ویان مهرپرور

مهاباد- بازار فروش گیاهان بهاره از یک سو به دلیل افزایش علاقه‌ی مردم به محصولات طبیعی و از سوی دیگر، فصلی بودن این گیاهان و کیفیت بالای آن‌ها، بازار داغی ست. در بسیاری از شهرهای روژهلات زنان در این بازارهای فروش یا شخصا حضور دارند و یا ممکن است یکی از فروشندگانی باشند که خود به کوهستان رفته و این گیاهان را جمع آوری کرده باشند همچنین می‌توانند در کارگاه‌های خانگی به پاک کردن و خرد کردن این گیاهان مشغول باشند. با این حال ماجرای زنان مهابادی اندکی فرق دارد؛ ماجرایی ست که با تبعیض و ستم آمیخته و گاهی مسیری برای خلق فرصت‌ها ساخته است.

 

فروش با واسطه؛ سود کم و زحمت زیاد

 در میدان ساعت مهاباد، زنانی خسته‌ با لباس کارگری و گونی بر پشت دیده می‌شوند که به سمت فروشندگان می‌آیند. یکی از آن‌ها که او را داده (در فارسی خواهر) زارا صدا می‌زنند، در حال چانه زدن بر سر قیمت فروش است. او در نهایت کنگر و قارچ‌هایی را که از کوهستان چیده به قیمتی می‌فروشد که رضایت چندانی برایش به دنبال ندارد. از داده زارا که چین و چروک صورتش متعلق به سنش نیست از کار و درآمد و تبعیض مردسالاری می‌پرسم. زارای ۴٠ ساله می‌گوید: «من کارگر باغ هستم اما اوایل بهار به علت بیکاری، به این کار مشغول می‌شوم. تقریبا چند نفر هستیم که با هم به کوهستان می‌رویم. اکثر زن‌ها به واسطه‌ی دلالان همه‌ی گیاهان را یکجا می‌فروشند ولی قیمت خرید واسطه‌ها خیلی کم است. من به این راضی نیستم، خودم می‌فروشم اما فروش مستقیم نداریم و بازار کاملا مردانه است. یک بازار محلی هفتگی هم داشتیم که اینروزها به دلیل سرما و بارندگی دیگر برپا نیست، راستش آن بازار هم که زمانی زنانه بود حالا بخش زیادیش به دست مردان افتاده.»

وی در ادامه می‌افزاید: «زن‌ها بیشتر به فکر طبیعتند اما مردهایی که به کوهستان می‌آیند فقط به فکر‌ پول هستند. وقتی به یک قسمت می‌رسند تمام گیاهان را می‌چینند بدون آنکه بدانند سال آینده دیگر چیزی برایمان نمی‌ماند. به خیلی‌ها چیدن گیاه را یاد می‌دهم تا نابود نشود گرچه پای پول که وسط باشد، پولش را مردها می‌برند و رنجش مال زن‌هاست.»

به گفته‌ی زنانی چون زارا.م  زنان فراوانی در نبود کار و فشار مالی، اینروزهای سال را در کوهستان‌ها به سر می‌برند و برخی حتی از داشتن لباس و وسایل مناسب هم محرومند و یا به دلیل مراقبت از محیط زیست برداشت کمتری دارند، با این حال گرمی بازار دلالان و نبود بازار مستقیم فروش برای زنان، تبعیض را در این زمینه چند برابر کرده است.

 

کار در خانه؛ خلق فرصت در محاصره‌ی استعمار  

بخشی دیگر از بازار گیاهان بهاره نه در بازارهای روز، بلکه در کارگاه‌های خانگی خرد و بسته‌بندی گیاهان جریان دارد. اگرچه بیشتر این کارگاه‌ها به دلیل هزینه‌ی بالای دستگاه‌ها در مالکیت مردان قرار دارند ولی زنان توانسته‌اند بخشی از این فرصت را به صورت مستقل پیش ببرند. وجود کارگاه خانگی حمیرا.ک نمونه‌ای از این تلاش‌هاست؛ شاهدی بر اینکه زنان از ستم آگاهند و می‌کوشند این چرخه‌ی ناعادلانه را تغییر دهند. در این کارگاه سه زن سرپرست خانوار مشغول به کارند. شیدا.ص که یکی از این زنان است در مورد کار خود می‌گوید:« ما با کمک هم کار ها را پیش می‌بریم. در این فصل پاک کردن و خرد کردن گیاهان بهاری شکل جدیدی از کار است و درآمد خوبی دارد البته اگر مستقیم بفروشیم. ما قلق تبلیغات دستمان آمده و مشتری‌های مخصوص به خود را داریم.» حمیرا.ک نیز می‌گوید:« بسیاری از زن‌ها که در خانه مشغول به این کار هستند راهی برای ورود به بازار ندارند، برای خیلی‌ها ارتباط با بازار تابو یا ممنوعه است و به همین علت دسترنج زنان به واسطه‌ها می‌رسد. ما با استفاده از فضای مجازی و تبلیغات، این واسطه‌ها را حذف کرده‌ایم و در حال گسترش کار خود هستیم.»