بریوان ایناتچی

دیرک - زندگی کمونال در جامعه کورد، میراثی غنی از سنت‌ها و آداب و رسوم است که یکی از بارزترین جلوه‌های آن، شب‌نشینی‌هاست. به‌ویژه در فصول سرد سال، هنگامی که فعالیت‌های کشاورزی کاهش می‌یابد، مردم در گردهمایی‌های گرم و صمیمی شب‌نشینی‌ها، اوقات خوشی را سپری می‌کنند. در این مجالس، زنان و مردان با هم به آوازخوانی و قصه‌گویی می‌پردازند و تاریخ شفاهی جامعه را از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌کنند. دنگبیژها، به‌عنوان حافظان تاریخ و فرهنگ کورد، نقش محوری در شب‌نشینی‌ها ایفا می‌کنند. آن‌ها با آوازها و داستان‌های خود، روحیه همبستگی و اتحاد را در جامعه تقویت کرده و مردم را به هویت و ریشه‌های خود پیوند می‌دهند.

هنوز می‌توان آثار زندگی کمونال قدیمی را مشاهده کرد. در شهر دیرک در روژاوای کوردستان که هنوز آثار جامعه کمونال قدیمی در آن زنده است؛ دنگبیژها و قصه‌گویانی که در همه سخنان خود تاریخ را بازگو می‌کنند برای خبرگزاری ما یک شب‌نشینی برپا کردند. در این شب‌نشینی، دنگبیژ حلیم محمد از روستای بستاسوس، خانه عبدالله حسین از روستای بستاسوس، حازم درویش از روستای مرگا میرا، و علی یوسف که اصالتاً از جزیره بوتان است، با آوازها، دنگبیژی و قصه‌هایشان شبی ماندگار و خاطرەانگیز برای ما به یادگار گذاشتند.

 

شب‌نشینی؛ سفر به اعماق تاریخ کوردستان

دنگبیژ حازم درویش با دنگبیژی «حلیا میرو» شب‌نشینی را آغاز کرد. پس از اجرای یک دنگبیژی زیبا که روح حاضران را گرم کرد، دنگبیژ علی یوسف درباره اهمیت شب‌نشینی‌ها در تاریخ کوردها سخن گفت: «بدون شک هر ملتی دارای فرهنگ خاص خود است. فرهنگ ما مردم کورد نیز بسیار غنی و گسترده است و قدمتی هزاران ساله دارد. در فرهنگ کوردی بخش‌های سنتی متعددی وجود دارد که یکی از آنها شب‌نشینی است. دنگبیژی دارای پنج بخش اصلی است: غم، شادی، عشق، زمستان و پاییز. آوازهای شادی در روزهای شاد خوانده می‌شوند. آوازهای زمستانی بین ماه‌های دسامبر و ژانویه، زمانی که کار کمتری وجود دارد، اجرا می‌شوند. پاییز خود نماد غم است و تمام آوازهای آن غمگین هستند. ما اکنون درباره افون و هژال خواهیم خواند.» با این گفته، دنگبیژ آواز خود را آغاز کرد.

سپس دنگبیژهای زن، حلیم محمد و خانه عبدالله حسین، دنگبیژی «ممانی» را اجرا کردند.

 

ماجرای سلطان

شب‌نشینی‌هایی که با دنگبیژی پربار می‌شوند، همواره با داستان‌هایی همراه هستند. در این راستا، دنگبیژ حازم درویش داستان «سلطان» را که گفته می‌شود در بوتان می‌زیسته، بازگو کرد. این داستان بخشی از ماجراهای آن دوران را روایت می‌کند. دنگبیژها به داستان دردناک سلطان، که به ازدواج اجباری تن داد، پرداختند و آوازهای خود را به او اختصاص دادند.

دنگبیژها سپس هم آوازهای خود را خواندند و هم به یکدیگر پاسخ دادند.

 

ما اجازه نخواهیم داد که به فراموشی سپرده شود

خانه عبدالله حسین در شب‌نشینی درباره حفاظت از فرهنگ کوردی چنین گفت: «فرهنگ ما مقدس است. هرگز نباید آن را رها کنیم. برای حفاظت از این فرهنگ هر کاری که از دستمان برآید انجام خواهیم داد. زمانی تمام آواهای عروسی به صورت شفاهی خوانده می‌شدند. ما اجازه نخواهیم داد این سنت فراموش شود.»

 

برای حفاظت از این فرهنگ زحمات زیادی کشیده شده است

با پایان یافتن شب‌نشینی شیرینی که ردپاهای زندگی کمونال کهن را بازگو می‌کرد، علی یوسف به حملات علیه فرهنگ و سنت‌های کورد که در طول تاریخ بارها رخ داده است اشاره کرد و گفت: «فرهنگ ما مردم کورد بسیار کهن است و تاریخ آن به هزاران سال می‌رسد. لباس، غذا، آوازخوانی، ابزارهای کار و فعالیت همگی بخشی از این فرهنگ هستند. برای حفاظت از این سنت‌های کهن، زحمات زیادی کشیده شده است. بسیاری از قیام‌های ما سرکوب شده‌اند اما با این وجود فرهنگ ما همچنان ریشه‌دار و پابرجاست.»

 

لزوم حفاظت از فرهنگ

علی یوسف با بیان «با این فرهنگ به جایگاه امروز رسیده‌ایم»، درباره حفاظت از فرهنگ چنین گفت: «نسلی تلاش کرده تا نسل دیگر را به دوران قلم و مرکب برساند. انتظار ما از شاعران و نویسندگان این است که این فرهنگ را مکتوب کنند، به شکل کتاب درآورند و در مدارس به دانش‌آموزان مان آموزش دهند تا آنها نیز با فرهنگ خود آشنا شوند.»

در فصل تابستان، با شب‌نشینی دنگبیژهای دیرک، ما نیز کمی بیشتر با فرهنگ خود آشنا شدیم. امیدواریم علی‌رغم تمام سیاست‌های حذف فرهنگ و تاریخ ما کوردها، همان‌گونه که فرهنگ ما تا به امروز حفظ شده است، در روزگار ما نیز با حفاظت از فرهنگ و سنت‌ها به آینده منتقل شود.