روز جهانی کودکان خیابانی؛ افزایش کودکان خیابانی در ایران
یکی از آسیب‌های جدی که جوامع را تهدید می‌کند، گسترش روز افزون کودکان خیابانی است که به دلیل گوناگون بخشی یا همه‌ی اوقات خود را در خیابان‌ها سپری و عمدتآً از طریق تکدی‌گری، بزهکاری، شغل‌های کاذب فصلی و ...امرار معاش می‌کنند.
مرکز خبر- پدیده‌ی کودکان خیابانی که از آن به عنوان یکی از آسیب‌های اجتماعی نام برده می‌شود، پدیده‌ای جهانی و هشدار دهنده است. براساس گزارشات منتشر شده از سوی صندوق کودکان سازمان ملل متحد (یونیسف) این پدیده‌ی نوظهور که طی سال‌های گذشته به طرز چشمگیری افزایش یافته است، در تمامی کشورهای جهان وجود دارد. این پدیده هم معضل کشورهای ثروتمند و هم کشورهای فقیر است، اما در کشورهای فقیر آمریکای لاتین، آسیا و آفریقا شیوع بیشتری دارد. فقر، از هم پاشیدگی خانواده، بیماری و فوت والدین، کودک آزاری، خشونت، تجاوز جنسی، ازدواج اجباری و ترک کردن خانواده به دلایل مختلف، جنگ و عدم رشد اجتماعی از عوامل رایج برای زندگی کودکان در خیابان است.
نخستین بار در سال ٢٠١١، به ابتکار «کنسرسیوم کودکان خیابان»، دوازده آوریل، «روز جهانی برای کودکان خیابان» نامگذاری شد. هدف نامگذاری این روز، دادن آگاهی درباره‌ی پدیده‌ی نقض حقوق کودکان خیابان و آسیب‌هایی است که این کودکان در سراسر جهان با آن‌ها روبه‌رو هستند. این روز برای میلیون‌ها کودک در خیابان‌های سراسر جهان و پشتیبانان آن‌ها، زمینه‌ای فراهم می‌کند تا درباره‌ی حقوقشان سخن بگویند.
کنسرسیوم کودکان خیابان درباره‌ی هدف نامگذاری این روز می‌گوید: «با نامگذاری این روز جهانی برای کودکان خیابان، ما به دولت‌های سراسر جهان پیامی می‌فرستیم. بیشتر این کودکان از حقوق سرشتی و ابتدایی خود، مانند مراقبت‌های بهداشتی، بهره‌مندی از عدالت هنگام آسیب دیدن، آزار و اذیت نشدن، محروم می‌شوند. (چیزهایی که برای بیشتر ما معمولی و در دسترس هستند.) این محرومیت می‌تواند و باید دگرگون شود.»
اگرچه بیشتر کشورها «عهدنامه‌ی حقوق کودک سازمان ملل متحد» را امضا و تصویب کرده‌اند و برای ادغام همه‌ی این حقوق در قوانین ملی خود متعهد هستند، همچنان حقوق کودکان در بسیاری از کشورها نقض می‌شود، و کودکان خیابان گروهی هستند که بیشترین آسیب را می‌بینند.
کودکان خیابانی چه کسانی هستند
تعریف روشنی از کودکان خیابانی وجود ندارد و نمی‌توان تمامی کودکانی که در خیابان هستند را بی‌خانمان عنوان کرد. زیرا بیش از سه چهارم تا ٩٠ درصد از کودکانی که در خیابان کار می‌کنند، دارای خانه و خانواده هستند و نان‌آور خانه هستند و بیشتر آن‌ها در زاغه‌نشین‌ها و محله‌ی فقیرنشین شهر سکونت دارند. کودکان خیابانی اصطلاحی است که اغلب هم برای توصیف کودکان کار و هم برای کودکان بی‌خانمانی که در خیابان زندگی می‌کنند و می‌خوابند و اغلب یا بدون والدین هستند و یا هیچ تماسی با خانواده‌هایشان ندارند، اطلاق می‌شود. گروه دوم یعنی کودکان بی‌خانمان در معرض بیشترین خطرات قرار دارند. خشونت، قتل، تجاوز، سوءاستفاده‌های جنسی و همچنین سوءاستفاده از این کودکان توسط باندهای مواد مخدر، فحشا، کودک‌آزاری‌های مکرر و برخوردهای بی‌رحمانه و غیرانسانی با این کودکان که سنشان بین ۵ تا ١٨ سال است، امری رایج است. این کودکان گاهی برای زنده ماندن به دزدی و فحشا روی می‌آورند.
