فرآیند صلح در ترکیه و نیاز به مشارکت جامعه؛ چالش‌ها، فرصت‌ها و راهکارها
ریاست مشترک حزب مناطق دموکراتیک چیگدم کیلیچگون اوچار با تأکید بر ضرورت «قانونگذاری صلح» بیان کرد که به‌جای ترویج گفتمان منفی، اتخاذ موضع طرفدار صلح از سوی همگان به‌اندازه اقدامات دولت اهمیت دارد.
آرژین دیلک اونجل
آمد- پیام منتشره پس از دیدار رهبر خلق کورد عبدالله اوجالان در ۲۷ فوریه با نمایندگان حزب برابری و دمکراسی خلق‌ها، دری به سوی دوران جدیدی در ترکیه و خاورمیانه گشود.
عبدالله اوجالان در این فراخوان به حزب کارگران کوردستان گفت: «برای یکپارچگی با دولت و جامعه، کنگره‌تان را تشکیل دهید و تصمیم بگیرید؛ همان‌گونه که هر جامعه و حزب معاصری که بقایش به زور خاتمه نیافته، داوطلبانه عمل می‌کند. همه گروه‌ها باید سلاح زمین بگذارند و حزب کارگران کوردستان خود را منحل کند.»
فراخوان عبدالله اوجالان بازتاب گسترده یافت و حزب کارگران کوردستان نیز پاسخ مثبت داد. این پاسخ اگرچه کسانی را که منتظر شکست فرآیند بودند ناامید کرد، ولی در مسئله جامعه دموکراتیک و همراهی خلق کورد با خلق‌های حاشیه‌نشین در فرایند جدید ترکیه تأثیر عمیقی گذاشت.
در حالی که بحث‌های مربوط به کنگره ادامه دارد، نحوه تعریف و نام‌گذاری فرآیند از سوی حاکمیت و زمان‌بندی گام‌های آینده محل تأمل است. پیشنهاد دولت بهچلی برای تشکیل کمیسیونی تحت عنوان «استراتژی ترکیه بدون تروریسم در قرن جدید؛ کمیسیون وحدت و همبستگی ملی» در مجلس، موضوع نقش پارلمان را سریع وارد دستور کار کرد.
تشکیل کمیسیون پارلمانی از حیث شفافیت فرآیند و مشارکت طیف‌های مختلف جامعه، گام مهمی تلقی می‌شود. درباره اهمیت حل مسالمت‌آمیز مسئله کورد، بنای آینده مشترک بر پایه حقوق برابر، فرآیندی که با فراخوان عبدالله اوجالان شکل گرفته، فراگیر شدن روند صلح و ضروریات آن با ریاست مشترک حزب مناطق دموکراتیک چیگدم کیلیچگون اوچار گفت‌وگو کردیم.
گامی شجاعانه
چیگدم کیلیچگون اوچار که بر سرعت پیشرفت فرآیند تاکید دارد، این روند را گامی دیرهنگام در حل مسئله کورد می‌داند. او فراخوان ۲۷ فوریه را گامی شجاعانه توصیف می‌کند: «فراخوانی بسیار شجاعانه بود که راه دمکراسی را در ترکیه می‌گشاید. همان‌گونه که آقای اوجالان توضیح داد، تصمیمات زمین‌گذاری سلاح و انحلال با توجه به کلیه تحولات ترکیه و خاورمیانه، از منظر بنای دمکراسی و صلح، یکی از اهم تحولات قدرتمند، شجاعانه و ظرفیت‌ساز اجتماعی است.» او معتقد است که تبیین حل مسئله از طریق تجزیه کشور، رویکرد ایدئولوژیکی است که نیروهای قادر به مسئولیت‌پذیری را از فرآیند دور کرده. چیگدم کیلیچگون اوچار بر این باور است که فراخوان و موضع حزب کارگران کوردستان این فاصله را کاهش داده و هر دو تحول دعوتی برای مسئولیت‌پذیری محسوب می‌شوند.
