حزب عدالت و توسعه، همچنان از پنجرە مادیماک به علویها می‌نگرد
چیلم کوچوککلش، روزنامه‌نگار در مورد باطل شناختە‌شدن پروندە کشتار سیواس و نادیدەگرفتن جامعە علوی تشریح کرد: مدرسه مادیماک که کشتار در آن رخ داده بود، همان جایی است که حزب حاکم به جامعه علوی می‌نگرد.
سرپیل ساووملو
مرکز خبر - در تاریخ ٢ ژوئیه ١٩٩٣، ترکیه شاهد یکی از بزرگترین نسل‌کشی‌‌های تاریخ جمهوری خود بود. این کشتار در مقابل دوربین‌ها اتفاق افتاد، در حالی که نیروهای پلیس و مقامات دولتی تقریباً هیچ اقدامی برای جلوگیری از آن انجام ندادند. در این کشتار ٣٣ روشنفکر و ٢ کارمند هتل جان خود را از دست دادند.
پرونده کشتار سیواس، ٣٠ سال پس از وقوع آن، دوباره منجر به نادیده گرفته‌شدن جامعه علوی و بسته شدن پرونده بدون مجازات عاملان آن شد. عدالتی که در راهروهای دستگاه قضایی گم شده بود، تنها یک تصفیه حساب نیمه تمام را بر جا گذاشت.
اظهارات مقامات دولتی ترکیه بلافاصله پس از کشتار سیواس، نشانه‌هایی از عدم مجازات عاملان این کشتار را نشان می‌داد. نخست وزیر وقت، تانسو چیلر، گفته بود: «خدا را شکر که مردم خارج از هتل آسیب ندیده‌اند.» وزیر کشور وقت، محمد غازی اوغلو، نیز گفته بود: «مردم در اعتراض به تحریکات شناخته شده عزیز نسین علیه اعتقادات مردم برانگیخته شده‌اند که منجر به این واکنش شده است.» بسیاری دیگر از مقام‌های دولتی نیز کشته‌شدگان را مقصر دانسته بودند.
پروندەایی کە از ابتدا مشمول عفو شدە بود
در طول ٣٠ سال گذشته، متهمان کشتار سیواس عملا مشمول عفو قرار گرفته بودند. دلیل طولانی شدن رسیدگی قضایی، فرار متهمان به خارج از کشور و حمایت آلمان از آنها عنوان شده است. با این‌حال، رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه، حکم زندان محکومان حاضر در دادگاه از جمله احمد توران کیلیچ که پیشتر در رسانه‌ها با عناوین "احمد دده" و "مسلمان مظلوم" معرفی شده بود، را بخشید. احمد توران کیلیچ پیش از بخشش اعلام کرده بود اگر دوباره اتفاق بیفتد دوباره همان عمل را انجام می‌دهد و پشیمان نیست.
حزب عدالت و توسعه، در برابر مدیماک ایستاده است
دادگاه کیفری شماره یک آنکارا روز چهارشنبه ۱۴ سپتامبر ٢٠٢٣حکم رد پرونده کشتار سیواس در سال ١٩٩٣ را صادر داد. اگرچه در قانون به صراحت ذکر شده است کە امکان اعمال مرور زمان و رد پرونده برای جرایم علیه بشریت وجود ندارد، این حکم به عنوان بخشی از سیاست‌های اعمال شده علیه جامعە علوی در ترکیه تلقی می‌شود. گفته می‌شود حزب عدالت و توسعه همواره به جامعه علوی از دریچه آتشسوزی مدرسه مدیماک در سیواس نگریسته و سیاست‌های امروز خود را در قبال این اقلیت بر همان پایه استوار کرده است. اجباری کردن دروس مذهبی، پروژه‌هایی همچون «من نسبت به محیط زیستم حساسم»، «ما از ارزش‌هایمان محافظت می‌کنیم» (ÇEDES) و انتصاب روحانیون به عنوان راهنما در خانقاه‌ها نمونه‌هایی از این سیاست‌ها عنوان شده‌اند. حزب حاکم با متحدانی چون حزب سعادت و فرقه‌های وابسته، نسل‌کشی فرهنگی علیه جامعە علوی را با اشکال جدید ادامه می‌دهد.
