مرکز خبر- طی سال ۲۰۲۴، فلسطین، لبنان، سودان، یمن و سوریه شاهد رویدادهای پرشتاب و مشابهی بودند. در این میان، زنان این کشورها با چالش‌های ناشی از جنگ، آوارگی، گرسنگی، محرومیت از تحصیل و نقض حقوق زنان و کودکان دست‌وپنجه نرم کردند و در برابر انواع خشونت و بی‌توجهی به معیارهای انسانی، در سکوت جامعه بین‌المللی، مقاومت کردند. بار این مشکلات عمدتاً بر دوش زنان سنگینی می‌کرد.

در تونس، مصر، لیبی و مراکش نیز زنان برای پیشبرد حقوق خود تلاش کردند. آن‌ها با موانع ناشی از ذهنیت مردسالارانه و قوانین تبعیض‌آمیز که در خدمت منافع حاکمیت پدرسالار است، مقابله نمودند. تلاش‌های آنان در مبارزه با خشونت علیه زنان، از راه‌های مختلف و در عرصه‌های گوناگون، یکی از نقاط برجسته سال بود.

یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های زنان در خاورمیانه، برگزاری چهاردهمین کنگره انجمن زنان دموکرات تونس در ۲ نوامبر بود که با شعار «زنان مقاوم و متحد» برگزار شد. این کنگره به وضعیت زنان در تونس، آفریقا و خاورمیانه پرداخت و بر همبستگی در برابر شرایط فاجعه‌بار مشترک تأکید کرد. همچنین، این نشست در بحبوحه بحران‌های پیچیده ملی، منطقه‌ای و جهانی از جمله جنگ غزه، محاصره لبنان، شرایط سخت زنان سودانی که از ترس تجاوز خودکشی می‌کنند، و مشکلات ناشی از کمبود آب و تغییرات اقلیمی برگزار شد. این مسائل، بخشی از چالش‌های گسترده‌ای است که زنان منطقه با آن روبه‌رو هستند.

 

فلسطین، سودان و یمن با چالش‌های مشترک

مانند دیگر مناطق خاورمیانه، فلسطین نیز تحت حملات مکرر و کنترل‌های خارجی قرار گرفت، اما داستان آن از دهه ۱۹۴۰ پیچیده‌تر شد و با آن، مسئله حقوق زنان نیز بغرنج‌تر گردید. فلسطین به موضوع اصلی جهان عرب و اسلام تبدیل شد، و زنان فلسطینی جایگاهی برای مبارزه نداشتند جز در راه دفاع از سرزمین. میزان خشونتی که زنان در نوار غزه تجربه می‌کنند، به دلیل تداوم جنگ از اکتبر ۲۰۲۳ افزایش یافته است؛ از خشونت‌های خانوادگی گرفته تا خشونت‌های ناشی از نیروهای اسرائیلی. در این میان، تقاضا برای خدمات زنان افزایش یافته، اما دسترسی بازماندگان به عدالت به دلیل فروپاشی سیستم قضایی در میان جنگ مداوم، تقریباً غیرممکن شده است.

حملات روزانه نیروهای اسرائیلی به طور بی‌سابقه‌ای باعث قتل زنان و دختران می‌شود؛ طبق گزارش‌های سازمان ملل، زنان و کودکان حدود ۷۰ درصد آسیب دیدگان و ۷۵ درصد مجروحان را تشکیل می‌دهند. در عین حال، انجمن وفاق برای حمایت از زنان و کودکان، شریک محلی مؤسسه اکشن‌اید فلسطین، از افزایش موارد خشونت مبتنی بر جنسیت، از جمله خشونت خانگی، خبر داده است. این موارد عمدتاً به دلیل فشارهای ناشی از بیکاری، از دست دادن پس‌انداز یا استرس ناشی از آوارگی‌های مکرر است. علاوه بر این، آزارهای کلامی و جنسی در مکان‌های شلوغ و ناامنی که زنان به اجبار در آن‌ها اسکان یافته‌اند، افزایش یافته است.

