زنان روزنامه‌نگار یمن و موانع طاقت‌فرسای رسیدن به سردبیری
در جهانی آکنده از مردسالاری و چالش‌های سیاسی و امنیتی، زنان روزنامه‌نگار یمنی برای رسیدن به جایگاه‌های مدیریتی در رسانه‌ها و نهادهای دولتی می‌کوشند اما در این جایگاه‌ها هیچ زنی قدرت تصمیم‌گیری رسانه‌ای مؤثر بر افکار عمومی را ندارد.
فاطمه رشاد
یمن- زنان روزنامه‌نگار در یمن با موانع متعددی دست‌به‌گریبانند؛ موانعی که جایگاه سردبیری را عملاً در انحصار مردان درآورده است. اگر هم زنی به این مقام برسد، یا نقشی تشریفاتی دارد یا باید در رسانه‌ها و مؤسسات خصوصی کار کند، نه دولتی.
منال امین، روزنامه‌نگاری که خود در یکی از رسانه‌های دولتی شاغل است، فرصت سردبیری را تنها در بخش خصوصی یافت و نه در رسانه‌های دولتی. او سردبیری دو روزنامه‌ی خصوصی فعال در حوزه مسائل زنان را بر عهده گرفت.
منال امین درباره تجربه‌اش می‌گوید: «تجربه‌ی سردبیری در روزنامه‌های خصوصی 'صوت الأمل' و 'زن در توسعه و صلح'، پس از پیشرفتم در مرکز اطلاعات یمن، برایم بسیار مغتنم بود. این مرکز روی مسائل زنان یمن تمرکز دارد و تلاش می‌کند مشکلاتی را نشان دهد که زنان در جامعه‌ای که آن‌ها را عامدانه به حاشیه می‌راند، با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند.»
او دلیل این وضعیت را این‌گونه توضیح می‌دهد: «رسانه‌های دولتی به روزنامه‌نگاران زن فضای کافی برای خلاقیت، نوآوری و پیشرفت نمی‌دهند. از طرفی، بیشترِ پست‌های کلیدی مثل سردبیری یا مدیریت تحریریه دستِ مردان است. حتی در رفتارها هم تبعیض هست و به زنان روزنامه‌نگار آن‌قدر اعتماد نمی‌کنند که این پست‌های مدیریتی را در روزنامه‌های دولتی به آن‌ها بسپارند.»
او درباره تفاوت کار در بخش دولتی و خصوصی می‌گوید: «این اواخر، زنان روزنامه‌نگار در بخش خصوصی فرصت‌های نسبتاً خوبی پیدا کرده‌اند. با زیاد شدنِ پلتفرم‌ها، مراکز رسانه‌ای و سایت‌های خصوصی، تمایل به جذب و همکاری با زنان در رسانه‌ها هم بیشتر شده است.»
وی می‌افزاید: «برعکس بخش دولتی، بخش خصوصی دائماً روی توسعه مهارت‌های روزنامه‌نگاران زن کار می‌کند، از انرژی و توان‌شان استفاده می‌کند و به آن‌ها فضای کار، پیشرفت و نوآوری می‌دهد. البته چون بیشتر رسانه‌ها خصوصی هستند، ممکن است از سیاست‌های یک نهاد یا حزب خاص طرفداری کنند.»
او به نکته‌ی دیگری نیز اشاره می‌کند: «رسانه‌های دولتی برای توانمندسازی زنان روزنامه‌نگار و دادن فرصت رسیدن به پست‌های مدیریتی کاری نمی‌کنند؛ اما در بخش خصوصی می‌بینیم که خیلی از زنان روزنامه‌نگار در سایت‌ها، پلتفرم‌ها و مراکز مختلف سردبیر شده‌اند. در واقع، فرصتی که روزنامه‌نگار زن در رسانه‌های دولتی ندارد را در بخش خصوصی پیدا می‌کند، و همین هم خودش یکی از چالش‌های امروزی ماست.»
مسیر حرفه‌ای منال امین نیز، مانند دیگر زنان روزنامه‌نگار یمنی، پر از دشواری است: «زنان روزنامه‌نگار در یمن، مخصوصاً این اواخر، با مشکلات زیادی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. مهم‌ترینش وضعیت امنیتی و تفرقه‌ی سیاسی در یمن است که دست‌وبالشان را بسته. در بعضی استان‌ها، روزنامه‌نگاران زن را بازداشت می‌کنند، به آنان اتهام می‌زنند و تهدید به قتل و حذف فیزیکی می‌کنند. زنانی هستند که نمی‌توانند در استان‌های خاصی آزادانه کار کنند و مجبور می‌شوند کار روزنامه‌نگاری را کنار بگذارند و خانه‌نشین شوند، یا درخواست پناهندگی بدهند و از کشور بروند و این سختی‌ها را به جان بخرند.»
او اضافه می‌کند: «مشکل مهم دیگر، مسائل مالی است. بعضی روزنامه‌نگاران زن حقوق ماهانه‌شان را به خاطر تأخیرهای چندماهه نمی‌گیرند و مجبور می‌شوند به بخش خصوصی پناه ببرند؛ چون آنجا معمولاً حقوق‌ها منظم‌تر است. رسانه‌های دولتی نه تنها در زمینه آموزش و ارتقای حرفه‌ای یا کمک به بهبود وضع مالی روزنامه‌نگاران زن ضعیف‌اند، که کلاً کمبودهای زیادی دارند. برای همین، به بخش خصوصی می‌شود پناه می‌برند.»
او در نهایت به موانع اجتماعی اشاره می‌کند: «مشکلات اجتماعی هم مانع بزرگی برای زنان روزنامه‌نگار است. این مانع تازگی‌ها بزرگ‌تر هم شده، چرا که نگاه مردسالارِ جامعه همچنان کار کردن زنان، به‌ویژه در حوزه رسانه را ناپسند می‌شمارد و فعالیت رسانه‌ای برای زنان به عنوان یک خط قرمز تلقی می‌شود.»
طبق مطالعه‌ی مرکز رسانه‌های اقتصادی یمن، تا کنون تنها یک زن به نام نادره عبدالقدوس توانسته به سردبیری یک روزنامه دولتی برسد. او با چنان هجمه‌ای برای تخریب شخصیتش روبرو شد که وادار به کناره‌گیری گشت. این ماجرا در سال ۲۰۱۵ اتفاق افتاد و سردبیری او به یک سال هم نرسید.
با این حال، در بخش خصوصی بیش از ده زن روزنامه‌نگار به سردبیری رسیده‌اند و با راه‌اندازی هر پلتفرم رسانه‌ای جدید که به روزنامه‌نگاری در یمن می‌پردازد، این تعداد بیشتر هم می‌شود.