اربکان و فرزندانش
در گفت‌وگویی با روزنامه‌نگار چیلم کوچوککلش درباره حکم نهایی پرونده کشتار سیواس و سیاست‌های اعمال شده علیه جامعە علوی، ایشان به بازشدن راه برای اسلام سیاسی در ترکیه پس از کودتای ١٩٨٠اشاره کرد. کوچوککلش تصریح کرد که از آنجا که موضوع ترک‌گرایی به تنهایی برانگیزاننده نبود، شعار «یک دین، یک دولت، یک زبان» با کودتا ساخته و پرداخته شد. وی افزود: «ما جامعە علوی بیشترین اعتراض را نسبت به الزامی شدن دروس مذهبی و ساخت مساجد در روستاهایمان در آن دوران داشتیم.» سپس به کشتار مادیماک اربکان و پسرانش در دهه ۹۰ و عدم مداخله مقامات در آن اشاره کرد و افزود این امر موجب تقویت جریان اسلام‌گرایی شد. کوچوک کلش خاطرنشان کرد پس از آن، بسیاری از عاملان مرتبط با کشتار به سیاستمدار تبدیل شدند.
کشتار برای برخی راهی برای پیشرفت بود
چیلم کوچوک کلش با اشاره به اینکه کشتار سیواس که جرمی علیه بشریت بود، برای برخی همچون یک پله و سازماندهی سیاسی محسوب می‌شد، تصریح کرد: «با وجود تمام این رویدادها، حزب خدا پارت نه تنها به عنوان یک حزب سیاسی قانونی فعالیت می‌کند، بلکه این سازمان غیرقانونی و دست‌آلوده به خون، حزبی سیاسی قانونی ایجاد کرده و به مجلس بزرگ ملی ترکیه راه یافته است.»
چیلم کوچوک کلش با یادآوری اینکه متهمان حزب خدا پارت نیز در فرایند حزب عدالت و توسعه آزاد شده‌اند، ادامه داد:
در ترکیه، علیرغم فعالیت گسترده احزاب اسلامگرا در این کشور، حضور حزب خدا پارت با توجه به سابقه آن مورد اعتراض برخی جناح‌های جامعه قرار گرفته است. در حالیکه تعدادی از متهمان جرایم سیاسی مشمول عفو شده‌اند، برخی به خاطر اظهارنظرهای سیاسیشان زندانی هستند که منتقدان آن را رویکردی انتقام‌جویانه می‌دانند.
منتقدان معتقدند قوه قضائیه می‌تواند با عفو متهمان کشتار مادیماک، همانند رویکرد رئیس‌جمهور در بخشش محکومان، عمل کند. در حالیکه برخی از عاملان کشتار سیواس ابراز پشیمانی نکرده و بیان کردەاند "اگر بە آن زمان برمی‌گشتم، دوبارە مادیماک را آتش می‌زدم"، رئیس‌جمهور آنها را به بهانه سن بالا عفو کرده است. منتقدان معتقدند مداخله رئیس جمهور در پرونده‌های قضایی، موجب تضعیف اعتبار نظام قضایی شده است. برخی منتقدان ورود حزب خدا پارت به پارلمان ترکیه را نشانه‌ای از امکان بخشودگی این حزب توسط حاکمیت و فعالیت آزادانه سیاسی آن می‌دانند. به باور منتقدان، حضور این حزب برای اقلیت‌های مذهبی، زنان و بخش‌های سکولار جامعه تهدیدآمیز است و نشان می‌دهد مرتکبان جرایم می‌توانند با بخشودگی، به فعالیت سیاسی بپردازند.
شکل سیاست‌های نسل‌کشی فرهنگی تغییر کردە است
چیلم کوچوک کلش اوضاع سیاسی علیه جامعه علوی در ترکیه پس از ٣٠ سال با حزب عدالت و توسعه را اینگونه شرح داد:
«شیوه و روش سیاست‌های نسل‌کشی فرهنگی تغییر کرده است. البته ما در مورد مادیماک صحبت می‌کنیم اما علویها در این منطقه بارها مورد سیاست‌های نسل‌کشی قرار گرفته‌اند. آنها از سرزمینشان آواره شده‌اند. سیاست تبدیل کردن یک جامعهٔ مذهبی به مذهب دیگر و توصیف آن به عنوان نسخه‌ای متفاوت از همان، و در نهایت تبدیل شدن به یک دولت با یک مذهب واحد برای همه. البته این با حزب عدالت و توسعه شروع نشد، اما در دوران آن به فرایندی متفاوت تبدیل شد. چون دیگر جامعه در مکانی دیگر قرار گرفته و نیاز است که با مداخلات دیگری نتیجه‌گیری شود. امروز ظاهراً با مهربانی از خانقاه‌ها بازدید می‌کنند و یک اداره کل وابسته به وزارت فرهنگ ایجاد کرده‌اند.»