ضرورت مشارکت جامعه در فرآیند صلح
چیگدم کیلیچگون اوچار می‌گوید: «یکی از پرمناقشه‌ترین مسائل فرآیند، سازمان‌دهی صلح اجتماعی است. در تجربیات جهانی شیوه‌های متعددی برای تحقق آن وجود دارد که آزمایش شده، اما درباره چگونگی آن در ترکیه بحث می‌شود.» او اظهار می‌کند که در ترکیه جامعه بسیار از این مسئله دور نگه داشته شده است.
چیگدم کیلیچگون اوچار درباره «راهکارهای موجود» می‌گوید: «ما در حزب مناطق دموکراتیک و حزب دم از زمان انتشار فراخوان، تجمعات مردمی برگزار کرده‌ایم. هدف نخست تبیین صحیح فراخوان بود. آن زمان سرعت تحولات و فقدان بیانیه‌های شفاف دولت، سردرگمی‌هایی ایجاد کرد که فکر می‌کنیم هنوز تا حدودی ادامه دارد. در هر دو حزب برنامه‌هایی برای دیدار با سازمان‌های مدنی و شخصیت‌های تأثیرگذار، ملاقات با زنان و فعال کردن جوانان در فرآیندهای دموکراتیک طراحی شد که گام به گام اجرا می‌شود. حمایت فعال از این فرآیند توسط مجلس، احزاب سیاسی مجلس و خارج از آن، سازمان‌های مدنی، جنبش‌های کارگری و زنان به نفع صلح و دموکراتیک شدن ترکیه، مهم‌ترین شکل مشارکت جامعه محسوب می‌شود.»
ضرورت سخن گفتن درباره صلح
چیگدم کیلیچگون اوچار که از سکوت حاکم در برخی بخش‌ها سخن می‌گوید، اظهار می‌کند: «تأثیر سخنان روشنفکران و دانشگاهیان را می‌شناسیم. انرژی‌ای که حمایت قدرتمند جنبش زنان ایجاد خواهد کرد را می‌دانیم. نگرانی از آن است که تجربیات منفی گذشته و ۲۳ سال عملکرد حکومت حزب عدالت و توسعه متأسفانه مانع از این مشارکت فعال شده است. به همین دلیل معتقدیم وادار کردن حاکمیت به گام‌برداری اهمیت دارد، ولی انتظار محض از حاکمیت می‌تواند فرآیند را در محدودیت‌ها غرق کند. ما معتقدیم جامعه بسیار تعیین‌کننده‌تر است. جامعه تعیین می‌کند و دولت مکلف به اجراست. در اختیار گیری این قدرت و هر سخنی که به نفع صلح گفته شود، معنای جامعی شدن این مسئله را دارد.» او همچنین بر ضرورت فعالیت احزاب سیاسی ترکیه تاکید می‌کند و معتقد است تعامل آنها با پایگاه خود بر محور فراخوان صلح و جامعه دموکراتیک، حداقل به اندازه اقدامات دولت ارزشمند است.
تجربه فرآیند ۲۰۱۳-۲۰۱۵ راهنمایی برای چگونگی اجرای فرآیند در ترکیه محسوب می‌شود. چیگدم کیلیچگون اوچار با اشاره به وظایف متعدد باقی‌مانده از آن دوره، بر فوریت تشکیل کمیسیون پارلمانی تاکید می‌کند: «در ۲۰۱۳ اشاره آقای اوجالان به مجلس، معرفی پارلمان به عنوان مرجع و تأکید بر کمیسیون‌ها به عنوان ضرورت مهم، از عناوین ناتمام بود. باید این دوره را به فرآیندی تبدیل کنیم که دچار محدودیت‌های قبلی نشویم و با مسئولیت همگان، راه حل واقعی یا صلح پایدار تحقق یابد.»
چیگدم کیلیچگون اوچار که می‌گوید حاکمیت تمایل دارد فرآیند را با ابهام پیش ببرد، اظهار می‌کند: «موضع حزب حرکت ملی‌گرا اگرچه بیشتر کلامی است، ولی تا حدودی شامل سرفصل‌هایی درباره کارهای آتی می‌شود. این کمیسیون یکی از اصلی‌ترین وظایف حاکمیت، احزاب مخالف و مجلس است. رئیس مجلس نیز اساساً مسئول این کار است.»
