حنان حارت

مراکش- فعال حقوق زنان موریتانیایی، سالکه احمیده، یکی از برجسته‌ترین صداهای زنانه‌ای است که در محله‌های فقیرنشین فعالیت دارد. او بر وضعیت زنان به حاشیه رانده‌شده تمرکز دارد و تأکید می‌کند که همبستگی زنان ضرورتی است برای مقابله با تبعیض و خشونت.

 

از آگاهی تا کنش

سالکه احمیده، فعال موریتانیایی، می‌گوید ورودش به عرصه مبارزه از زمانی آغاز شد که به پایتخت، نواکشوت، نقل مکان کرد و وارد دانشگاه شد. در آنجا با نخستین جنبش مستقل زنان موریتانیا، یعنی جنبش «تکلمي» که در سال ۲۰۱۲ تأسیس شد، آشنا شد. هرچند از بنیان‌گذاران آن نبود، اما این تجربه نقطه عطفی در آگاهی حقوقی او به‌شمار می‌رفت.

وی توضیح داد: «فهمیدم که رنج‌ها فردی نیستند بلکه جمعی‌اند. من تبعیض علیه زنان را حس می‌کردم، اما ابزارهای روشنی برای مبارزه نداشتم. در دانشگاه با ادبیات زنان آشنا شدم و از آنجا به فعالیت میدانی پرداختم.»

بر پایه همین آگاهی، سالکه احمیده انجمن «التقدم لرفاه المجتمع» را بنیان نهاد و در ایجاد ائتلاف «أصوات النساء» مشارکت داشت؛ ائتلافی از فعالان زن که برای تبادل تجربیات و ساختن آگاهی جمعی درباره مسائل زنان، به‌ویژه در محله‌های حاشیه‌ای، تلاش می‌کنند.

 

خلأ قانونی و عدالت غایب

این فعال فمینیست با اعتقاد بر اینکه زنان در موریتانی با خشونتی سیستماتیک مواجه‌اند که از فقر، ناآگاهی و رسوم زیان‌بار مانند ختنه زنان تغذیه می‌شود؛ رسمی که با وجود جرم‌انگاری قانونی، هنوز هم اجرا می‌شود، افزود: «ما توانستیم با آگاهی‌بخشی و فشار اجتماعی، در برخی موارد جلوی این عمل را بگیریم، اما نبود قاطعیت در اجرای قوانین، باعث ادامه این عمل به‌صورت پنهانی شده است.» وی همچنین اشاره کرد که برخی زنان بزرگسال تحت فشار همسران خود مجبور به انجام ختنه می‌شوند.

سالکه احمیده همچنین توضیح داد که مرگ‌ومیر مادران هنگام زایمان همچنان بالا است، و همین مسئله باعث شد که انجمن او فعالیت‌هایش را گسترش دهد و آموزش‌های سلامت و آگاهی در زمینه سلامت باروری را نیز شامل شود، تا زنان با خطرات رسوم سنتی آسیب‌زا آشنا شوند.

سالکه احمیده از ضعف چارچوب قانونی در کشور انتقاد کرده و می‌گوید: قانون به‌روشنی اشکال خشونت علیه زنان را مانند آزار جنسی و تجاوز تعریف نکرده است و در برخی موارد، تجاوز جنسی به‌عنوان «زنا» تلقی می‌شود و مسئولیت بر دوش قربانی گذاشته می‌شود.

در موارد خشونت خانگی نیز، اغلب زنان به پذیرش مصالحه وادار می‌شوند، که او آن را تضعیف حق قربانیان برای دستیابی به عدالت می‌داند.

در مورد ازدواج زودهنگام نیز گفت که قانون سن مشخصی را تعیین نکرده و دختران می‌توانند از سن ۱۳ سالگی به بعد، تحت عنوان «مصلحت»، ازدواج داده شوند؛ عبارتی مبهم که برای توجیه بسیاری از تخلفات به کار می‌رود.

 

توانمندسازی اقتصادی به‌عنوان راهی برای حمایت

انجمن این فعال حوزه زنان در تلاش است تا توانمندسازی حقوقی و اقتصادی را از طریق برگزاری دوره‌های حرفه‌آموزی برای زنان، با هدف تقویت استقلال مالی آنان با هم تلفیق کند؛ موضوعی که به گفته او شرطی اساسی برای مقابله با خشونت و تبعیض به شمار می‌رود.

وی در ادامه‌ توضیح داد که «نبود قوانین یکی از مشکلات اصلی است، اما مشکل عمیق‌تر در ذهنیت‌های سنتی نهفته است که خشونت را توجیه می‌کنند و با تغییر به نام دین یا عرف مقابله می‌نمایند.»

با وجود این ، سالکه احمیده شاهد افزایش همبستگی زنان، به‌ویژه در محله‌های حاشیه‌نشین است، جایی که زنان فضاهای امنی برای گفت‌وگو و تبادل حمایت و به دور از قضاوت‌های اجتماعی ایجاد می‌کنند. او می‌گوید: «این نشست‌ها افقی تازه برای تغییر می‌گشایند، جایی که زنان بدون ترس یا انگ زدن درباره حقوق خود صحبت می‌کنند.»

 

چالش‌های منطقه‌ای مشترک

سالکه احمیده با اشاره به اینکه آنچه زنان در موریتانی با آن روبه‌رو هستند، تفاوت چندانی با مشکلات زنان دیگر کشورهای منطقه؛ از خشونت فرهنگی و ازدواج اجباری گرفته تا به حاشیه راندن قانونی ندارد، افزود: با وجود تفاوت در اولویت‌های جنبش‌های زنان در کشورهای مغاربی و آفریقایی، همکاری و تبادل تجربیات میان فعالین زن، ستون اصلی برای عبور از موانع است.

در همین راستا، ابتکارات محلی‌ای مانند کارزارهای آگاهی‌بخشی در شبکه‌های اجتماعی و جلسات حمایت روانی و اجتماعی، که هدفشان شکستن تابوهای مرتبط با قاعدگی و سلامت باروری است، شکل گرفته‌اند.

وی توضیح داد که بزرگ‌ترین چالش‌ها تنها قانونی نیستند، بلکه ذهنیتی‌اند؛ چرا که پشت آن‌ها گروه‌های محافظه‌کاری قرار دارند که با اصلاحات فمینیستی مخالفت می‌کنند، به این بهانه که با شریعت در تضاد هستند. به باور او، رسانه‌های اجتماعی به ابزاری مهم برای زنان تبدیل شده‌اند تا سلطه رسانه‌ای سنتی را بشکنند و صدای خود را فراتر از چارچوب رسمی به گوش برسانند.

 

پیام امید و مقاومت

سالکه احمیده، خطاب به زنان جوان در موریتانی و منطقه چنین گفت: «آگاهی از حقوق و هویت، کلید آزادی است. به زنان جوان توصیه می‌کنم که صبور و مصرّ باشند. واقعیت قابل تغییر است، و مبارزه، تجمل نیست، بلکه یک ضرورت است.»

وی تأکید کرد: «حقوق زنان شعارهای توخالی نیستند، بلکه آگاهی عمیقی‌اند که به مبارزه‌ای پیوسته نیاز دارند، و به همبستگی‌ای فراتر از طبقات و جایگاه‌ها، چرا که وقتی عدالت غایب است، هیچ‌کس در امان نیست.»