شبنم توکلی

تهران- به گفته سازمان بهداشت جهانی  خودکشی، عملی آگاهانه و مرگبار است که توسط فرد و با آگاهی از چنین سرانجامی صورت می‌گیرد. اقدام به خودکشی یا خودکشی ناموفق نیز به این اشاره دارد که اقدام به خودکشی انجام گیرد ولی منجر به مرگ نشود و معمولاً افراد در پی جلب توجه دیگران به سمت خود هستند.

اغلب اقدام کنندگان، زنان، جوانان (۲۴تا ۴۴ساله) و از طبقات پایین اجتماعی،  اقتصادی اند، در مقابل کسانی که واقعاً خود را میکشند، اغلب مردان، مسن ترها (۵۵ تا ۶۶ساله) و از طبقات بالاتر اجتماعی  اقتصادی‌اند.

 به نقل از مرکز پیشگیری و کنترل بیماری‌ها خودکشی هفتمین عامل مرگ در مردان و چهاردهمین عامل مرگ در زنان محسوب شده و شایعترین روش‌های خودکشی در مردان و زنان به ترتیب استفاده از اسلحه و مسمومیت است.

بروز خودکشی طی سال‌های اخیر روند فزاینده‌ای را به خود گرفته است که نه تنها موجب افزایش تنش و نگرانی در بین جوامع گردیده است، بلکه کل جهان را تحت تاثیر خود قرار داده است. این افزایش در آغاز هزاره‌ی سوم به حدی نگران کننده بوده که سازمان جهانی بهداشت و انجمن بین‌المللی پیشگیری از خودکشی، روز دهم سپتامبر را به عنوان روز جهانی پیشگیری از خودکشی نامگذاری کرده است.

ایران را با نرخ خودکشی ۶ نفر در صد هزار نفر، در رتبه ۵۸ جهانی جای داده‌اند. سازمان بهداشت جهانی برپایه گزارش در سال ۲۰۱۴ میلادی، نرخ خودکشی در ایران ۵.۳ در میان ۱۰۰ هزار نفر بوده‌ است. این نرخ در میان زنان ۳.۶ و در میان مردان ٧٠٠ می‌باشد.

خودکشی در بین همه طبقات جمعیتی رخ می‌دهد، ولی زنان بیشتر از مردان اقدام به خودکشی می‌نمایند؛ در صورتی که خودکشی در مردان بیش از زنان منجر به مرگ می‌شود. آمارهای جهانی حاکی از نرخ بالای اقدام به خودکشی و نرخ پایین مرگ ناشی از خودکشی در زنان است. البته نسبت جنسیتی در استان‌های کوردستان و بوشهر معکوس بوده، به طوری که زنان ٢ برابر مردان خودکشی موفق می‌نمایند همچنین آمارها حاکی از آن است که نسبت خودکشی زنان در استان ایلام و شیراز بیشتر از مردان است.  

نتایج مطالعات حاکی از آن بود که شایع‌ترین روش خودکشی در آقایان به ترتیب حلق‌آویز کردن و مصرف سم و خودسوزی و سقوط بود؛ در صورتی که در زنان شایع‌ترین روشهای خودکشی، مصرف مواد شیمیایی (اعم از دارو و یا سموم صنعتی و کشاورزی) و خودسوزی بوده است،  چهل درصد از اقدام به خودکشی‌ها از طریق خودسوزی گزارش شده است. نتایج مطالعات بیانگر آن است که خودسوزی از روشهای رایج در میان زنان استان ایلام به شمار می‌رود.

هشت درصد خودکشی‌های منجر به مرگ با سلاح گرم انجام شده که خودکشی با اسلحه، ١٨ درصد مرگ‌های ناشی از سلاح گرم را به خود اختصاص داده است. بیشترین تعداد خودکشی ها با سلاح گرم در کرماشان، تهران و لرستان و خراسان و سیستان و بلوچستان است. مهمترین علل اجتماعی اقدام به خودکشی طی دو دهه‌ی اخیر به ترتیب مشکلات خانوادگی و نیز مشکلات اقتصادی و تحصیلی بیان شده است.

 

سه عامل مهم خودکشی در جامعه‌ی ایرانی

محققان به سه عامل مهم خودکشی در جامعه‌ی ایرانی اشاره کرده‌اند : ١) خودسوزی زنان، نشانگر اعتراض آنها به جامعه ی بسته و محدود است. ٢) خودکشی، نوعی واکنش به مسئله‌ی بحران هویت است. ٣) دوگانه‌ی والدین(مسئله‌ی اعتیاد و طلاق) از فاکتورهای تاثیرگذار است.

خودکشی، عمل آگاهانه نابودسازی خود به دست خویشتن، در بهترین مفهوم یک ناراحتی چند بعدی است که انسان نیازمند برای حل مسئله‌ای خاص، آن را بر می‌گزیند. پس از نظر فردی کە می‌خواهد بە زندگی پایان دهد، خودکشی یک رفتار تصادفی و بی معنی نیست بلکه راه‌حلی برای رهایی از بحران می‌باشد که سخن از آن وضعیت به طور غیر قابل اجتنابی رنج می‌برد.