انتظار از قدرت‌های بین‌المللی
چیگدم کیلیچگون اوچار به نقش عوامل بین‌المللی نیز اشاره می‌کند و بیان می‌کند که مسئله محدود به ترکیه نیست و جغرافیای وسیعی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. او می‌گوید: «خلق کورد امروز فراتر از خلقی با زبان و هویت متفاوت، حامل نظامی هست که اراده هم‌زیستی برابر را بیان می‌کند. حل مسئله کورد تأثیر گسترده‌ای خواهد داشت» و ادامه می‌دهد: «هر گام و نقش سازنده قدرت‌های بین‌المللی بسیار تعیین‌کننده است. در گذشته درباره ایرلند شمالی، دعوت رهبر حزب شین فین به کاخ سفید، نقش سازنده اتحادیه اروپا در فرآیند، سخنان روحانیان درباره مسئله، هم در تسریع و هم در جامعی شدن فرآیند نقش جدی ایفا کرد. بنابراین سخن سازنده همه عوامل بین‌المللی بسیار ارزشمند است. انتظاری در این زمینه وجود دارد.»
چیگدم کیلیچگون اوچار همزمان با بیان این انتظار، به سکوت نهادهای بین‌المللی در برابر حملات اسرائیل اشاره می‌کند و می‌افزاید: «سکوت این عوامل بین‌المللی در برابر حملات اسرائیل، واقعاً از منظر تاریخ بشریت نگران‌کننده است. اتحادیه اروپا یا سازمان ملل در انجام مسئولیت‌های تاریخی که برای نوسازی خود نیاز دارند، خلأهای جدی ایجاد کرده‌اند. نیاز به بازتعریف و عملکردهایی دارند که با روح زمان هماهنگ باشد. در فراخوان ما، همگان باید در حل مسئله کورد به نفع صلح و کشور دموکراتیک سخن بگویند.»
زبان رسانه‌ها از صلح فاصله دارد
نقش رسانه‌ها برای پیشرفت و بحث سازنده فرآیندهای حل در جایگاه مهمی قرار دارد. چیگدم کیلیچگون اوچار که رسانه را در موقعیت تعیین‌کننده‌ای می‌داند، تاکید می‌کند که هنوز زبان صلحی شکل نگرفته. او می‌گوید: «رسانه مکانیسم مهمی است و به هر سمتی که هدایت شود، جامعه را آماده می‌کند. امروز زبان رسانه‌ها متأسفانه از خدمت به فرآیند حل فاصله زیادی دارد. دستورکارهای حزبی خاص و تجربیات ناموفق فرآیندهای مذاکره گذشته هنوز بر فضای رسانه‌ای تأثیر منفی می‌گذارد، در حالی که این دوره نیاز فوری به زبانی مثبت، سازنده و کمک‌کننده به حل مسئله دارد.»
سخنی متناسب با دوران جدید
چیگدم کیلیچگون اوچار که می‌گوید برخی احزاب سیاسی مجلس، به‌ویژه حزب نیک، در فهم ماهیت مسئله اصرار بر ناآگاهی دارند، ادامه می‌دهد: «هیچ‌کس نمی‌تواند ادعا کند که حل نشدن مسئله کورد صرفاً مربوط به خلق کورد و خلق‌های حاشیه‌نشین است. احزاب سیاسی مجلس، سازمان‌های مدنی و جنبش زنان اکنون خوب می‌دانند که حل نشدن این مسئله چه زمان و ارزش عظیمی را از کشور گرفته است. با توجه به این واقعیت، شدیداً نیاز به گفتمان مناسبی داریم. متأسفانه برخی مسائل بسیار دور از واقعیت مطرح می‌شوند. مثلاً تلقی حل و صلح به عنوان تهدید به جای فرصت، بسیار مضر است. صلح هژمونی ایجاد نمی‌کند و حل مسئله نیز چنین نیست. برعکس، این کشور که از نظر ایدئولوژیک تحت سلطه ملی‌گرایی و تبعیض جنسیتی قرار دارد، نیاز به آزادسازی حقوق سلب شده زنان و هویت‌های مختلف دارد. گفتمان رسانه‌ها و احزاب سیاسی باید متناسب با دوران جدید و آینده‌نگر باشد. هنوز به آن نقطه نرسیده‌ایم ولی تلاش ما هم به عنوان زنان و هم به عنوان حزب سیاسی، مشترک ساختن این رویکرد است.»