 

استراتژی‌های جنبش زنان فلسطین برای مقابله با چالش‌ها

باوجود این چالش‌ها، جنبش زنان فلسطینی با عزم و اراده به مبارزه خود ادامه می‌دهد و فعالان این جنبش توانسته‌اند با به‌کارگیری استراتژی‌های متنوع، دستاوردهای بسیاری را به ثبت برسانند. از جمله، آگاه‌سازی جامعه محلی و جهانی درباره وضعیت زنان فلسطینی از طریق انتشار بیانیه‌هایی که به رنج‌های آنان و نقش‌شان در مبارزه می‌پردازد. این بیانیه‌ها با هدف افزایش آگاهی عمومی درباره مسائل زنان فلسطینی و جلب توجه محلی و بین‌المللی به این مشکلات، تهیه شده و همچنین، درخواست‌هایی برای جمع‌آوری امضا در حمایت از مسائل زنان مطرح گردیده است.

این کمپین‌ها تلاش می‌کنند توجه جامعه بین‌المللی را جلب کرده و حمایت مردمی از مسئله فلسطین را نشان دهند. این اقدام‌ها به فشار بر تصمیم‌گیران برای اتخاذ اقدامات ملموس کمک می‌کند. افزون بر این، کنفرانس‌های محلی بسیاری برای ارتقای آگاهی و دعوت به مشارکت در فعالیت‌های امدادی و تظاهرات سازمان‌دهی شده برگزار می‌شود. فعالان فلسطینی همچنین در کنفرانس‌های بین‌المللی و عربی شرکت می‌کنند تا واقعیت‌های موجود را بیان کرده و تأثیر اشغالگری و جنگ‌ها بر زنان فلسطینی را توضیح دهند.

با وجود دشواری‌ها، جنبش زنان فلسطینی به دستاوردهای بسیاری دست یافته است که جایگاه و توانایی تأثیرگذاری آن را تقویت کرده‌اند. هرچند سکوت کشورهای عربی همچنان اثرگذار است، اما این وضعیت مانع دستیابی زنان فلسطینی به اهداف‌شان نشده است. آن‌ها همچنان به بازگشت فعالیت‌های مردمی و حمایت گسترده از مسئله فلسطین در آینده امیدوارند.

همچنین، مشارکت در کنفرانس‌های بین‌المللی و نشست‌های جهانی زنان، نقش مؤثری در برجسته کردن رنج‌های زنان فلسطینی و جلب توجه جهانی به مسائل آنان داشته است. این حمایت بین‌المللی نیرویی مضاعف برای جنبش زنان فلسطینی در مسیر دستیابی به عدالت و برابری به شمار می‌آید.

 

سودان؛ خشونت جنسی به عنوان سلاح جنگ مردسالاری

سودان همچنان از پیامدهای جنگ جاری که بیش از یک سال به طول انجامیده، رنج می‌برد. این درگیری‌ها موجب آوارگی میلیون‌ها نفر از خانه‌هایشان، تخریب گسترده زیرساخت‌ها، تعطیلی مراکز بهداشتی و بیمارستان‌ها، و شیوع قحطی شده است. کمیسیون حقوق بشر ۷۰٪ از موارد خشونت جنسی را به نیروهای پشتیبانی سریع نسبت داده است که مرتکب این خشونت‌ها شده‌اند. گزارش «٢» نیز از نقض‌های سیستماتیک حقوق بشری علیه ده‌ها زن و دختر، با سنین ۷ تا ۵۰ سال، خبر می‌دهد.

بر اساس گزارش سازمان زنان در منطقه شاخ آفریق «SIHA»، بیش از ۹۰٪ از موارد تجاوزی که زنان در سودان تجربه کرده‌اند، در قالب تجاوزات گروهی بوده است. این تجاوزات در مقابل خانواده‌های آسیب دیده، در خانه‌های آنان یا پس از ربایش و برده‌داری جنسی صورت گرفته است.

