ویان مهرپرور

مهاباد- کشور ایران با تولید ٢٣١ میلیون تن زباله سالهاست با مشکل مدیریت پسماند روبه‌رو است. یکی از استان‌های درگیر با این مشکل استان اورمیه با تعداد ٢٠ شهرستان است که هرکدام نیز شامل تعدادی شهر و روستا می‌باشند که با خطر انباشت پسماند و زباله‌ها روبه‌رو هستند. نبود زیر ساخت‌های مناسب برای بازیافت، مکان‌یابی نامناسب سایت‌های دفن و سوزاندن زباله، عدم آگاهی بخشی و آموزش و ... سبب شده است این استان خود را زیر آواری از زباله‌ها مدفون بیابد.

 

مکان سایت‌های دفن زباله مردم را در معرض آسیب قرار می‌دهد

در استان اورمیه روزانه بیش از ۳,۰۰۰ تن پسماند تولید می‌شود. بیشترین حجم پسماندها در سایت‌های دفن زباله، دفن یا سوزانده می‌شود اما نزدیکی این سایت‌ها به محل زندگی، منابع آب و زمین‌های کشاورزی مردم را در معرض خطر قرار داده است.

در شهر مهاباد تا مدت‌ها «سایت سیداباد» مکان دفن و سوزاندن زباله‌ها بود که در نزدیکی روستای سیداباد و مجتمع مسکونی مهر قرار دارد. لیلا.پ از اهالی این روستا در مورد معضلات این مکان گفت: «با وجود اعتراضات فراوان تا زمانیکه گنجایش این مکان پر نشد، مسئولان تصمیم به تعطیلی آن نگرفتند. ما با زباله‌ها و دود حاصل از سوختن آن زندگی کردیم. مشکلات تنفسی،  بیماری پوستی و وجود حشرات مختلف در این روستا شایع است. من هنوز هم از تابستان و گرم شدن هوا به دلیل تشدید بوی بد زباله، بیزارم.»

در شهرستان میاندوآو نیز تا چند سال اخیر بخشی از زباله‌های این شهر در کوه‌ها به ویژه کوه قطور و مناطق نزدیک به شهر دفن می‌شدند. این روش دفن، که به‌ویژه در مناطق کوهستانی انجام می‌شد، مشکلات زیست‌محیطی و سلامتی زیادی به‌دنبال داشت. شهین.ل، فعال محیط زیست در این شهر درباره‌ی مشکلات انباشت زباله‌ گفت: «میاندوآو تنها شهر کشور است که سایت زباله آن در بالای کوه بود و پس از تكميل ظرفيت ٢٠٠ هكتاری آن، شيرابه زبالەهای دفن شده از کوه سرازير شده و با نفوذ به سمت زمين‌های كشاورزی موجب خسارت به اراضی اين منطقه و گسترش بیماری‌هایی مانند سرطان شد. پس از آن نیز پسماندها در نقاط مختلفی از جمله حاشيه رودخانه زرینه رود، مناطق حاشیەای روستاها و مسیر سیلاب‌ها دفن گشت یا بدون کسب اجازه به مهاباد و اورمیه برده شد که اعتراضات زیادی به دنبال داشت.»

هم اکنون سایت مشترک دفن پسماند بین میاندوآو و مهاباد که برای این دو شهر استفاده می‌شود و در شهرهای دیگری چون اورمیه سایت دفن زباله نازلو، در بوکان سایت شیخلر، در سردشت سایت زباله ربط با خطر آسیب و گستردگی زباله به جنگل، در خوی سایت پسماند ولدیان که دام‌ها نیز در آن چرا می‌کنند و ... فجایع بهداشتی و زیست محیطی فراوانی به دنبال داشته است.

 

نبود زیر ساخت مناسب برای بازیافت

در ایران، آمار دقیقی از تعداد کارخانه‌های بازیافت زباله‌ در دسترس نیست اما رجوع به شواهد نشان می‌دهد که تعداد این کارخانه‌ها برای مدیریت این حجم از زباله‌های تولیدی کافی نیست. استان اورمیه تنها یک کارخانه‌ی بازیافت زباله‌ای دارد. این کارخانه در شهرستان بوکان و در سایت شیخلر واقع شده است که در مرداد ۱۴۰۱ با هدف کاهش پسماندهای دفنی، تصفیه شیرابه‌های ناشی از زباله‌ها و تولید کود کمپوست گرانوله به‌صورت رسمی آغاز به کار کرد. با این وجود به گفته‌ی ساکنان این شهر دفن و زباله‌ سوزی غیر استاندارد هنوز ادامه دارد و همچنین محل استقرار کارخانه به گفته‌ی کارشناسان نامناسب بوده و خطر مشکلات زیست‌محیطی جدی را به ‌دنبال دارد.

کارخانه کمپوست در میاندوآو نیز از سال ۱۳۸۷، مجوز ساخت را با سرمایه‌گذاری یک شرکت خصوصی دریافت کرد ولی به علت مسایل مالی تاکنون پیشرفتی نداشته است. همچنین در شهرستان ماکو، سایت مشترک مهاباد-میاندآو، اورمیه و ... تأسیس کارخانه‌های بازیافت زباله هنوز در هاله‌ای از ابهام باقی مانده است.

 

از عدم آموزش تا انحلال انجمن‌های زیست‌محیطی

مردم ایران هنوز برای تفکیک زباله‌ها در منزل آموزش کافی ندیده‌اند و سازوکارهای حکومتی همچون ایجاد سطل‌های ویژه‌ی پلاستیک، کاغذ، شیشه در شهرهایی چون مهاباد، بوکان، سردشت و ... دیده نمی‌شود. در مدارس نیز آموزش کودکان در این زمینه ناکافی است. اگرچه در سال‌های اخیر آگاه‌سازی مردم درباره خطرات آلودگی با زباله و تشویق به مشارکت اجتماعی توسط انجمن‌های مردم‌نهاد زیست محیطی انجام می‌شد اما در این استان تحت فشارهای گسترده‌ی حکومتی تعداد زیادی از این انجمن‌ها منحل گشته و اجازه‌ی کار نیافتند.

اگرچه جداسازی بخشی از زباله‌ها همچون کاغذ، پلاستیک، نان خشک و فلز و فروش به خریداران دوره‌گرد به صورت محلی در شهرهای کوچک روژهلات توسط زنان انجام می‌شود اما در سال‌های اخیر به علت اقدامات حکومتی و تقویت برخی دلالان این طلای سیاه، میزان خرید آن از محلات نیز کاهش یافته است.

ازدیاد زباله یکی از معضلات بزرگ محیط زیست است که خسارات جدی به دنبال دارد. به نظر می‌رسد اگر در سال‌های آینده در روژهلات اقدامات جدی همچون تأسیس کارخانه‌ها و استفاده از ابزارهای به روز در کنار بسترسازی مناسب فرهنگی  صورت نگیرد مردم با خطر آلودگی آب و خاک، تأثیر بر حیات وحش، مشکلات سلامت و تغییرات اقلیمی روبه‌رو خواهند شد.