راما خلف

دمشق – نشست «عدالت انتقالی در بستر سوریه» که در دمشق برگزار شد، به بررسی فرهنگ عدالت انتقالی و اهمیت آن در ساختن آینده‌ای پایدار پرداخت و شرکت‌کنندگان در این نشست بر نقش زنان در مستندسازی نقض حقوق و اهمیت نهادینه‌سازی این مفهوم در جامعه، مقابله با گفتمان نفرت، تقویت روحیه شهروندی و تسامح و همچنین همکاری مدنی برای فعال‌سازی سازوکارهای عدالت و ساختن آینده سوریه تأکید کردند.

این نشست که روز سه‌شنبه ١ مهرماه در پایتخت سوریه به همت «شورای زنان سوریه» برگزار شد، میزبان جمعی از فعالان مدنی و حقوقی، نمایندگان سازمان‌های جامعه مدنی و شماری از شخصیت‌های زن تأثیرگذار بود.

 

نشست شامل دو محور اصلی بود

فرهنگ عدالت انتقالی: در این بخش، مفهوم عدالت انتقالی و اهمیت آن در ورق زدن گذشته و حرکت به سوی آینده‌ای باثبات‌تر بررسی شد. ابزارهایی همچون کشف حقیقت، پاسخگویی، جبران خسارت و اصلاح نهادی از جمله راهکارهایی بودند که مورد تأکید قرار گرفتند. شرکت‌کنندگان تأکید کردند این فرهنگ باید در آگاهی جمعی جامعه ریشه‌دار شود تا بتواند به‌طور مؤثر اجرا گردد، به‌ویژه در جامعه‌ای که سال‌ها از استبداد و خشونت آسیب دیده است.

نقش زنان در عدالت انتقالی: محور دوم نشست بر چالش‌هایی تمرکز داشت که زنان در روند مشارکت با آن روبه‌رو هستند، اما هم‌زمان بر نقش کلیدی آنان در مستندسازی نقض‌ها، پیگیری مطالبات قربانیان و کمک به بازسازی صلح اجتماعی تأکید شد.

 

 

عدالت انتقالی؛ یکی از مهم‌ترین مسائل امروز سوریه

در حاشیه نشست، عایشه حسو، مدیر روابط عمومی مجلس زنان سوریه در دمشق، گفت: «این نشست گفت‌وگویی با مشارکت جمعی از نمایندگان سازمان‌های جامعه مدنی، جریان‌های سیاسی، فعالان حقوقی، مدنی و اجتماعی برگزار شد.»

وی افزود: «وقتی از عدالت انتقالی صحبت می‌کنیم، در حقیقت از یکی از مهم‌ترین مسائل امروز سخن می‌گوییم. شیوه اجرای آن خود مسئله‌ای پیچیده است. از این رو، ما در شورای زنان سوریه و با توجه به پیامدهایی از جمله حذف سیستماتیک و به حاشیه‌راندن زنان و نیز گسترش گفتمان نفرت که به اوج خود رسیده، شاهد آن هستیم، روری دیدیم که روی این پرونده کار کنیم. فعالیت ما تنها به دمشق محدود نخواهد شد، بلکه تلاش می‌کنیم آن را به مناطق مختلف جغرافیایی سوریه گسترش دهیم.»

 

زنان، رکن اساسی در فعال‌سازی عدالت انتقالی

عایشه حسو با تأکید بر اینکه «زنان رکن اساسی در فعال‌سازی عدالت انتقالی هستند»، افزود: «دیدگاه‌هایی که در نشست مطرح شد بسیار غنی بودند و پیشنهادهای متعددی درباره چگونگی همکاری مشترک میان اجزای جامعه مدنی و فعالان زن برای فعال‌سازی سازوکارهای عدالت انتقالی ارائه شد؛ سازوکارهایی که پایه‌ای‌ترین رکن مرحله آینده به شمار می‌روند. ما باید فرهنگ عدالت انتقالی را گسترش دهیم و بازسازی بنیان‌های اجتماعی را از منظر حقوق زنان و حضور فعال آنان دنبال کنیم.»

وی ادامه داد: «به همین دلیل، در نشست تأکید شد که این مسئله بسیار پیچیده است و این تریبون فرصتی بود برای رساندن صدای ما به همه فعالان این حوزه است، تا بتوانیم در مسیر کار مشترک برای ارتقای سوریه گام برداریم. مردم سوریه سال‌ها هزینه سنگینی بابت بحران پرداخته‌اند. در چارچوب عدالت انتقالی، موضوعاتی چون هویت، شهروندی و تسامح مطرح شد؛ موضوعاتی که نیازمند بحث و گفت‌وگوی مستمر هستند تا بتوانیم با مرحله کنونی همراه شویم و به اهدافمان برسیم. پس از دهه‌ها استبداد در عرصه قانون‌گذاری و اجرا، ضروری است که به عنوان سوری‌ها با یکدیگر گفت‌وگو کنیم تا از این استبداد عبور کرده و با هم آینده‌ای بهتر بنیان نهیم.»

