با روش سنتی؛ صنعت پشم بافی نسل به نسل منتقل می‌شود
همواره صنعت پشم‌بافی بازتابی از هویت، فرهنگ و تمدن استان دیرالزور بوده است. این صنعت بخشی جداییناپذیر از تاریخ این منطقه است و همچنین هنری کهن به شمار می‌آید که از طریق حفظ این حرفه، از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود.
زینب خلیف
دیرالزور- زنان شهر دیرالزور در منطقه شمال و شرق سوریه دموکراتیک با وجود رقابت صنعت و محصولات آماده، همچنان حرفه پشم‌بافی و تولید آن را حفظ کرده‌اند.
صنعت پشم‌بافی یکی از برجسته‌ترین مشاغل و صنایع دستی سنتی است که مردم روستاهای شهر دیرالزور به آن شهرت دارند. این حرفه معمولاً در خانه‌ها انجام می‌شود و زنان مسئول آماده‌سازی پشم گوسفندان و تبدیل آن به نخ‌هایی با ضخامت‌های مختلف هستند. این کار با کشیدن و تاباندن چندین باره پشم تا رسیدن به ضخامت مورد نظر انجام می‌شود. رنگ‌آمیزی پشم نیز با استفاده از مواد طبیعی مانند انار و زیره صورت می‌گیرد، سپس با جوشاندن آن، رنگ تثبیت می‌شود.
فرآیند بافت پشم ابتدا با جمع‌آوری پشم از گوسفندان آغاز می‌شود. این کار در فصل بهار و با استفاده از ابزارهایی مانند قیچی یا ماشین‌های مخصوص پشم‌چینی انجام می‌شود. سپس زنان از ابزاری به نام «مغفل» استفاده می‌کنند که یک وسیله سنتی برای تاباندن دقیق پشم است. این ابزار به گونه‌ای طراحی شده که الیاف را به خوبی جدا کرده و فرآیند شست‌وشو و تمیز کردن را آسانتر می‌کند.
حمده حسین صالح، یکی از زنانی که همچنان به حرفه پشم‌بافی مشغول است، می‌گوید: «در ابتدا الیاف گوسفند را وارد بخش کوچکی از مغزل که در زبان محلی به آن «دوک» می‌گویند، می‌کنیم. این ابزار یک قطعه چوبی است که سر ستون آن با یک قطعه آهنی شبیه میخ خمیده برای بستن نخ‌ها به پایان می‌رسد. دوک را حرکت می‌دهیم تا نخ‌ها به دور آن جمع شوند، سپس با دست آن را می‌چرخانیم تا نخ‌ها شکل بگیرند. این فرآیند به مهارت و دقت زیادی نیاز دارد، زیرا نخ‌ها باید ضخامت یکسانی داشته باشند تا کیفیت محصول نهایی تضمین شود.»
وی در مورد ساخت «دوک» یا «مغزل»، با اشاره به اینکه فرآیند ساخت آن به تجربه و دقت زیادی نیاز دارد، گفت: صنعتگر ابتدا یک تکه چوب باکیفیت انتخاب می‌کند که معمولاً از درختان زیتون یا سرو تهیه می‌شود. سپس چوب با استفاده از ابزارهای ساده‌ای مانند چاقو و اره شکل داده می‌شود. قسمت بالایی دوک تیز می‌شود تا وارد کردن الیاف به آن آسانتر شود. پس از آن، چوب صیقل داده می‌شود تا صاف و آماده استفاده گردد. دوک در اشکال و انواع مختلفی ساخته می‌شود.
حمده حسین صالح، در مورد مراحل بافت پشم، توضیح داد: «ابتدا پشم به‌خوبی شسته می‌شود تا آلودگی‌ها و ناخالصی‌های چسبیده به آن از بین برود. سپس پشم به شکل توپ‌هایی درآورده می‌شود تا به نخ‌های پشمی قابل ریسیدن تبدیل شود. پس از آن، مرحله «پشم زدن» انجام می‌شود که در آن الیاف از هم جدا شده و برای مرحله بعد آماده می‌شوند. این فرآیند به بهبود کیفیت پشم کمک کرده و آن را نرم‌تر می‌کند.»
این زن ساکن دیرالزور در مورد مرحله بعدی، یعنی «تاباندن»، توضیح داد: در این مرحله از دو نخ به‌طور همزمان استفاده می‌شود و با کمک ابزاری به نام «مبرم» تابانده می‌شوند. این فرآیند به نخ‌ها استحکام و دوام می‌بخشد. سپس مرحله «بافت» آغاز می‌شود که در آن پشم به اشکال مختلفی مانند زیراندازها تبدیل می‌شود. این زیراندازها برای تزئین خانه‌ها یا محافظت از کف زمین مورد استفاده قرار می‌گیرند.
حمده حسین صالح بر اهمیت حفظ حرفه پشم‌بافی به‌عنوان بخشی جداییناپذیر از میراث فرهنگی منطقه تأکید کرد و گفت: این هنر باید به نسل‌های آینده منتقل شود، زیرا نمادها و معانی‌ای را در خود جای داده که بازتاب‌دهنده زندگی جامعه هستند. از طریق آموزش و ادامه تولید این هنر سنتی، می‌توان هویت فرهنگی منطقه را حفظ کرد و حس تعلق میان نسل‌ها را تقویت نمود.
وی افزود که این حرفه نه‌تنها راهی برای تأمین معاش است، بلکه پلی است که نسل‌ها را به هم متصل می‌کند و احساس تعلق و افتخار به هویت فرهنگی را تقویت می‌کند. این هنر بخشی جداییناپذیر از تاریخ منطقه است و به حفظ و گسترش میراث فرهنگی کمک می‌کند.
وی با تأکید بر اینکه حفظ این هنرهای سنتی همچون پلی است که نسل‌ها را به یکدیگر متصل می‌کند و حس تعلق به هویت فرهنگی را تقویت می‌کند، افزود: «میراث پشم‌بافی صرفاً یک حرفه نیست، بلکه بیانگر هویتی غنی و فرهنگی ارزشمند است که باید حفظ شود و به نسل‌های آینده منتقل گردد. در فضایی پر از همکاری و مشارکت، ما به‌عنوان زنان یک محله گرد هم می‌آمدیم و با هم به بافت پشم می‌پرداختیم. آن لحظات نه تنها روابط اجتماعی ما را تقویت می‌کرد، بلکه در کنار آن اشعار نیز می‌سرودیم، گویی مهارت‌های خود را در تاباندن پشم و ساخت آن به هنری دیگر پیوند می‌زدیم.»
حمده حسین صالح در پایان صحبت‌های خود گفت: «با انتقال چنین حرفه‌هایی به نسل‌های آینده، می‌توانیم اطمینان حاصل کنیم که این میراث ادامه پیدا خواهد کرد و همچنان گواهی بر تاریخ و هویت ما خواهد بود. هر قطعه‌ای که از پشم ساخته می‌شود، در دل خود داستانی را روایت می‌کند، خاطرات و فرهنگی که شایسته است توسط نسل‌های آینده حفظ شود.»