خطرناکترین سیاست حزب عدالت و توسعه
چیلم کوچوک کلش با اشاره به اینکه علویها خواسته‌های بسیار روشنی از جملە؛ به رسمیت شناخته شدن خانقاه‌ها به عنوان مکا‌ن‌های عبادت، لغو دروس اجباری مذهبی و پذیرش علوی‌گری به عنوان یک اعتقاد دارند بر تضمین این خواستەها در قانون اساسی تأکید کرد.
وی هشداد داد: ایجاد نهاد مذهبی جدید و اداره کل امور دینی برای علویها تحت نظارت وزارت فرهنگ، به منظور دخالت در این اعتقاد است و می‌خواهند روحانیون خودشان را به نوعی وارد خانقاه‌ها کنند و به عنوان دده منصوب کنند.»
چیلم کوچوک کلش در مورد خطرات امروز علیە جامعه علوی اظهار داشت: پیشتر تلاش برای ساخت مسجد در روستاهای علوی ناکام ماند، اما اکنون تلاش می‌شود خانقاه‌هایی که علویها با هزینه خود ساخته‌اند را به مسجد تبدیل کنند. وی این عمل را خطرناکترین سیاست حزب عدالت و توسعه می‌داند که وارد جم‌خانه‌های علویها می‌شود. کوچوک کلش پروژه ÇEDES را نیز که ظاهراً قرار است انسان‌های محیطزیست‌گرا تربیت کند، تهدید دیگری برای علویها می‌داند و معتقد است نام واقعی آن اعزام امام به مدارس است.
آیا پایه‌های نسلی متعصب و مذهبی گذاشته می‌شود؟
چیلم کوچوککلش با اشاره به اینکه حزب عدالت و توسعه تلاش می‌کند برای کودکانی که در مدارس امام حاطب تحصیل کرده‌اند، فرصت‌های شغلی ایجاد کند، افزود قصد دارند هم زمینه اشتغال ایجاد کنند و هم پیوند اجتماعی کودکان با امام‌ها را بنا نهند.
وی پروژه ÇEDES را «سیاست نسل‌کشی» توصیف کرد و افزود: «این برای دختران علوی یک سیاست نسل‌کشی فرهنگی است. چرا که می‌خواهند از طریق زنان، دانش را مختل کنند و مانع انتقال دانش درست به نسل بعدی توسط زنان شوند.»
او ادامه داد: «امروز چه کسانی در مدارس دولتی حضور دارند؟ فرزندان فقرا. هر کسی که اندکی امکانات داشته باشد، فرزندش را به مدارس دولتی نمی‌فرستد. هدف قرار گرفتن دقیقاً فرزندان همین فقرا است و پروژه پرورش نسلی متعصب و مذهبی که رئیس جمهوری بارها تکرار کرده است. اولین بار است که این پروژه از حیطه خودش خارج شده (پیشتر در مناطقی که حزب عدالت و توسعه رای بالایی داشت انجام می‌شد) و این بار در اسکی شهر و ازمیر آغاز شده است که به نظر من ورودی به عرصه سکولار است. مداخله‌ای دقیقاً در مورد کودکانی که در دنیای سکولار رشد می‌کنند. برای اولین بار می‌بینم حزب عدالت و توسعه چنین جسورانە وارد عرصه سکولار شده است. و می‌توان پیشبینی کرد که ادامه این شجاعت در عمل ادامه خواهد داشت.»
ÇEDES چگونه ابزاری برای طراحی جامعه است؟
چیلم کوچوک کلش در مورد اینکه چگونه و به چه شکلی قرار است جامعه طراحی شود، گفت: «حزب عدالت و توسعه در واقع بیش از ٢٠ سال است که این کار را انجام می‌دهد. فکر می‌کنم هم کودکانی که در اینجا تحصیل کرده‌اند و هم دده‌هایی که قرار است به خانقاه‌ها منصوب شوند، مداخله بسیار جدی‌ای در موضوع انجام مشترک مراسم مذهبی توسط زنان و مردان که جامعه علوی سالهاست در برابر آن مقاومت می‌کند، خواهند داشت. به عنوان مثال، دده‌های منصوب شده ممکن است پس از مدتی بگویند زنان می‌توانند در خانه‌هایشان مراسم مذهبی برگزار کنند و نیازی به آمدن به خانقاه نیست و به این ترتیب آن مکان‌ها را کاملاً مردانه کنند.»
