پرتوهای ایکس و بدن زنان: تهدیدی خاموش در محیط‌های درمانی
زنان شاغل کنار دستگاه‌های ایکس‌ری در بیمارستان‌ها هر روز در معرض اشعه‌اند و سلامتشان به خطر می‌افتد، اما وقتی نوبت به حقوق و مزایا می‌رسد، نادیده گرفته می‌شوند. آیا محیط کاری می‌تواند هم ایمن و هم عادلانه باشد؟
سوماکرمی
جوانرو- در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی، زنانی که سال‌ها کنار دستگاه‌های پرتوزا کار می‌کنند، نه تنها در معرض خطرهای جسمی هستند، بلکه از حقوق شغلی و مزایای برابر با مردان محروم‌اند. تجربه‌های آنان حکایت از تبعیض و بی‌توجهی به سلامت زنان دارد؛ مسأله‌ای که کمتر در سطح عمومی دیده می‌شود.
مطالعات علمی نشان می‌دهد قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض پرتوهای ایکس، به ویژه برای زنان، می‌تواند منجر به مشکلاتی مانند اختلال در چرخه قاعدگی، کاهش توان باروری، سقط جنین و افزایش احتمال ابتلا به سرطان‌های سینه، تیروئید و تخمدان شود. پرتوهای ایکس سلول‌های خونی و ساختار ژنتیکی را تحت تأثیر قرار می‌دهند و تعادل هورمونی بدن را برهم می‌زنند. پیامد درازمدت این اثرات شامل ضعف سیستم ایمنی و خستگی مزمن است.
در ایران نیز تحقیقات نشان می‌دهد که پرسنل شاغل در بخش‌های پرتوزا با دُزهای قابل توجهی در تماس هستند:
- در بخش آنژیوگرافی یک بیمارستان نظامی، میزان دُز دریافتی پزشکان حداکثر ۲۲٫۸۵ mSv/سال، رادیولوژیست‌ها حداکثر ۱۲٫۲ mSv/سال و پرستاران حداکثر ۲٫۵۵ mSv/سال بوده است.
- در بخش رادیولوژی بیمارستان‌های استان خراسان شمالی، میزان پرتو ایکس در اتاق‌های سی تی اسکن، ماموگرافی و فلوروسکوپی به ترتیب ۰٫۱۶، ۰٫۰۸ و ۰٫۱ µSv/ساعت گزارش شده است.
- مطالعه‌ای روی کارکنان اتاق عمل و جراحان یورولوژی نشان داد که میانگین دُز دریافتی پرسنل اتاق عمل حدود ۱۴ میلی‌رم طی سه ماه بوده است.
علی حکمت‌نیا، دبیر علمی سی‌وپنجمین کنگره بین‌المللی رادیولوژی ایران، زنان و کودکان را از گروه‌های آسیب‌پذیر در برابر پرتوهای یونیزان معرفی کرده و تأکید کرده است که «استفاده از تجهیزات پرتوزا باید با رعایت کامل اصول ایمنی، بهره‌گیری از پیش‌بندها و دیواره‌های سربی و آموزش کافی کارکنان انجام شود». با این حال، در بسیاری از مراکز درمانی به ویژه در شهرهای کوچک، تجهیزات محافظتی کافی برای کارکنان زن وجود ندارد.
سمیرا.غ، یکی از کارکنان قدیمی بیمارستان و پرسنل اتاق عمل، می‌گوید: «در طول پانزده سال کاری‌ام، همیشه دیده‌ام مردان نسبت به زنان مزایای بیشتری دارند: حق عائله‌مندی، حق اشعه و سایر امتیازات. ما هم در همان اتاق‌ها کنار همان دستگاه‌ها کار می‌کنیم، اما هیچ نظارتی روی سلامت زنان وجود ندارد. خیلی از همکاران بعد از چند سال دچار ریزش مو، ضعف جسمی یا مشکلات باروری می‌شوند. این تبعیض و بی‌توجهی، زندگی ما را تحت تأثیر قرار داده است.»
شینا رحیمی، نیروی جوان بیمارستان، تجربه‌ای مشابه دارد: «حقوق و مزایایی که دریافت می‌کنیم بسیار کم است، در حالی که فشار کاری بالاست. ما گاهی بیماران را برای عکس‌برداری می‌بریم و حتی بعد از خروج از اتاق‌ها هنوز در معرض اشعه هستیم. مردان همان وظایف را دارند اما ماهانه حق اشعه می‌گیرند و حقوقشان بالاتر است.»
او با خنده‌ای تلخ اضافه می‌کند: «یکی از همکاران خانم که باردار بود مجبور شد بیماران را برای عکس‌برداری ببرد. وقتی پرسیدم نگران بچه‌ات نیستی؟ گفت: چه کار می‌توانم بکنم؟ مجبورم کار کنم.»
این روایت‌ها تنها نمونه‌ای از ده‌ها زن شاغل در بخش‌های پرتوزا است که با تبعیض و بی‌توجهی به سلامت مواجه‌اند.
حق اشعه و مزایای شغلی نه تنها یک اختلاف مزد ساده نیست، بلکه نشان‌دهنده‌ی ساختاری نابرابر است که جایگاه زنان را در محیط کاری نادیده می‌گیرد. بدن زنان از نظر فیزیولوژیک در برابر اشعه آسیب‌پذیرتر است و کمبود تجهیزات محافظتی و آموزش کافی، ریسک سلامت آنان را افزایش می‌دهد.
تا وقتی این ساختار تبعیض‌آمیز پابرجاست، حتی تلاش زنان برای برابری مزد و شرایط ایمنی به نتیجه نمی‌رسد. این مسأله، هم یک بحران سلامت و هم یک چالش اجتماعی است که نیازمند توجه فوری مسئولان است.
سمیرا و شینا، هر دو، با نگاه خسته اما مقاوم، ادامه می‌دهند. سؤال آنان هنوز بی‌پاسخ است: «چه زمانی می‌توانیم بدون نگرانی از خطرهای محیط کار، به حقوق برابر دست یابیم؟» این پرسشی است که بی‌توجهی به آن، هر روز سلامت و زندگی زنان شاغل در بخش‌های پرتوزا را تهدید می‌کند.