رژیمی که خلق کورد را انکار کرد
اخیراً در رسانه‌ها فرآیند محدود به معاهده لوزان و قانون اساسی ۱۹۲۴ مطرح می‌شود. چیگدم کیلیچگون اوچار در این زمینه می‌گوید: «کاش به اندازه بحث معاهده لوزان، صلح مورد نیاز کشور را نیز مطرح می‌کردیم. متأسفانه چنین نشد. داشتن نظرات مختلف درباره لوزان طبیعی است. نگاه به تاریخ یکصد ساله، جایگاه خلق کورد، جایگاه ترک‌بودگی شکل گرفته. سختی‌های هویت‌های مختلف، نقد لوزان را کاملاً قابل فهم می‌کند. معاهده لوزان باعث شناسایی بین‌المللی ترکیه شد. ولی باید پرسید: اگر لوزانی امضا می‌شد که خلق کورد را نیز به رسمیت می‌شناخت، استقلال بین‌المللی ترکیه چگونه تحت تأثیر قرار می‌گرفت؟ یا مانع می‌شد؟ بنابراین لوزان رژیمی ایجاد کرد که روابط تاریخی و کنونی خلق کورد با دولت را نادیده گرفت و سپس آن را انکار کرد. این از نظر خلق کورد وضعیت غیرقابل مناقشه‌ای است. چراکه نه هویت‌هایشان و نه حقوقشان شناسایی یا تضمینی ندارد. نمی‌خواهیم این مسئله جلوی بحث‌های صلح را بگیرد ولی برای شفافیت کامل فرآیند صلح آتی، برخی مسائل باید روشن باشد.»
نیاز به زمینه‌ای فراتر از لوزان
چیگدم کیلیچگون اوچار تاکید می‌کند که به جای لوزان باید قرارداد اجتماعی جدیدی مبتنی بر شهروندی دموکراتیک و برابر مطرح شود: «این نه تحریک‌کننده یا مخرب فرآیند، بلکه برعکس یکی از ضروریات سالم پیش رفتن فرآیند است. قانون اساسی ۱۹۲۴ و خود لوزان برای دوران جدید، هم برای ترکیه و هم برای بنای صلح آتی ناکافی است. نیاز به بحث‌ها، ایده‌ها و زمینه سیاسی و حقوقی جدیدی داریم که فراتر از لوزان و قانون اساسی ۱۹۲۴ باشد. مقاومت در برابر این کار تکرار قرن جدیدی است که در آن ترکیه از همه ارزش‌های دموکراتیک دور خواهد بود.»
ضرورت قانونگذاری صلح
چیگدم کیلیچگون اوچار درباره چگونگی شکل‌گیری این زمینه و روش گام‌برداری می‌گوید: «درباره تعریف مسئله اختلاف نظر وجود دارد. نخستین گام، ضرورت توافق جدی احزاب سیاسی فعال در این زمینه درباره ماهیت مسئله کورد است. این نمی‌تواند مسئله تروریسم تلقی شود. این مسئله دمکراسی و شهروندی برابر است که تعاریف مختلفی می‌توان برای آن ارائه داد. برای پیشرفت سالم فرآیند، شرایط آقای اوجالان که مسئولیت فراخوان را پذیرفته و برای عملی شدن آن در مهم‌ترین جایگاه قرار دارد، حیاتی است. حل چنین مسئله بزرگی از امرالی ممکن نیست. وزیر عدالت حکومت حزب عدالت و توسعه در محدودیت‌های قانونی گیر کرده است. آیا چنین مسئله تاریخی را با قوانین ناکافی کشور می‌توان حل کرد؟ کار ساده‌ای است، قوانین تغییر کنند. ما نیاز به قانونگذاری صلح داریم. به جای برداشتن این گام، ایجاد گفتمان منفی خطرناک است. باید بیشتر درباره امکانات موجود صحبت کرد. حق امید و آرای دیوان اروپایی حقوق بشر برای ترکیه الزام‌آور است. این مسئله‌ای تعریف شده است که باید اجرا شود.»