برای محکوم کردن این نقض‌ها، شبکه‌های برابری جنسیتی زنان در سودان از سپتامبر تا نوامبر چندین جلسه مشاوره‌ای تحت شعار «نمی‌توانیم منتظر بمانیم» برگزار کردند. این نشست‌ها به هدف ایجاد یک اتحاد جامع و متنوع با دستورکارهای مشترک برای زنان جهت حمایت از مشارکت آنان در فرآیندهای صلح و امنیت و تقویت نقش‌شان به‌عنوان عوامل تغییر در جوامع‌شان برگزار شد.

زنان سودان از حاشیه‌نشینی اجتماعی، نقض حقوق و محرومیت سیاسی و اجتماعی از تمام حقوقشان رنج می‌برند. کنفرانس «مسائل زنان» در شرق سودان گامی مهم در زندگی زنان این منطقه بود که اولین کنفرانس گفت‌وگویی زنان شرق سودان را برگزار کرد. این کنفرانس چندین مسئله مهم از جمله آموزش، بهداشت، توانمندسازی اقتصادی و مشارکت سیاسی را بررسی کرد و با شعار «زن، نهضت وطن» برگزار شد.

همچنین، یک گردهمایی برای زنان سودانی خواستار حفظ وحدت، تقویت حاکمیت قانون و تحقق صلح جامع، رهایی از خشونت و درگیری‌های داخلی و مشارکت زنان در مسائل جنگ و صلح و فرآیند تصمیم‌گیری شد.

در ادامه، دبیرخانە امور اجتماعی سودان، گردهمایی بزرگی برای زنان در تاریخ اول و دوم اکتبر در شهر دنقلا در شمال سودان برگزار کرد تا مسائل زنان در دوران صلح و جنگ را بررسی کند. این رویداد تحت شعار «زن، مشارکت در اتحاد و ساختن دوباره زندگی» برگزار شد و زنان از اقشار مختلف در آن حضور یافتند.

 همچنین، مشارکت‌کنندگان در این کنفرانس که توسط سازمان «رائدات فی» برگزار شد، بر نقش زنان سودانی در ساخت صلح و همزیستی مسالمت‌آمیز تأکید کرده و خواستار مشارکت فعال زنان در مسائل جنگ، صلح و فرآیند تصمیم‌گیری شدند.

 

سودان و پرونده تجاوزات جنسی موضوع پیچیده‌ای است که نیاز به مواضع قاطعانه دارد

علاوه بر رنج‌ها و مصیبت‌های ناشی از جنگ که بار سنگینی بر دوش مردم سودان گذاشته، افزایش موارد تجاوز جنسی که زنان سودانی تجربه کرده‌اند، در طول سال ۲۰۲۴ محور توجهات عمومی قرار گرفته است. این مسئله باعث واکنش‌ها و درخواست‌هایی برای مقابله با این جرم در داخل سودان و جلوگیری از استفاده از بدن زنان در جنگ‌ها و درگیری‌ها شده است. شبکه «صیحة» ۲۴۴ مورد از جرایم خشونت جنسی را از زمان آغاز جنگ در سودان ثبت کرده و گزارش آن نشان می‌دهد که از اولین روزهای جنگ، انواع مختلفی از خشونت‌های جنسی مشاهده شده است که بیشتر با نیروهای پشتیبانی سریع و مناطق تحت کنترل آنها ارتباط دارد.

این شبکه تأکید کرد که «نیروهای پشتیبانی سریع از چندین روش برای ارتکاب جرایم خود استفاده می‌کنند، که همگی شامل ربودن زنان و دختران، پنهان کردن آنها و تجاوز به آنها است. در برخی موارد، آنها آسیب دیدگان را در ازای دریافت پول به خانواده‌هایشان باز می‌گردانند، یا آنها را برای استفاده در کارهای جنسی اجباری نگه می‌دارند و به آنها کارهای خانه را می‌سپارند، و یا زنان و دختران را برای انتقام‌گیری، تحقیر یا به‌عنوان ابزاری برای اعمال قدرت مورد تجاوز قرار می‌دهند.»

