اعتراض مردم روانسر به فعالیت‌های معدنی؛ تهدید محیط‌زیست و معیشت
در کوه‌های روانسر، جایی که روزی چشمه‌ها می‌جوشیدند و دام‌ها می‌چر‌خیدند، حالا ماشین‌آلات معدن زمین را می‌بلعند. مردم شش‌بید، که وعده‌های اشتغال برایشان سرابی بیش نبود، امروز در برابر تخریب طبیعت و سکوت مسئولان ایستاده‌اند.
سونیا حسنی
روانسر- روستای شش‌بید در شهر روانسر، از توابع کرماشان است که فعالیت‌های معدنی در این منطقه از حدود خرداد ۱۴۰۰ شروع شده و تحت مدیریت شرکت معدنی سینا قرار دارد. ظرفیت استخراج سالانه آن حدود ۴۰ هزار تن سنگ سیلیس است.
در سال‌های اخیر، شاهد فعالیت‌های معدنی گسترده‌ای در کوهستان‌ها و مراتع روستای روانسر بوده‌ایم که به‌ویژه در بخش‌های مختلف این منطقه با حضور سرمایه‌گذاران از استان همدان، در حال گسترش است. این فعالیت‌ها با وعده‌های تولید و اشتغال‌زایی برای مردم محلی آغاز شد، اما به‌زودی پیامدهای ناگواری را برای اکوسیستم منطقه و معیشت اهالی به همراه داشت.
جمعی از استان همدان، با سوءاستفاده از نقشه‌های هوایی و رانت‌های سیاسی، موفق شدند زمین‌های وسیعی از مناطق کوهستانی و مراتع روانسر را تحت مالکیت خود درآورند. در حالی که مردم بومی هیچ‌گونه اطلاع دقیقی از این فرآیند نداشتند و حتی در مواردی تهدیدهایی نیز برای جلوگیری از اعتراضات آنها صورت گرفت.
مهم‌تر از همه، این فعالیت‌ها باعث تخریب گسترده منابع طبیعی، از جمله مراتع و چشمه‌ها، و به دنبال آن ایجاد مشکلات زیست‌محیطی و اجتماعی شد. استخراج سنگ‌های معدنی به شکلی ناپایدار و به‌وسیله ماشین‌آلات سنگین موجب از بین رفتن پوشش گیاهی، آلودگی محیط‌زیست و تردد شدید کامیون‌ها و ماشین‌آلات در جاده‌ها شده است که خطرات زیادی را برای مردم منطقه به همراه دارد.
این اقدامات در حالی صورت می‌گیرد که مسئولین محلی نیز به‌جای دفاع از حقوق مردم، در بسیاری از موارد با مالکان این معادن همکاری کرده‌اند. این مسائل نه تنها به‌طور جدی معیشت کشاورزان و دامداران را تهدید می‌کند، بلکه باعث تخریب زیست‌بوم‌های منطقه‌ای شده که سال‌هاست بخشی از میراث طبیعی ایران محسوب می‌شود.
مردم روانسر از مسئولین شهری و استانی درخواست دارند که هرچه سریع‌تر وارد عمل شده و با توجه به مشکلات پیش‌آمده، تدابیر لازم را برای حفاظت از منابع طبیعی این منطقه اتخاذ کنند. منطقه‌ای که اگر همین‌طور ادامه پیدا کند، ممکن است دیگر هیچ‌یک از سرمایه‌های طبیعی آن برای نسل‌های آینده باقی نماند.
بررسی اثرات زیست‌محیطی استخراج سیلیس
استخراج ماده معدنی سیلیس، علیرغم کاربردهای گسترده آن در صنایع گوناگون، تأثیرات زیان‌باری بر محیط‌زیست دارد. فعالیت‌های معدنی در این حوزه، چنانچه به‌درستی مدیریت نشوند، می‌توانند منجر به تخریب منابع آبی، آلودگی خاک، انتشار گازهای گلخانه‌ای، و آسیب به زیرساخت‌های طبیعی و انسانی شوند.
