زهور المشرقی

تونس - روز چهارشنبه، ۱۵ اکتبر، شهروندان تونسی در پایتخت، به فراخوان «جمعیت خانه قابس» پاسخ دادند و خواهان تعطیلی و تفکیک واحدهای صنعتی مضر مجتمع شیمیایی واقع در استان قابس در جنوب‌شرقی کشور شدند.

معترضان پلاکاردهایی به دست داشتند که خواهان دخالت فوری دولت برای پایان دادن به آنچه «تهدید مداوم» زندگی مردم منطقه می‌خواندند. آن‌ها تأکید کردند که بیماری‌های مزمن، به‌ویژه سرطام، ناشی از این واحدها است و هم‌چنین مردم هر روز با خفگی به خاطر استنشاق گازهای سمی مواجه‌اند.

روی پلاکاردها شعارهایی چون «قابس خفه می‌شود»، «ما را خفه نکنید»، «می‌خواهیم زندگی کنیم»، «قابس بهشت دنیا» و «آلودگی را متوقف کنید» نوشته شده بود.

استان قابس از بیش از ۵۳ سال پیش درگیر یک بحران محیطی و بهداشتی شدید است که با تأسیس مجتمع شیمیایی آغاز شد. این مجتمع اکنون نماد آلودگی منطقه شده است: انتشار گازهای آلاینده از دودکش‌های آن کیفیت هوا را به‌شدت کاهش داده، و مقادیر هنگفت «فسفوژیپس» که روزانه به دریا تخلیه می‌شود، موجب نابودی حیات دریایی در سواحل قابس شده است. این روند آسیب‌های جدی به انسان و محیط زیست وارد کرده است.

 

مطالبات روشن

هناء نجیمه، فعال جنبش  «Stop Pollution»، می‌گوید انتخاب روز «عید الجلاء» برای برگزاری اعتراض تصادفی نبوده، بلکه مردم قابس خواسته‌اند آن روز را به «روز رهایی محیط‌زیستی» تبدیل کنند؛ نمادی از آزادی از آلودگی که منطقه را بیش از نیم قرن درگیر خود کرده است. او تأکید می‌کند که مطالبات مردم کاملاً شناخته شده‌اند و بازتاب‌دهنده رنج مردم قابس و فریاد طبیعت است که طی دهه‌ها مورد تعرض قرار گرفته است.

او می‌گوید وضعیت اکنون بسیار وخیم است؛ از ماه سپتامبر گذشته موارد خفگی میان کودکان و دانش‌آموزان مدارس و مؤسسات آموزشی مکرراً رخ داده و دو مورد جدید روز سه‌شنبه گذشته ثبت شده است.

نجیمه می‌افزاید مردم قابس حق دارند در محیطی سالم، هوایی پاک و با شرایط زندگی شایسته زندگی کنند. او می‌گوید بحران قابس فراتر از یک مشکل محلی و موضوعی ملی است؛ «این یک مسئله عادلانه است، مانند مسئله فلسطین… موضوع زندگی و مرگ است.» او از استان‌های دیگر تونس خواست تا با قابس همبستگی کنند و از مقامات که خواسته‌های مردم را نادیده می‌گیرند انتقاد کرد. او می‌گوید: «در خواست اصلی ما تفکیک واحدهای آلوده است».

او این برخورد را کاملاً سیاسی می‌داند و از مواجهه دولت با اعتراض‌های مسالمت‌آمیز ابراز شگفتی می‌کند: «ما هر روز با فسفوژیپس خفه می‌شویم، اما دولت ما را با گاز اشک‌آور و خشونت روبه‌رو می‌کند، و این غیرقابل قبول است.»

نجیمه همچنین به یکی از بندهای قانون اساسی اشاره می‌کند که حق بهداشت را تضمین کرده و می‌پرسد چرا در بیمارستان‌های قابس اکسیژن برای نجات کودکان خفگی نداریم: «ما مجبور شدیم درخواست تأمین کپسول‌های اکسیژن کنیم؛ این نشان می‌دهد که ما شاهد جنایت پنهان دولتی هستیم که هر روز ادامه دارد.»

 

حمایت از زنان، تکلیفی انسانی

نجات عرعاری، فعال حقوق زن و حقوق بشر، تأکید می‌کند که حمایت از زنان قابس که جزو بیشترین آسیب‌دیدگان بحران هستند، یک مسئولیت اخلاقی و انسانی است. او می‌گوید این مسئله تنها موضوعی محلی نیست، بلکه حق ابتدایی بهداشت، امنیت زیست‌محیطی، امنیت غذایی و امنیت اجتماعی را در بر می‌گیرد. او می‌گوید: «زندگی هزاران نفر در قابس در خطر است؛ این امر نیازمند اقدام فوری و همبستگی گسترده است.»

نجات عرعاری اشاره می‌کند که مطالعات علمی متعدد رابطه‌ای روشن بین آلودگی محیطی و شیوع بیماری‌های جدی در منطقه نشان داده‌اند. این مطالعات نقاط بالایی از ناباروری، سقط جنین، بیماری‌های ریوی و پوستی و ضعف سیستم ایمنی در نتیجه‌ی مواجهه مزمن با سموم موجود در خاک، آب و هوا را گزارش کرده‌اند.

او می‌گوید سکوت در برابر این تخلفات بزرگ، نوعی هم‌دستی است: «ما در برابر یک جنایت محیطی هستیم که انسان را می‌کشد. دولت و مؤسسه‌ها باید فوراً و نه با شعارهای صرف اقدام کنند؛ حق بدون سلامت معنایی ندارد. زندگی انسان محترم است و نمی‌توان بازیچه قرار داد. باید نقطه پایان برای این وضعیت وجود داشته باشد.»

وی فاش می‌کند کارشناسان محیط‌زیست تخمین زده‌اند آلودگی منتشره از قابس تا فاصله ۵۰۰ کیلومتر گسترش دارد، یعنی تأثیر آن تنها محدود به محلی نیست، بلکه سلامت کل مردم تونس را تهدید می‌کند: «ما حق داریم در محیطی سالم و با کرامت زندگی کنیم.» او از دولت می‌خواهد مسئولیت خود را در حفاظت از این حقوق و تأمین زندگی ایمن برای همه شهروندان بپذیرد.

 

«خطری که تنها قابس را تهدید نمی‌کند»

نایله الزغلامی، فعال زن و رئیس پیشین انجمن زنان دموکرات تونس، می‌گوید این تجمع در همبستگی با قابس انجام شد؛ شهری که سال‌هاست با مشکل آلودگی محیطی و نابودی طبیعت روبه‌روست. او می‌گوید زمان آن رسیده که دولت مسئولیت‌های خود را بپذیرد و نسبت به این خطر توجه کند؛ چرا که این تهدید تنها متوجه قابس نیست، بلکه کل تونس را در برمی‌گیرد. نایله الزغلامی می‌گوید قابس اکنون به «کانون بیماری‌های کشنده» بدل شده و زنان و کودکان اولین قربانیان آن هستند؛ بنابراین باید سریعاً برای حفظ جان مردم و تضمین حق زندگی در محیطی سالم اقدام شود.

او تأکید کرد که این حرکت ناشی از خواسته‌های انباشته طی سال‌هاست که بی‌پاسخ مانده‌اند. او می‌گوید: «باید با جدیت به ماجرا پرداخت و راه‌حل یافت، نه صرفاً شعار داد یا سخنرانی کرد؛ محیط زیست رو به مرگ است و انسان دارد جان می‌دهد.»