راما خلف

دمشق - اقدام غیررسمی تفکیک جنسیتی در وسایل حمل و نقل عمومی که به‌تازگی در پایتخت سوریه، دمشق، دیده شده، بحث‌های گسترده‎‌ای به‎‌راه انداخته است. این اقدام پس از آن مورد توجه قرار گرفت که پوسترهایی روی برخی از اتوبوس‌های حمل‌ونقل درون‌شهری نصب شدند که مردم را به جداسازی زنان و مردان در داخل اتوبوس‌ها دعوت می‌کردند؛ به‌طوریکه بخش جلویی اتوبوس به مردان و بخش پشتی به زنان اختصاص یابد.

این تفکیک جنسیتی در حالی است که هیچ بیانیه رسمی از سوی مقامات دولتی در این زمینه صادر نشده، اما اتوبوس‌هایی که این اقدام را به‎کار گرفته‌اند، بحث‌های داغی را در شبکه‌های اجتماعی و در میان مردم سوریه به‌راه انداخته‌اند؛ برخی از پیامدهای این اقدام برای جامعه سوریه بی‌ا‌طلاع‌اند، و برخی دیگر که آن را عقب‌گردی دیگر در زمینه آزادی‎های عمومی می‌دانند.

حامیان تفکیک جنسیتی این اقدام را به‌منظور محافظت از زنان در برابر آزار و اذیت، به‌ویژه در وسایل نقلیه شلوغ، توجیه می‌کنند. در مقابل، منتقدان این رویکرد را رد کرده و آن را تثبیت‌کننده‌ی تفکیک جنسیتی در فضای عمومی و بازتولید تصورات قالبی درباره روابط زن و مرد می‌دانند، به‌جای اینکه ریشه‌های واقعی آزار و رفتارهای غیراخلاقی را از طریق آگاهی‌بخشی و مجازات‌های قانونی برطرف کند.

ریم الأحمد گفت: «من با این تصمیم مخالفم. به نظر من، برخی افراد ممکن است شرایط اضطراری یا وضعیت سلامتی خاصی داشته باشند که نیازمند عدم انتظار یا تاخیر باشد، و در چنین حالاتی فرقی نمی‌کند که فرد کنار یک مرد یا زن بنشیند. این تصمیم عقبگرد فکری است و نشانه‌ای از پیشرفت در اندیشه یا سازماندهی نیست، بلکه گامی رو به عقب به‌شمار می‌رود.»

با وجود اینکه برخی جوامع جداسازی جنسیتی در وسایل حمل‌ونقل عمومی را به‌عنوان اقدامی بلندمدت اجرا می‌کنند، اما مخالفان این ایده بر این باورند که چنین راه‌حلی سطحی است و به ریشه‌های ساختاری خشونت مبتنی بر جنسیت نمی‌پردازد، بلکه آن را پشت پرده‌ای از نظم موقتی پنهان می‌کند. آنها معتقدند که راه‌حل واقعی در تصویب قوانین سختگیرانه، تقویت فرهنگ احترام متقابل و آگاه‌سازی اجتماعی نهفته است، نه در تفکیک جنسیتی.

در همین راستا، آلاء محمد بر این باور است که این اقدام راه‌حل مناسبی برای مشکل نیست: «به‌تازگی تصمیمی مبنی بر تفکیک جنسیتی زنان و مردان در اتوبوس‌های حمل‌ونقل درون‌شهری گرفته شده است، و البته با توجه به شرایط زندگی کنونی، این تصمیم گامی به عقب محسوب می‌شود. پدیده‌هایی مانند آزار و اذیت، دزدی و رفتارهای غیراخلاقی نیازمند قوانینی بازدارنده و آموزش برای احترام به زن هستند، نه تفکیک جنسیتی.»

آلاء محمد این تصمیم را هدف‌گیری سطحی پدیده‌ی آزار جنسی توصیف می‌کند، نه پرداختن به ریشه‌های آن.

میان دغدغه‌ی حفاظت از زنان و حفظ آزادی‌های فردی، به‌نظر می‌رسد که بحث بر سر تفکیک جنسیتی در وسایل حمل‌ونقل عمومی به این زودی‌ها حل نخواهد شد؛ به‌ویژه در شهری که هنوز در حال بازچینی اولویت‌های خود پس از سال‌ها جنگ است. این پرسش مطرح می‌شود که آیا مقامات جدید با ذهنیت رادیکال و افراط‌گرای خود، از این موقعیت استفاده خواهند کرد تا جامعه سوریه را به‌سمت نهادینه‌سازی تفکیک جنسیتی سوق دهند؟ یا اینکه بستری برای ایجاد محیطی عادلانه و مبتنی بر احترام متقابل فراهم خواهند کرد؟