ŞIYA KOYE 

Koyê- Federe Kürdistan Bölgesi'nde Hewler'e bağlı Koyê kenti, tarih boyunca Kürt kadınların etkili rollerinin kaydedildiği bir mekân oldu.

Kadınlar edebiyat, siyaset ve daha birçok alanda hep öncü rollerde oldular. Koyê’de bulunan Nejibeh Xan’ın okulu bu öncü kadınları yetiştiren yerlerden biri olarak öne çıktı.

Nejibeh Xan

Nejibeh Xan, Koye’de  “Melle Mezin” olarak bilinen önemli bir ailenin bir kızıydı. Yedi yaşındayken Koyê’de okula gitmeye başladı. Öğretmen Şahin İbrahim, Nejibeh Xan hakkında şunları söylüyor:

“Biz kadınların tarihindeki mücadeleden gurur duyuyoruz, ancak maalesef bundan yeterince faydalanılamadı. Bu nedenle onun rolü daha çok bilinmeli. Bizler bu açığa çıkan yıldızı, Kürdistan’ın parlayan bir yıldızı olarak tanımalıyız. Nejibeh Xan, Güney Kürdistan’da okula giden ilk kadınlardan biridir. O dönem çoğu erkek bile okula gitmezken, Nejibeh Xan aydın ve Kürt değerlerine bağlı bir ailede büyüdü. Nejibeh Xan, 1917 yılında doğdu ve 1924 yılında okula gönderildi. O zamanlar kızlar için okul yoktu ve Koyê küçük bir şehirdi.”

Nejibeh Xan önemli roller üstlendi

Nejibeh Xan’ın gittiği okulun bölgede "Haci Qadir Okulu" olarak bilinen ilk okul olduğunu belirten Şahin İbrahim, “Nejibeh Xan’ın okula gitmesi halk arasında çok şaşkınlık yaratmıştı. Nejibeh Xan’ın babası birçok eleştiriye rağmen, insanları kızlarını okula göndermeye ikna etti” dedi. Nejibeh Xan’ın herkes için gurur kaynağı olduğunu ve izinden gidilmesi gerektiğini anlatan Şahin İbrahim, Nejibeh Xan’ın hem kadınların örgütlenmesinde hem siyaset ve sosyal hayatta önemli roller üstlendiğini kadınlara gereken özgüveni sağladığını anlattı.

‘Okul bakımsız kaldığı için yıkıldı’

Nejibeh Xan’ın okulunun ve kadınların tarihinin korunmadığının altını çizen Şahin İbrahim, “Maalesef okul bakımsızlıktan yıkıldı. Ben bu okulu korumak istiyorum. Çünkü kültür ve tarih her halk ve bölge için çok önemlidir. Okul bir müzeye dönüştürülmeli ve çocuklar, öğrenciler burada tarihî ve kültürel bir merkez olarak ziyaret etmelidir. Böylece halk ve turistler burayı görüp fayda sağlayabilir. Çünkü kadınların Koyê’de siyaset ve sosyal hayattaki rolleri çok büyük. Nejibeh Xan ve kız kardeşi Ferishta gibi kadınlar topluma öncülük etmişlerdir. Sadece Nejibeh Xan’ın okula ilk kez gitmesi değil, aynı zamanda burası aydınlanma ve edebiyat merkeziydi. O dönemde toplumun bilinçlenmesinde önemli rolü vardı” şeklinde konuştu. Şahin İbrahim son olarak şunları söyledi:

“Kadın ve tarih alanında zengin bir mücadelemiz var ama maalesef bundan yeterince faydalanamıyoruz. Umarım bu konular üzerine daha çok araştırma yaparız ve gelecek nesiller bu tarihi iyi bilir.

‘Okul, Koyê’deki bölgenin tescilli kültürel evlerinden biriydi’

Koyê Bölge Müdürü Yekîti Semed de, okul hakkında şöyle dedi: Nejibeh Xan döneminde okullar daha çok hücre veya odalarda yapılıyordu. Haci Qadir Okulu da böyleydi. Okulun bulunduğu ev Haci Celale ait değil, bölgedeki tescilli kültürel evlerden biridir. Koruma için teklif götürüldü ancak henüz bir sonuç alınamadı.”

Nejibeh Xan’ın hayatı

Nejibeh Xan, “Melle Mezin” olarak bilinen Melle Muhammed Celizade’nin kızıdır. 1917’de Koyê’de doğdu. 1924 yılında Koyê’de okula ilk kez giden kız çocuklarından biri oldu. Yazları çoğunlukla Koyê’de geçirdi. Aydın ve eğitimli bir ailede büyüdü. Babası Melle Mezin çocuklar arasında ayrım yapmazdı; kızlara ve erkeklere eşit davranırdı. Ailede kadınlara karşı tutum çok olumluydu. Nejibeh Xan sosyal, açık fikirli ve dürüst kişiliği ile öne çıktı. Sadece kadınlara değil, erkeklere de eşit haklar verilmesini savunuyordu. Kardeşi Ferishta da şairdi. Nejibeh Xan ardında birçok not ve yazı bırakmıştır, özellikle kadınların durumu, siyasi ve sosyal olaylar üzerine yazılar yazmıştır.

Nejibeh Xan’ın eserlerinden bazıları basıldı. 2009 yılında “Koyê Tarihi”, 2011’de “Celizade Ailesi”, 2018’de “Kürt Haberleri” adlı eserleri yayımlandı.