ژونا اردلان

سنه- سه‌شنبه ٢٣آبان ۱۴۰۲، ساعت ۴ بعدازظهر در سالن آمفی تئاتر اداره کل کتابخانه‌های عمومی سنه، نشست تخصصی جایگاه نسخ خطی کوردی با حضور متخصصین این زمینه و همچنین فعالان زبان کوردی و فعالان مدنی شهر سنه برگزار شد.

این نشست در هفته کتابخوانی و با تلاش سازمان‌های مردم نهاد و پژوهشکده کوردستان شناسی دانشگاه کوردستان در سنه و با حضور زنان نویسنده، پژوهشگر، متخصص نسخ خطی کوردی مانند کلثوم عثمانپور، گلاله صادقی، فوزیه بشارت و شبنم رشیدی تبار و معصومه حسنی خونسار سرپرست اداره کل کتابخانه‌های عمومی کوردستان، دکتر یادگار کریمی رئیس پژوهشکده کوردستان شناسی دانشگاه کوردستان، دکتر مظهر ادوای پژوهشگر تاریخ و نسخ خطی هورامی، دکتر امید رشیدی حقوقدان و پژوهشگر حقوق فرهنگی، دکتر عدنان برزنجی پژوهشگر تاریخ زبان و ادبیات کوردی به اجرا درآمد.

 

«برگرداندن نسخ خطی کوردی به استان باید دغدغه ما باشد»

در این نشست، معصومه حسنی خونسار به هفته کتاب اشاره کرد و گفت: امید است این برنامه‌ها در ارتقاء سطح مطالعه و کتاب و کتاب‌خوانی و فعالیت‌های فرهنگی مؤثر واقع شود. وی افزود: با توجه به اینکه آثار ارزشمند و نسخ خطی کوردی به جای اینکه در سنه یا شهرهای دیگر استان نگهداری شود اما در مرکز اسناد و کتابخانه ملی استان همدان هستند و این باید یکی از دغدغه‌های مهم ما بە خصوص کورد زبان‌ها باشد و ما در تلاشیم تا با کمک هم بتوانیم این اسناد را در کتابخانه سنه نگهداری کنیم.

 

نسخ خطی کوردی و هورامی با لری، تورکی و فارسی فهرست نویسی شده‌اند!

مظهر ادوای در رابطه با نسخ خطی هورامی گفت: نسخ خطی به عنوان دست نوشته از چند برگ تا چند صد برگ را در بر می‌گیرد بسته به محتوای نسخه‌ها در حوزه‌های مختلف مانند حوزه تاریخی، تاریخ فرهنگی، تاریخ اجتماعی، تاریخ سیاسی و اقتصادی وجود دارد و همچنین برای پژوهشگرهای رشته‌های دیگر مانند مردم ‌شناسی، باستان ‌شناسی و زبان ‌شناسی دنیایی از اطلاعات و داده‌های مختلفی را ارائه می‌دهند.

 وی با اشارە بە اینکە در سال ١٣٩٧پروژە‌ای بە عنوان فهرست نسخه‌های خطی هورامی و اسناد تاریخی هورامان را برای ثبت جهانی انجام داده که حدود نهصد صفحه است، می‌گوید: فهرست نسخه‌های خطی در کتابخانه‌های مختلفی در ایران و خارج از ایران نگهداری می‌شوند و متأسفانه کتابخانه‌های شهرهای مختلف دچار خطاهای فاحشی شده‌اند و نسخ خطی کوردی و هورامی که باید با همین زبان فهرست نویسی شوند به زبان فارسی، لری و تورکی فهرست نویسی شده‌اند، و در خارج از ایران نیز از جملە آلمان، انگلیس،روسیه، دانمارک، ترکیه و عراق و خیلی از کشورهای دیگر نسخ خطی هورامی وجود دارند که در زمان پهلوی و قبل از آن از ایران خارج شده‌اند. همچنین فروش نسخ در دسترس باقی نماندە است.

 

«انتخاب یک گویش به عنوان گویش استاندارد تیشه به ریشه زبان کوردی می‌زند»

یادگار کریمی در خصوص زبان شناسی زبان کوردی گفت: در سال ۱۳۹۵ دانشگاە کوردستان در پژوهشکدە اقدام بە طراحی اطلس جغرافیای گویشی زبان کوردی در سنه کرد که چنین اطلسی برای کل زبان‌های زنده و پر مطالعه دنیا وجود دارد که ما برای کوردی هم این کار را انجام دادیم، هدف این بود که یک نقشه درست گویشی از وضعیت موجود استان بدست دهیم.