ضرورت انجام اصلاحات
چیگدم کیلیچگون اوچار با اشاره به سیاستمداران زندانی و دادگاه‌های جاری، گام‌ها را توضیح می‌دهد: «بخش عمده سیاستمداران زندانی ترکیه، سیاستمداران کورد هستند؛ چراکه خلق کورد در نظام حقوقی این کشور به رسمیت شناخته نمی‌شود. در نظام حقوقی که وجود شما را نمی‌پذیرد چگونه محاکمه و مجازات می‌شوید؟ این سؤال مهمی است. نیاز به نظام حقوقی دموکراتیک و عادلانه داریم که این امر به عنوان اصلاح قانونی مطرح می‌شود. امروز شاید بحث از جزئیات زودهنگام باشد و فرآیند نیاز به بلوغ بیشتر دارد، ولی اصلاحات قانونی و حقوقی ضروری است. مهم‌ترین مسئله، زندانیان بیمار است که زخم عمیق خلق کوردستان محسوب می‌شود. هیچ توجیه انسانی، سیاسی یا وجدانی برای آرای پزشکی قانونی درباره زندانیان بیمار وجود ندارد. در این کشور تابوت‌های خون‌آلود به کوردستان فرستاده شده است. زندانیان بیمار باید فوراً آزاد شوند. در بین دادگاه‌های مدیران و نمایندگان خلق کورد، دادگاه کوبانی و پرونده کنفدرالیسم جوامع کوردستان بسیار تعیین‌کننده هستند. هر دو نشانگر عدم پذیرش سیاست دموکراتیک هستند. بنابراین پذیرش سیاست دموکراتیک، گشایش فضای سیاسی و انجام اصلاحات قانونی اهمیت بسیاری دارد.»
تشکیل فوری کمیسیون
چیگدم کیلیچگون اوچار که اصرار دارد یکی از مهم‌ترین مسائل، کمیسیون مجلس است، می‌گوید: «فوراً و بدون تأخیر باید کمیسیونی با حضور همه احزاب سیاسی مجلس تشکیل شود ولی فکر می‌کنم محدود شدن به آنجا درست نیست. حضور و مسئولیت‌پذیری شخصیت‌های تأثیرگذار و روشنفکرانی که قادرند تاریخ، حقوق و قوانین کشور را با نگاه انتقادی ولی قابل اصلاح به سمت عدالت بیشتر ببرند، عامل تسریع فرآیند است.»
اهمیت عمل به فراخوان
چیگدم کیلیچگون اوچار در پایان می‌گوید: «در دوران بسیار ارزشمندی به سر می‌بریم که نه قابل از دست دادن است و نه قابل اتلاف. این زمان همه ما را به مسئولیت‌پذیری فرا می‌خواند. این مسئله صرفاً مربوط به خلق کورد نیست و این کاملاً آشکار است. در طول تاریخ یکصد ساله، خلق کورد همراه با دیگر خلق‌های آزادی‌خواه رنج بسیار کشیده است. فراخوان آقای اوجالان پنجره زندگی مشترک و رهایی از این رنج‌ها را به روشنی گشوده است، بنابراین گوش دادن به این فراخوان و عمل به ضروریات آن بسیار مهم است. ما این فراخوان را نه تنها متوجه خلق کورد و دولت، بلکه متوجه همه خلق‌های ترکیه می‌دانیم. بیایید این فراخوان ارزشمند را زنده نگه داریم و راه‌های دستیابی به صلح را با هم بسازیم.»