روش انتخابی جهت خودکشی موفق یا ناموفق به فرهنگ و وسیله در دسترس فرق می‌کند. خودسوزی یکی از خشن‌ترین و دردناک‌ترین روش‌های خودکشی است که در غرب و شمال غرب ایران بیشترین آمار را دارد. خودسوزی، آسیب‌رسان‌ترین روش از روش‌های تخریب به شخص می‌باشد. بر اساس نتایج به دست آمده، استان ایلام با نرخ ۲۶درصد هزار نفر جمعیت دارای بالاترین نرخ خودکشی در ایران است. خودسوزی شکلی نادر از اعتراض سیاسی اجتماعی است. کسانی بودند که با خودسوزی خودشان باعث به وجودآمدن موج بزرگی از اعتراضات مردمی شدند. محمدبو عزیزی، دستفروش تونسی بود که در ١٧ دسامبر ٢٠١٠ در اعتراض به توقیف کالاهایش خود را مقایل شهرداری به آتش کشید. اقدام بوعزیز آغازگر انقلابی در تونس شد. در ایران هما دارابی در ٢ اسفند ١٣٧٢در اعتراض به حجاب اجباری در میدان تجریش تهران خودسوزی کرد. سحر خدایاری ملقب به دختر آبی در اعتراض به محکومیت و دستگیری خود به زندان بابت تلاش برای ورود به ورزشگاه و تماشای مسابقات فوتبال تیم استقلال ایران در لیگ قهرمانان آسیا، اقدام به خودسوزی کرد و در ١٨ شهریور ١٣٩٨ درگذشت.

 

مشکلات روانی و فشارهای عصبی زمینه‌ساز خودکشی در مهاجران

رشد سریع جمعیت، مشکلات اقتصادی، بی ثباتی سیاسی، درگیری‌های قومی و نژادی، جنگ و بیکاری در کشورهای رو به رشد باعث شده است که جمعیت مهاجران  و پناهندگان در سال‌های اخیر به شدت افزایش یابد. فرایند مهاجرت به هر دلیل یا هر مدتی که رخ دهد استرس زا است.

جدایی از خانواده و جامعه خودی، پذیرفته نشدن در کشور میزبان، آسیب شدید پیش از جلای وطن، پیربودن یا نوجوان بودن، آشنا نبودن با زبان کشور میزبان و نداشتن موقعیت اجتماعی- اقتصادی، از عوامل تأثیرگذار بر بهداشت روانی مهاجران و پناهندگان به شمار می‌رود.

مهاجرت بر فرهنگ کشورها تأثیر می‌گذارد. ممکن است ویژگی‌های جامعه بزرگتر و پیشرفته‌تر را بپذیرند اما با آن همانندسازی نکنند، یعنی ویژگی‌های فرهنگی خاص آنان به کلی از بین نرود . وقتی تغییر حاد بوده و مکانیزم‌های انطباقی و حمایت‌های اجتماعی آنها چاره‌ساز نباشد ، ممکن است استرس و فشار روانی زیادی وارد آورد. شوک فرهنگی  با اضطراب، افسردگی، مسخ واقعیت و شخصیت مشخص می‌شود. همه‌ی این‌ها باعث به وجودآمدن مشکلات روانی و فشارهای عصبی می‌شود و این خود می‌تواند زمینه‌ساز احتمال رخ دادن خودکشی در مهاجران شود. مهاجران افغانستانی با مشکلات زیادی رو برو هستند دوری از وطن و تجربه‌ی جنگ و احتمالاً از دست دادن عضوی از خانواده یا آشنایی را تجربه کرده‌اند و در ایران نیز با مشکلات زیادی مواجه می‌باشند همانند نوع مهاجرت قانونی یا غیرقانونی ، احساس عمیق انزوای اجتماعی، نظام متفاوت مهارت‌های اجتماعی لازم، بیکاری یا اشتغال به کارهای سخت و طاقت فرسای بدنی، نداشتن امنیت شغلی و پایین بودن دستمزدها نسبت به افراد ایرانی، جنگ داخلی و وضعیت ناپایدار سیاسی، اقتصادی، اجتماعی در کشور مبدأ و پیامدهای ناشی از آن باعث به وجود آمدن مشکلات روانی و در نهایت بالا بردن احتمال خودکشی می‌شود.

 

«هزینه کارگر افغان خیلی پایین‌تر از یک کارگر ایرانی است»

در مصاحبه با دختر هیجده ساله دست فروش افغانستانی، وی از سرگذشت خواهر بزرگترش حرف می‌زد که در تهران خودکشی کرده بود. می‌گفت:  با شروع جنگ مجبور شدیم به ایران مهاجرت کنیم پدرمان را طالبان کشت و مادر با چهار دختر و یک پسر تهران آمد. ، در اینجا هزینه کارگر افغان خیلی پایین‌تر از یک کارگر ایرانی است و برادرم به تنهایی نمی‌توانست خرج را ما را بدهد، همه‌ی ما مجبور بودیم برای خرج اجاره خانه و خورد و خوراک کار کنیم. خواهر بزرگترم با پسردایی‌مان ازدواج کرد همسرش غیرقانونی به ایران آمده بود و او به زور می‌خواست که خواهرم را به افغانستان برگرداند وضعیت مالی‌شان نیز اینجا خیلی بد بود و همسرش نیز خیلی او را اذیت می‌کرد تا اینکه پارسال آبان ماه بود که خواهرم با قرص برنج خودش را کشت .

می‌گفت: زندگی هیچ وقت روی خوشش را به ما نشان نداده است. درافغانستان جنگ و ناامنی است مهاجرت کردیم شرایطمان عوض شود در اینجا نیز وضعیت اقتصادیمان روز به روز بدتر می‌شود. اومی‌گفت: شاهد خودکشی زیادی از زن‌ها بوده است که انگار تنها راه رهایی را مرگ می‌دانستند . سنت مردسالاری، معیشت و... زندگی را برایمان سخت کرده است. این دختر با لبخند پر از رنج ادامه داد: من موافق خودکشی نیستم همیشه در دلم امیدی برای تغییر دارم شاید روزی برسد دنیا روی خوشش را به ما نشان دهد و به روی ما بخندد.