وی به گویش‌های بسیار زیاد زبان کوردی اشاره کرد که نشانه غنی بودن زبان کوردی است و افزود: انتخاب یک گویش به عنوان گویش برتر تیشه به ریشه زبان کوردی می‌زند و این کار با گذشت زمان باعث از بین رفتن گویش‌های دیگر می‌شود و نگرش جامعه نسبت به زبان مادری خود منفی می‌شود،  سعی می‌کنند خود را با زبان استاندارد یا برتر همگون کنند و اینگونه عدم وفاداری فرد به زبان مادری خود اتفاق می‌افتد.

 

«شهر سنه مانند مادر است و چه جایی بهتر از اینجا برای نگهداری نسخ خطی کوردی»

عدنان برزنجی می‌گوید: خط به عنوان موضوعی هنری دارای ارزش بوده است، به عنوان مثال نالی شاعر کورد وقتی می‌خواست چیزی هدیه کند آن را با خط نستعلیق تقدیم می‌کرد و شاعران عرب وقتی برای معشوقه خود شعری در نظر داشتند آن را به خط نستعلیق فارسی می‌نوشتند. وی همچنین افزود: شهر سنه از نظر اینکه مکان کسب علم بزرگان و ادیبانی مانند مستوره اردلان(که وی را بزرگترین شخصیت تاریخ کورد می‌داند)، مولوی و نالی و... بوده است چرا باید در اینجا مرکز اسنادی نداشته باشیم و باید به همدان برویم؟! مرکز اسناد دانشگاه کوردستان یا کتابخانه مرکزی مکان مناسبی برای نگهداری این اسناد هستند. شهر سنه مانند مادر است و چه جایی بهتر از اینجا برای نگهداری نسخ خطی کوردی. هر کوردی در هر کجای دنیا باشد می‌تواند از آنها استفاده کند، تا نُسَخی که محققان نمی‌توانند در دانشگاه‌های دیگر به آن دست یابند در سنه که همیشه مرکز علمی بوده است در دسترس داشته باشند.

 

 

«چگونه ممکن است ما که پیشتاز تمدن بوده‌ایم لوح حقوقی نداشته باشیم»

امید رشیدی در رابطه با وجود کتیبه‌های حقوقی گفت: مطمئنا کتیبه‌های حقوقی زیادی مانند مجموعه قوانین حمورابی در مناطق هورامان و کوردستان نیز وجود دارند که هنوز کشف نشده‌اند، چگونه ممکن است این همه لوح قانونی در اطراف وجود داشته باشد و ما که خود پیشتاز تمدن بوده‌ایم خود چنین لوحی نداشته باشیم اقوام دور و بر از هیتی تا آشور و بابل دارای چنین لوحی هستند و ما نه.! چنین چیزی با عقل جور در نمی‌آید نیاز است کسانی که در حوزه باستان شناسی کار می‌کنند عزم خود را برای کشف کتیبه‌های حقوقی جزم کنند.

در ادامه برنامه به رسم احترام به زحمات متخصصان و فعالان و ادیبان زبان کوردی هدایایی تقدیم شد از میان مردان به سخنرانانی که قبل‌تر به آنها اشاره شد، و از میان زنان می‌توان به  ادیبان و فعالان در زمینه ادبیات کوردی مانند کلثوم عثمانپور که محقق زبان هورامی است، گلاله صادقی که در ادبیات کودکان فعالیت دارد، فوزیه بشارت نویسنده زبان گروسی و شبنم رشیدی تبار محقق نسخ خطی کوردی، اشاره کرد.

این برنامه که با هدف گردآوری نسخ خطی کوردی و برگرداندن آنها به سنه انجام شد اگرچه حرکتی ضروری و جوابی درست به شرایط حال حاضر کودستان است اما نقدی که به آن وارد است نبود زنان متخصص نسخ خطی کوردی در بین سخنرانان بود این نقد به عوامل و همچنین به خود زنان متخصص در این زمینه نیز وارد است، امید است در برنامه‌های بعد شاهد سخنرانان و متخصصان زن باشیم که مطمئنا به جمع آوری نسخ خطی کوردی کمک بیشتری خواهد کرد.