سومین سال اعتراضات زنان فکیک به خصوصیسازی آب
اعتراضات اجتماعی در واحهٔ فکیک در جنوبشرقی مراکش که از نوامبر ۲۰۲۳ در مخالفت با واگذاری مدیریت آب آغاز شده، اکنون وارد سومین سال خود شده است. حضور گسترده زنان در این اعتراضات، به یکی از ویژگیهای شاخص این حرکت اعتراضی تبدیل شده است.
حنان حارت
مراكش- در جنوبشرقیترین بخش مراکش، واحهٔ فکیک قرار دارد؛ شهری کوچک در میان نخلها که با وجود منابع طبیعی، سالهاست با کمبود خدمات اساسی دستوپنجه نرم میکند. ضعف زیرساختها در حوزههایی چون بهداشت، آموزش و مدیریت منابع آب، این منطقه را در ردیف مناطق آسیبپذیر قرار داده است.
از نوامبر ۲۰۲۳، اعتراضات اجتماعی در فکیک آغاز شد و با برگزاری راهپیماییها و تجمعهای هفتگی، تاکنون ادامه یافته است. معترضان خواستار تضمین دسترسی پایدار به آب آشامیدنی و بهبود خدمات عمومی هستند؛ مطالبهای که برای ساکنان این واحه، صرفاً یک درخواست خدماتی نیست، بلکه مسئلهای حیاتی تلقی میشود.
آب؛ از خدمت عمومی تا مسئله بقا
اعتراضات فکیک در واکنش به تصمیم واگذاری مدیریت بخش آب به یک شرکت منطقهای شکل گرفت. بسیاری از ساکنان این تصمیم را نوعی خصوصیسازی پنهان منابع آب میدانند. از نگاه مردم فکیک، آب کالایی تجاری نیست، بلکه میراثی مشترک و شرط اساسی تداوم زندگی در واحه به شمار میرود.
نگرانیها عمدتاً معطوف به پیامدهای مدیریت تجاری آب است؛ از جمله کاهش سطح سفرههای آب زیرزمینی در منطقهای که کشاورزی و زندگی روزمره آن بر صرفهجویی شدید آب استوار است. فکیک از نظام سنتی آبیاری موسوم به «خطارات» بهره میبرد؛ سیستمی که بر تقسیم عادلانه آب بر اساس شرایط اقلیمی بنا شده و از سوی سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) بهعنوان یک نظام کشاورزی سنتی جهانی به رسمیت شناخته شده است.
زنان فکیک؛ از مدیریت سنتی آب تا اعتراض مدنی
حضور زنان در اعتراضات فکیک، مقطعی یا نمادین نیست. صدها زن با پوشیدن «الحیک الابیض» -لباس سنتی سفید- در تجمعها شرکت میکنند؛ پوششی که در این اعتراضات به نماد هویت، پیوند با زمین و اعتراض آرام تبدیل شده است.
نقش زنان در مدیریت آب در فکیک سابقهای طولانی دارد. برای دههها، مسئولیت جمعآوری و مدیریت مصرف آب در خانهها بر عهده زنان بوده و این نقش بعدها در قالب مشارکت جمعی در نگهداری کانالها و مخازن آب تداوم یافته است. به همین دلیل، بسیاری از زنان خصوصیسازی آب را تهدیدی مستقیم برای ثبات اجتماعی و اقتصادی خانوادهها میدانند.
اعتراضات ادامهدار و مطالبات مشخص
اعتراضات علیه واگذاری مدیریت آب در نوامبر ۲۰۲۳ آغاز شد و در سال ۲۰۲۴ با حضور پررنگتر زنان ادامه یافت. امسال نیز این حرکت وارد سومین سال خود شده و دومین سالگرد آن با تداوم تجمعهای مردمی همراه بوده است. با وجود آغاز برخی گفتوگوهای محلی، معترضان همچنان خواستار راهحلهایی هستند که ویژگیهای زیستمحیطی واحه و نظام سنتی آبی آن را در نظر بگیرد.
عائشه لکحل، فعال محلی، میگوید این اعتراضات نتیجه سالها حاشیهنشینی در حوزه خدمات عمومی است و حضور زنان نشاندهنده افزایش آگاهی آنها نسبت به حقوق اجتماعیشان است. به گفته او، زنان فکیک نهتنها بهصورت مسالمتآمیز در اعتراضات شرکت کردهاند، بلکه مطالبات مشخصی از جمله بهسازی خطارات، توسعه شبکههای آبرسانی و ارتقای کیفیت آب آشامیدنی ارائه دادهاند.
چالشهای اجتماعی و اقتصادی زنان معترض
در کنار این مطالبات، زنان معترض با چالشهای متعددی روبهرو هستند. فتیحه قدی، یکی دیگر از فعالان محلی، به فشارهای اجتماعی، اقتصادی و حتی حقوقی اشاره میکند که برخی زنان بهدلیل مشارکت در اعتراضات با آن مواجه شدهاند. از جمله، مواردی از محکومیت قضایی، فشارهای شغلی و انتقادهای اجتماعی گزارش شده است.
با این حال، اعتراضات فکیک نشان داده است که زنان این منطقه، مطالبه دسترسی به آب را با دفاع از کرامت و حقوق انسانی خود پیوند زدهاند؛ مطالبهای که در شعار اصلی آنها بازتاب یافته است: «بدون آب، زندگی ممکن نیست.»