 

 

ساخت سوریه از طریق فعال سازی نقش زنان در تمامی زمینه‌ها محقق می‌شود»

مهندس لیزا عاصی، فعال حقوق زنان و اتحادیه‌ای، دیدگاه خود را چنین مطرح کرد: «عدالت انتقالی باید امنیت را در ذهن شهروندان ایجاد کند و این تنها از طریق قوانینی که حق شهروندی برابر برای همه را تضمین کند، امکان‌پذیر است. وقتی شهروندی برابر تحقق یابد، مردم احساس امنیت می‌کنند، در ساختن کشور مشارکت می‌کنند، زخم‌ها التیام می‌یابند و حتی اقتصاد نیز در سایه این امنیت فعال می‌شود.»

او تأکید کرد: «این کار نیازمند تلاش بسیار است، به‌ویژه که زنان در سوریه امروز حداقل ۶۵٪ جامعه را تشکیل می‌دهند. بنابراین باید از این ظرفیت استفاده کرد و آن را به حاشیه نراند. سهم ۲۰٪ زنان در مجلس نمایندگان ناعادلانه است و انرژی عظیمی را مسدود می‌کند؛ باید این توان در فرایند بازسازی کشور آزاد شود، به‌ویژه که زنان بیشترین رنج را تجربه کرده‌اند، چه در حکومت گذشته و چه در وضعیت کنونی.»

وی همچنین یادآور شد: «زنان سوریه هنوز با ظلم روبه‌رو هستند و حق دارند مطالبات خود را مطرح کنند، زیرا با سرکوب، ظلم یا حتی نسل‌کشی مواجه شده‌اند. نقش زنان باید به‌طور کامل در محل مناسب به کار گرفته شود و دادن ۱۰٪ یا ۲۰٪ نمایندگی، نه هدیه که کاهش ظرفیت واقعی آنان است. نیروی واقعی زنان باید به طور کامل به کار گرفته شود.»

او همچنین تأکید کرد: «ما در برابر یک وطن ویران قرار داریم و نمی‌توان با روحیه سستی با فرایند بازسازی برخورد کرد. باید از دانش، تجربه و نیروی کار استفاده کنیم و حتی از بازنشستگان نیز می‌توان بهره برد، زیرا تجربه‌های ارزشمندی دارند. هیچ انسانی که قادر به مشارکت است نباید از فرآیند ساخت کنار گذاشته شود.»

 

 

برجسته‌ترین توصیه‌ها و خروجی‌های نشست

شرکت‌کنندگان در پایان جلسه به مجموعه‌ای از توصیه‌ها و نتایج رسیدند، که مهم‌تریم آن‌ها عبارتند از:

-تقویت فرهنگ عدالت انتقالی در جامعه سوریه از طریق کمپین‌های آگاهی‌بخشی و گفت‌وگوهای باز.

-توانمندسازی واقعی زنان در مؤسسات دولتی و جامعه مدنی، فراتر از نسبت‌های صوری (۱۰٪ یا ۲۰٪) و حرکت به سوی مشارکت واقعی و فعال.

-مقابله با گفتمان نفرت و حاشیه‌راندن افراد به‌عنوان یکی از مهم‌ترین چالش‌ها در مسیر بازسازی صلح اجتماعی.

-توصیه‌ها و اولویت‌های اجرایی برای عدالت انتقالی در سوریه.

 

شرکت‌کنندگان و برگزارکنندگان نشست بر چند محور اصلی برای پیشبرد عدالت انتقالی تأکید کردند:

-تقویت همکاری میان اجزای جامعه مدنی و فعالان زن برای فعال‌سازی سازوکارهای عدالت انتقالی.

-تمرکز بر ارزش‌های هویت، شهروندی و تسامح به عنوان ستون‌های اصلی مرحله انتقالی.

-استفاده از توانایی‌های زنان که امروز اکثریت جامعه را تشکیل می‌دهند، در فرایند بازسازی و نوسازی کشور.

-برگزاری نشست‌ها و کارگاه‌های دوره‌ای برای دنبال کردن مباحث، تبادل نظر و توسعه سازوکارهای مشترک برای آینده عدالت انتقالی در سوریه.

این توصیه‌ها بر اهمیت مشارکت فعال زنان در تمامی زمینه‌ها، نهادینه‌سازی فرهنگ عدالت و شهروندی و ایجاد شبکه‌های پیوسته همکاری میان سازمان‌ها و فعالان مدنی تأکید دارد، تا مسیر بازسازی سوریه با مشارکت گسترده و پایدار پیش برود.