او افزود: «ممکن است مداخلاتی در مورد حجاب اجباری، مذاهب دیگر و ایجاد شکاف عمیق میان جامعه و فرزندانشان صورت بگیرد. وزیر آموزش و پرورش در اظهاراتش می‌گوید مردم دخترانشان را نمی‌خواهند به مدرسه بفرستند، پس ما می‌توانیم کلاس‌ها را از هم جدا کنیم. به جای آموزش مختلط، کلاس‌های جداگانه دخترانه و پسرانه ایجاد کنیم. فکر می‌کنم این یکی از محتمل‌ترین پیامدهای پروژه ÇEDES باشد که در اظهارات اخیر مطرح شده است.»
«دده‌ای که دولت منصوب می‌کند برای ما امام است»
چیلم کوچوککلش در مورد دده‌هایی که قرار است به خانقاه منصوب شوند، گفت: «خانقاه‌های مستقلی وجود دارند که به هیچ سازمان علوی‌ای وابسته نیستند. برای مثال، برخی از این خانقاه‌ها در روستاها هستند. در این روستاها معمولاً رئیس خانقاه و رئیس ده یک نفر است و ارتباط با دولت از طریق این افراد انجام می‌شود.
وقتی درخواست از سوی فرماندار یا استاندار مطرح شود، امکان رد آن برای جمعیت کوچک یک روستا بسیار محدودتر است. یعنی واکنش یک خانقاه در استانبول با واکنش رئیس دده در یک روستای علوی در توکات متفاوت خواهد بود.»
او همچنین اطلاع داد که هنوز موافقتی برای بە کنترل دولت درآمدن انجام نگرفتە است.
چیلم کوچوک کلش با تأکید بر اینکه ارتباط با دولت یکی از مغایرترین چیزها با حقوق علوی است، گفت: «هر دده‌ای پیروان خاص خودش را دارد. همه فقط به پیروان خودشان خدمت می‌کنند. و آن پیرو باید همه نیازهای دده را برآورده کند. از لحظه‌ای که حقوق دریافت می‌کند، دیگر دده نیست و به یک مأمور دولت تبدیل می‌شود. و از لحظه‌ای که جنازهای را برمی‌دارد، برای ما امام است.»
چیلم کوچوک کلش با تأکید بر جسارت گام‌های حزب عدالت و توسعه، گفت که هدف اصلی از ورود به جم خانه‌های علویها، نسل‌کشی فرهنگی است.
او افزود: «ما در این منطقه همچنان فاقد اعتبار هستیم. هیچ ماده قانون اساسی در خصوص وجود ما نیست. و حزب عدالت و توسعه ما را با این بی‌هویتی، زمینه‌ای برای سنی‌‌گرا کردن می‌بیند و بر این اساس پیش می‌رود.»
وی افزود: «می‌دانم که جامعه علوی فراتر از سازمان‌های علوی، رگ و ریشه محکمی دارد. علویها یکی از بهترین گروه‌ها در خواندن حزب عدالت و توسعه و پیشبینی اقدامات آن و عدم همراهی با آن در این منطقه هستند. باور دارم که علویها پاسخ محکمی خواهند داد.»
چیلم کوچوک کلش در پایان سخنان خود بیان کرد : «یک دادگاه ٣٠ساله که کل آن مقابل دوربین‌ها ضبط شده بود، متهمانش مشخص بودند، چه کسی پرده را آتش زده، چه کسی شعار «بسوز بسوز» سر داده، همه چیزش کاملا روشن بود، این دادگاه از موضوع اصلی منحرف شد و به پرونده‌های کوچکتر تقسیم شد تا به یک فرایند بخشش تبدیل شود. دقیقاً همینجاست که حزب عدالت و توسعه بر روی ما متمرکز شدە است. به همین دلیل مطمئنم که مقاومت علویها در برابر این امر بسیار قاطعتر خواهد بود.»
