güney Dakota'da kürtajı yasaklayan yasalar şu ana kadar yürürlüğe girmiş bulunuyor.

Kadınların hayatları tehlikede

Kürtaj hizmetine ulaşamama aynı zamanda göç olgusunu da beraberinde getiriyor. Güvenli olmayan çıkışlar, merdiven altı olarak tabir edilen yerlerde yapılan işlemler, kadınların hayatlarını küresel anlamda tehlikeye atıyor. Meksika kürtajın yasak olduğu ülkelerden biri. Kürtaj, sekiz eyalette 12 haftaya kadar hamile olan kadınlar için yasal ve tecavüz vakalarında ya da kadının hayatını tehlikeye atan bir durum söz konusuysa daha uzun süreli olarak yasal. Bu durumda Meksika’daki bu sekiz eyalette kürtaj hizmeti sağlayıcıları Amerika’dan daha fazla kişinin kürtaj hizmeti almak için sınırı geçmesini bekliyor.

24 bölge ya da ülkede yasak

Dünyada her koşulda kürtajı yasaklayan 24 ülke veya bölge var. Bu da üreme çağındaki yaklaşık 91 milyon kadın anlamına geliyor. Dünya Sağlık Örgütü'ne (DSÖ) göre, insanlar güvenli şekilde kürtaj yaptırmadıklarında güvenli olmayan yollara başvuruyor, bu da en çok kısıtlayıcı tedbirlerin olduğu ülkelerde görülüyor.

El Salvador dünyanın en kısıtlayıcı yasalarından bazılarına sahip. El Salvador'da kürtaj bir suç. Gebelik, kadının hayatını veya sağlığını tehlikeye attığında, tecavüz sonucu hamilelikte bile kürtajı yasak. Son 20 yılda acil durum sonucu kürtaj yaptıran 180’den fazla kadın ağır cinayetten yargılandı. Nikaragua’da, kürtaj 2006'da yılından bu yana tamamen yasaklandı. Malta'da hamile kadınların hayatları risk altında olsa dahi kürtaja erişimleri tamamen reddediliyor. Polonya, Avrupa'daki en kısıtlayıcı yasalardan bazılarına sahip ve 2021'de kürtaj yasası kısıtlandı.

Afrika’da durum farksız

Kimi verilere göre Afrika'da son 30 yılda istenmeyen gebelikler yüzde 15 azaldı ancak kürtajlar yüzde 13 arttı. Birçok Afrika ülkesinde kürtaj konusunda kısıtlayıcı yasalar var. Nijerya bunlardan biri. Ülkede kürtaja sadece kadının hayatı tehlikede olduğunda izin veriliyor.  Botsvana ve Zimbabve'de tecavüz sonucu oluşan gebeliklerde kürtaj izin veriliyor. Bu listedeki diğer ülkeler arasında Dominik Cumhuriyeti, Mısır, Haiti, Irak, Madagaskar, Nikaragua, Filipinler, Senegal ve Surinam yer alıyor.

Uygun gebelik süresi ile izin verilen ülkeler

76 ülke, gebelik sürelerinde değişkenlik gösterse de talep üzerine kürtaja izin veriyor. En yaygın kürtaj için uygun gebelik süresi 12 hafta ama birçok ülkede bu süre değişiyor. Örneğin; Fransa'da 16 hafta, İspanya'da 14 hafta ve İtalya'da 90 gün olarak yasal süre belirleniyor. Öte yandan birçok Avrupa ülkesi, Kanada, Çin, Rusya kürtaja istek üzerine izin veriyor.

Pratikte kürtaj olamıyorlar

Türkiye de istek üzerine kürtaja izin veriler ülkeler arasında yer alıyor. Ülkede isteğe bağlı kürtaj 1983'te yasallaştı, kanunen gebeliklerin 10. hafta sonuna kadar, kadının mağdur olması durumunda ise 20. hafta sonuna kadar gebeliğin sonlandırılması yasal. Ancak pratikte kadınların kürtaj hakkına erişemediği tartışılıyor.

Kadınlar ilaçlara yöneliyor

Kürtajın kısıtlanması aynı zamanda kadınların klinik gözetim olmaksızın gebeliklerini sonlandırmaya zorlanmaları anlamına da geliyor. Bu büyük risk. Dünya Sağlık Örgütü’ne göre kadınlar gebeliği sonlandırmak için ilaçlara yöneliyor. Bu ilaçlara da ulaşım güç üstelik tehlikeli. Kadınlar internet üzerinden tedavi arayışına giriyorlar ve genellikle çevrimiçi platformlara ve forumlara, hatta çevrimiçi alışveriş platformlarına gitme çözümünü buluyorlar. Kadınlar kürtaj hapı tedarikçilerine yönlendiriliyor. Dünya üzerinde kürtaj hapları ile ilgili büyük bir pazar ve bu pazar günden güne büyüyor. 

Her yıl 39 bin kadın ölüyor

Dünya Sağlık Örgütü’nün resmi rakamlara göre dünya çapında her yıl yaklaşık 39 bin kadın yasa dışı kürtaj nedeniyle ölüyor. Dünya çapında her yıl tahmini olarak 50 milyon kürtajın yarısı, önerilen tıbbi kurallara göre yapılmıyor. Şimdiye kadar yaklaşık 20 ülkede kürtaja izin veren yasalar çıkarılmadı. Sağlıksız kürtaj nedeniyle ölümlerin yüzde 60’ından fazlası Afrika'da, yüzde 30'u Asya’da yaşandı.

CEDAW kürtaj hakkını koruyor

BM Kadın Hakları Komitesi, ABD’nin kürtaj yasağının önünü açan kararına ilişkin yaptığı açıklamada ABD’nin Kadınların İnsan Haklarını Koruyan Uluslararası Sözleşmeye taraf olmayan dünyadaki yedi ülkeden biri olduğunu söyledi.

Komiteden yapılan açıklamada, “Kadınlara Karşı Ayrımcılığın Önlenmesi Komitesi (CEDAW), Amerika Birleşik Devletleri’ni kadınların ve kız çocuklarının insan haklarına saygı gösterilmesi, korunması, yerine getirilmesi ve teşvik edilmesi amacıyla Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi’ne taraf olmaya çağırmaktadır. CEDAW Sözleşmesi’nin 12. maddesi kapsamında sağlık hakkı, bedensel özerklik hakkını içerir ve kadınların ve kız çocuklarının cinsel ve üreme özgürlüğünü kapsar. Madde 16 (e), kadınların, çocukların sayısı ve aralığı konusunda özgür ve sorumlu bir şekilde karar verme ve bu hakları kullanmalarını sağlayacak bilgi, eğitim ve araçlara erişim haklarını korumaktadır. 189 Devletin taraf olduğu CEDAW Sözleşmesi, cinsel sağlık ve üreme sağlığı hakları da dâhil olmak üzere kadınların insan haklarını kapsamlı bir şekilde koruyan neredeyse evrensel tek anlaşmadır” ifadelerine yer verilmişti.