۱- آلودگی آب و تخریب منابع آبی
فرآیند استخراج سیلیس به آب زیادی نیاز دارد که در مناطق خشک و نیمه‌خشک، موجب رقابت مستقیم با نیازهای کشاورزی و انسانی می‌شود. همچنین، ورود مواد شیمیایی و پسماندهای معدنی به چشمه‌ها، رودخانه‌ها و سفره‌های آب زیرزمینی، کیفیت منابع آب را به‌شدت تحت تأثیر قرار داده و زیست‌بوم‌های آبی را تهدید می‌کند.
۲- آلودگی هوا و تأثیر بر سلامت انسان
در مراحل خردایش و فرآوری سیلیس، ذرات ریز گرد و غبار به هوا وارد می‌شوند که در درازمدت می‌توانند سلامت کارگران و ساکنان اطراف را به خطر اندازند. بیماری‌های تنفسی، تحریک مجاری تنفسی، و خطر ابتلا به سیلیکوزیس از جمله پیامدهای جدی استنشاق این ذرات است.
۳- تخریب زیستگاه‌ها و پوشش گیاهی
فعالیت‌های معدنی نظیر احداث جاده، گودبرداری و استقرار ماشین‌آلات سنگین، به تخریب زیستگاه‌های طبیعی، نابودی پوشش گیاهی و در نهایت کاهش تنوع زیستی منجر می‌شود. از بین رفتن گیاهان بومی نیز فرسایش خاک و افزایش پدیده بیابان‌زایی را به دنبال دارد.
۴- کاهش سطح آب زیرزمینی و آسیب به آبخوان‌ها
برداشت‌های مکرر از منابع آب در فرآیند استخراج سیلیس، سطح آب‌های زیرزمینی را کاهش داده و به تخریب آبخوان‌ها منجر می‌شود. این امر، در بلندمدت، امنیت آبی جوامع محلی را با تهدید جدی مواجه می‌سازد.
۵- افزایش حوادث و ریسک بهداشتی
مناطق معدنی معمولاً با خطرات فیزیکی و شیمیایی همراه‌اند؛ از جمله ریزش کوه، نشت مواد شیمیایی، صداهای ناهنجار، و ارتعاشات حاصل از ماشین‌آلات سنگین. این عوامل، سلامت فیزیکی و روانی کارکنان و ساکنین نزدیک به آنها را تهدید می‌کند.
«پیشروی معادن»
همچنین گفت‌وگوی با شورای یکی از روستاهای روانسر داشتیم که به گفته‌ی او: معادن درحال پیشروی هستند آنها یک معدن دیگر در بالای روستای شش‌بید احداث کرده‌اند و قرار است در کوه سرکوه واقع در روستای گراب و همچنین کوه انجیره واقع در روستاهای مامنان سفلی و علیا نیز معادن جدیدی احداث شده و درحال آماده سازی هستند. واقعاً تکلیف این مراتع با وجود این معادن چه می‌شود؟ مراتعی که قبلاً سرسبز بودند و علاوه بر زیبایی طبیعت، مورد استفاده ما بودند، حالا هیچ چشم‌اندازی ندارند.»
او در ادامه گفت که: شورا و دهیار روستاهای روانسر به منظور جلوگیری از پیشروی این معادن مخرب جلساتی داشتیم و هیچکدام از مردم بومی راضی به این پیشروی نیستیند و درحال طی مراحل قانونی است. به امید اینکه بتوانیم کاری برای خاک و زمین‌هایمان بکنیم .