زنان سودان در برابر این جرایم خود را سازماندهی کردند و کمپین «همه با هم علیه تجاوز و خشونت جنسی» را در تاریخ ۲۴ می آغاز کردند. در این کمپین که با برگزاری یک کنفرانس خبری همراه بود، از همه طرف‌ها خواسته شد تا به ممنوعیت خشونت جنسی و تجاوز در سودان در زمان جنگ متعهد شوند. این کنفرانس خبری به‌عنوان یک تعهد رسمی و داوطلبانه از طرف‌های مختلف شناخته شد و هدف آن ایجاد یک محیط امن و بدون تجاوز و خشونت جنسی در شرایط جنگ و صلح بود. همچنین، تأکید شد که برای مقابله با خشونت جنسی باید نقش دولت، بخش خصوصی و سازمان‌های غیردولتی تقویت شود.

 

یمن؛ تحمیل واقعیت جنگ و درگیری‌های مستمر

در یمن، محدودیت‌های زیادی بر آزادی‌های اعمال شده و فشارهای زیادی در بسیاری از مناطق این کشور به آنها وارد می‌شود. در شمال یمن، زنان نمی‌توانند به طور مستقل کار کنند به دلیل «سیستم محرم»، که زنان را مجبور می‌کند برای سفر همراه مردی باشند. این امر نقش زنان در کمک‌های انسانی را محدود کرده و مانع از دسترسی آنها به خدمات حیاتی و حمایت‌های ضروری شده است. تقریبا ۷ میلیون زن در یمن نیاز به خدماتی دارند که بتوانند خشونت مبتنی بر جنسیت را پیشگیری و مقابله کنند، اما این خدمات بسیار محدود و در برخی مناطق کاملاً نایاب است.

جنگ و درگیری‌های مستمر در یمن از ده سال پیش، بار سنگینی بر دوش زنان و کودکان گذاشته است. آنها باید برای تأمین غذا، آب و حفاظت در شرایطی که برخی از مردان مسئولیت‌های خود را کنار گذاشته‌اند، تلاش کنند.

در زمینه خشونت علیه زنان، حقوق زنان در سال‌های اخیر کاهش چشمگیری داشته است. افزایش قابل توجهی در موارد خشونت علیه زنان در یمن دیده شده، از جمله قتل زنان به دست همسران یا بستگان، همچنین حوادث آزار و تجاوز جنسی در شرایطی که سیستم قضائی ضعیف و عدالت غایب است. برای مقابله با این وضعیت، نیاز است که قوانین مربوط به حقوق زنان بازبینی و قوانین جدیدی برای حمایت از زنان در برابر خشونت خانگی و جنسی به تصویب برسد، همچنین باید مجازات‌های سخت‌تری برای مجرمان در نظر گرفته شود و قوانین محدودکننده آزادی زنان در زمینه‌های ازدواج، طلاق و ارث تغییر یابند. این تلاش‌ها باید با برگزاری کمپین‌های آگاهی‌بخشی برای جامعه و همکاری بین دولت، سازمان‌های انسانی و جامعه بین‌المللی برای ایجاد یک محیط امن برای زنان، دختران و کودکان تکمیل شود.

 

سوریه؛ بین بحران و نشانه‌های راه حل تحت سازماندهی زنان

در سوریه، در طول سال‌های گذشته، زنان این کشور مواضع قابل توجهی در مخالفت با خشونت و نقض حقوق که به‌طور سیاسی و اجتماعی تحمیل شده داشتند. حتی با وجود اینکه سوریه صحنه‌ای از جنگ و درگیری‌ها بود، زنان توانستند خود را سازمان‌دهی کنند و این امر را در تجربیات واقعی مشاهده کردیم. از جمله این نمونه‌ها می‌توان به اعتراضات و اعتصابات زنان در استان سویدا اشاره کرد که خواستار حقوق خود و شرایط مناسب برای زندگی بودند. در دسامبر ۲۰۲۳، برای اولین بار در تاریخ سوریه، یک زن برای مقام استانداری نامزد شد که نتیجه نضال یک سال و نیم زنان در اعتراضات بود.