آمار کودکان خیابانی
تقریباً غیرممکن است بتوان تعداد کودکان خیابانی را تخمین زد، زیرا بیشتر کشورهای جهان از جمله ایران از ارائه‌ی آمار این کودکان سر باز می‌زنند. اما سازمان جهانی بهداشت و یونیسف تعداد کودکان کار را ٢۵٠ میلیون نفر و تعداد کودکان خیابانی را که در خیابان زندگی می‌کنند حدود ١۵٠ میلیون نفر تخمین زده‌اند و همچنان که جمعیت جهان در حال افزایش است، این پدیده‌ی اجتماعی نیز در حال افزایش است. در تمامی کشورهای جهان آمار کودکان پسر بیشتر از دختران است.
براساس آمارهای یونیسف بیش از ۴٠ میلیون کودک خیابانی در آمریکای لاتین و بیش از ٣٠ میلیون کودک خیابانی در آسیا وجود دارند. براساس این آمارهای ارائه شده حداقل ١٨ میلیون کودک خیابانی در هند، ١٠ هزار دختر در داکای بنگلادش در خیابان زندگی می‌کنند. همچنین براساس این آمارها بیش از ١٠ میلیون کودک خیابانی در آفریقا زندگی می‌کنند که به دلیل گسترش بیماری ایدز و مرگ والدین کودکان هر ساله به تعداد این آمار افزوده می‌شود. براساس این گزارشان بیش از ٧ میلیون کودک در آفریقا وجود دارند که هر دو والدین خود را از دست داده‌اند و طی سال‌های آینده این کودکان نیز به دلایل متعدد از جمله عدم توانایی بستگان در نگهداری آن‌ها، بسیاری از این کودکان به خیل کودکانی که قبلاً به علت فقر، جنگ و درگیری‌های داخلی در خیابان بوده‌اند، می‌پیوندند.
کودکان خیابانی در ایران
به گفته‌ی منابع غیررسمی در ایران، تعداد کودکان خیابانی و کار در ایران بیش از یک میلیون نفر است. اما با توجه به افزایش فقر و جمعیت بالای خط فقر در ایران، کودکان خیابانی و کودکان کار در سال‌های اخیر به شدت افزایش یافته است. بنابراین، ظاهراً بسیاری از منابع ارقام دقیقی ارائه نمی‌دهند. به دلیل نبود آمار موثق و عدم شفافیت دولت جمهوری اسلامی در ارائه‌ی آمار رسمی، نمی‌توان به میزان دقیق کودکان خیابانی و کودکان مار پی برد. براساس آمار غیررسمی که توسط نهادهای حقوق کودکان ارائه شده است، تعداد کودکان خیابانی تنها در تهران حدود ٣ هزار نفر تخمین زده می‌شود.
آمار کودکان کار و خیابانی در استان‌های مختلف ایران با توجه به جغرافیا و تفاوت‌های فرهنگی در استان‌ها متغیر است و براساس آمارهای منتشر شده در تهران به ازای هر ۵۳۰ نفر جمعیت، در تبریز به ازای هر ۱۶ هزار نفر جمعیت «یک کودک کار و خیابانی» وجود دارد. در کرمان نیز در سال گذشته ١٠۶٣ کودک خیابانی و کار شناسایی شده‌اند. در استان البرز در سال‌های ۹۶ و ۹۷ و سه ماهه اول ۹۸ تعداد ۹۳۰ مورد کودک کار و خیابان در مراکز تحت نظارت اداره‌ی کل بهزیستی پذیرش شده‌اند. در یزد ۷۵۹ کودک کار و خیابانی از سال ۹۲ تا پایان سال ۹۷ در مراکز بهزیستی یزد پذیرش شدند و در استان خوزستان نیز کودکانی که توسط بهزیستی شناسایی و شناسنامه‌دار شده‌اند و برای آن‌ها پرونده تشکیل شده است، تقریبا ۵۶۰ نفر هستند که همه‌ی آن‌ها خانواده دارند و تنها ساعاتی از روز را در خیابان‌ها کار می‌کنند. این آمارها در حالی از طرف رژیم جمهوری اسلامی منتشر می‌شود که آشکار است تعداد کودکان کار و فاقد حامی اجتماعی در ایران بسیار بیشتر است و باتوجه به وضعیت اقتصادی و فساد گسترده‌ی سیستم در ایران، این ارقام روزبه روز افزایش پیدا خواهد کرد. کودکانی که باید دوران کودکی خود را در کشوری همانند ایران که دارای بیشترین منابع زیرزمینی است با آرامش کامل و شرایط مخصوص خود سپری کنند، گرفتار کار و گاهاً بزهکاری نیز خواهند شد.
اگرچه مشکل کودکان خیابانی در ایران یکی از جدی‌ترین آسیب‌های اجتماعی کشور است، اما جمهوری اسلامی ایران آن را انکار می‌کند و هیچ اقدام مؤثری برای از بین بردن این پدیده انجام نمی‌دهد و بودجه‌ی کافی برای مقابله با این معضل را اختصاص نمی‌دهد.