در راستای تکمیل ابعاد انسانی و اجتماعی اتفاقات اخیر، گفت‌وگویی با یکی از اهالی روستای شش‌بید علیا انجام شد. مرضیه .م، ساکن روستای شش بید در ابتدا از مشکلات به‌وجود آمده توسط این معادن می‌گوید: «در زمان آغاز پروژه‌های معدنی در منطقه، صاحبان این معادن به مردم محلی وعده دادند که با احداث معدن، برای آنها نیز فرصت‌های شغلی ایجاد خواهد شد. این وعده‌ها باعث شد که بسیاری از اهالی نسبت به اجرای طرح خوش‌بین باشند و حتی با وجود نگرانی‌ها، مخالفتی نشان ندهند. اما پس از آغاز عملیات استخراج، مشخص شد که بیشتر کارهای معدن با استفاده از ماشین‌آلات سنگین انجام می‌شود و در عمل، نیروی انسانی محدودی به‌کار گرفته شده است؛ آن هم اغلب از افراد غیربومی که از دیگر مناطق جذب شده‌اند. در نتیجه، ساکنان محلی از آن فرصت‌های شغلی وعده داده‌شده بی‌بهره مانده‌اند.»
او اضافه می‌کند: «فعالیت این معادن باعث افزایش شدید تردد کامیون‌ها و ماشین‌آلات سنگین در جاده‌های محلی شده است. جاده‌ای که تا پیش از این کم‌رفت‌وآمد و نسبتاً ایمن بود، اکنون به‌طور مداوم شاهد عبور و مرور وسایل نقلیه سنگین است. این موضوع نه‌تنها باعث تخریب آسفالت جاده‌ها و افزایش گرد و غبار در منطقه شده، بلکه در موارد متعددی منجر به وقوع تصادف گردیده و امنیت جانی ساکنان، به‌ویژه کودکان و سالمندان، را به خطر انداخته است.»
«در فرآیند احداث جاده و عملیات استخراج، بخش وسیعی از مراتع، چراگاه‌ها و زمین‌های طبیعی تخریب شده‌اند. این زمین‌ها پیش‌تر محل چرا و تغذیه دام‌های دامداران محلی بود و نقش مهمی در تأمین معیشت خانواده‌های روستایی ایفا می‌کرد. تخریب این منابع طبیعی خسارت جبران‌ناپذیری به دامداری منطقه وارد کرده و زندگی بسیاری از خانواده‌ها را با مشکل مواجه کرده است.»
مرضیه.م به اعتراض‌های اهالی در سال ۱۴۰۰ اشاره می‌کند و می‌گوید: «صبح پنج‌شنبه، ۲۰ آبان ۱۴۰۰، جمعی از مردم روستا در اعتراض به فعالیت‌های معدنی در مراتع شش‌بید دور هم جمع شدند. ما چیزی جز حق طبیعی‌مان نمی‌خواستیم.» مراتعی که سال‌هاست منبع تأمین علوفه دام‌هایمان بود، حالا به‌دست صاحبان معدن در حال تخریب باشد. مردم به طور مسالمت‌آمیز جلوی کار کارگران معدن را گرفتند، اما چیزی نگذشت که نیروهای انتظامی و امنیتی وارد صحنه شدند و فضا به‌یک‌باره متشنج شد.»
«به مردم تیراندازی کردند. دو زن از اهالی، زینت و خاور، در جریان تیراندازی زخمی شدند. مردم فقط خواهان حفظ زمین‌هایشان بودند. هیچ خشونتی از سوی روستایی‌ها در کار نبود. اما پاسخمان فقط گلوله بود.»
وی همچنین از بازداشت شماری از ساکنان روستا خبر داد: «چهار نفر از معترضان را همان روز بازداشت کردند و با خود به مکانی نامعلوم بردند. هیچ اطلاعی از وضعیت‌شان نداشتیم. دو نفر دیگر از اهالی هم از چهل روز پیش از آن روز به‌دلیل اعتراض به همین فعالیت‌های معدن در زندان دیزل‌آباد کرمانشاه بودند.»
او به نقش برخی مقامات محلی نیز اشاره کرده و افزود: «مسلم الماسی، دادستان روانسر، به‌جای آن‌که از حقوق مردم دفاع کند، با صاحبان معدن همکاری دارد. بازداشت‌ها با دستور مستقیم او انجام شد. این مسئله در روستا حس نا امنی به ما داد.»