این رویداد در سویدا به‌عنوان پیشگامی در زمینه برابری مسئولیت‌ها و احترام به تنوع اجتماعی و نمایاندن چهره تمدنی کشور شناخته می‌شود. همچنین، موفقیت‌های مدل نهادی و سیاسی که زنان در منطقه شمال و شرق سوریه ایجاد کرده‌اند، در تغییرات مهم در جامعه، به‌ویژه برای زنان، نقش اساسی داشته است.

مجلس انجمن زنان زنوبیا که به‌عنوان یک نهاد سازمان‌دهی شده فعالیت می‌کند، از چندین کمیته مختلف تشکیل شده است، از جمله کمیته‌های صلح، آموزش، رسانه، فرهنگ و هنر، بهداشت، مالی و روابط دیپلماتیک. این کمیته‌ها با هدف گسترش روابط دیپلماتیک داخلی، منطقه‌ای و جهانی، تلاش دارند تا به مسائل زنان در سطوح مختلف بپردازند.

نضال مستمر زنان در انجمن زنان زنوبیا موجب شده که این تجمع در منطقه شمال و شرق سوریه شناخته شود و نام آن به‌عنوان حامی حقوق زنان مطرح شود. علیرغم چالش‌های زیادی که مواجه بودند، این تجمع دستاوردهای قابل توجهی به‌دست آورده و هنوز در مسیر تحقق اهداف خود گام برمی‌دارد.

همچنین، شورای زنان سوریه به‌عنوان یک نهاد سیاسی، نقش مهمی در جمع‌آوری و سازمان‌دهی زنان و انتشار آگاهی سیاسی و فکری دارد که این امر همچنان برای زنان سوریه ضروری است. این شورا در سال جاری، دومین کنفرانس خود را در حلب برگزار کرد که در آن ۲۵۰ نماینده از داخل و خارج سوریه حضور داشتند.

 

زنان بزرگ‌ترین آسیب دیدگان جنگ سوریه

مرصد حقوق الإنسان السوری فاش کرد که زنان در جنگ سوریه بزرگ‌ترین آسیب دیدگان بوده‌اند. طبق گزارش‌های منتشرشده، در سال ۲۰۲۴، ۲۲۷ زن به قتل رسیدند که از این میان، ۹۲ نفر به‌دلیل قتل عمدی، ۲۷ نفر به‌دلیل باقی‌مانده‌های جنگ، ۱۴ نفر به‌دلیل حملات هوایی اشغالگران ترکیه، ۹ نفر به‌دلیل شرایط نامعلوم و ۳ نفر به‌دست گروهک داعش جان خود را از دست دادند. این آمار نشان‌دهنده تأثیرات شدید جنگ بر زنان سوری است که به‌ویژه از خشونت‌های نظامی و تروریستی رنج می‌برند.

 

در میان نگرانی‌ها و خطراتی که زندگی زنان و کودکان را تهدید می‌کند، آینده‌ای نامعلوم در افق نمایان است

خطر بازگشت حاکمیت‌های افراطی و جهادی بر جوامع خاورمیانه به‌ویژه زنان در سوریه، لبنان و عراق، از مهم‌ترین مسائل و تهدیدات فاجعه‌آمیزی است که در صورت گسترش این نوع تفکرات، بحران اجتماعی را تشدید خواهد کرد. زیرا طایفه‌گرایی و مردسالاری، ویژگی اصلی چهره این گروه‌های تروریستی و افراطی مانند داعش، تحریر الشام و طالبان است. از این رو، نیاز است که زنان و فعالان در سازمان‌های زنان با تفکر و آگاهی روشن و بر اساس سیاست دموکراتیک که مخالف تبعیض، خصومت و نفرت است، با این گروهک‌ها مبارزه کنند. زیرا زنان به‌طور طبیعی ویژگی‌ها و توانایی‌هایی دارند که می‌توانند چشم‌انداز عدالت واقعی را تقویت کنند. مسائلی حیاتی در دستور کار سال ۲۰۲۵ قرار دارد و مبارزه زنان نقش برجسته‌ای در تعیین سرنوشت مسائل حل‌نشده‌شان خواهد داشت.