رونیدا حاجی

حسکه - موضوع ما، بارها در درون جامعه مورد بحث قرار گرفته، اما کمتر از زاویه‌ای فلسفی، علمی یا اجتماعی به آن نگریسته و ارزیابی شده است. در جامعه، برداشت‌ها و درک‌های گوناگونی وجود دارند که تأثیرات منفی آن‌ها بر زنان و کل جامعه قابل مشاهده است. یکی از این برداشت‌ها، اصطلاح زن بیوه است.

 

این اصطلاح از کجا آمده است؟

در جامعه، زمانی که همسر زنی می‌میرد، به او (زن‌ بیوه) گفته می‌شود. آکادمی ژنئولوژی درباره‌ی این موضوع پژوهش‌هایی انجام داده و ما نیز خواساتیم از طریق خبرگزاری خود، نتایج این پژوهش‌ها را منتشر کنیم.

زهریبـان حسین، عضو آکادمی ژنئولوژی، توضیح داد که رهبر خلق کورد، عبدالله اوجالان در پیام خود به مناسبت ۸ مارس (روز جهانی زن) درباره‌ی برخی فرهنگ‌ها سخن گفته و بر اساس همان دیدگاه‌ها، پژوهش‌هایی آغاز شده است. او گفت: «آکادمی ژنئولوژی از زمانی که رهبر خلق کورد عبدالله اوجالان پیام خود را فرستاده، مشغول کار است. در پیام ۸ مارس، او به چند فرهنگ اشاره کرد: فرهنگ زنان در کاخ‌ها، فرهنگ ساتی (Sati) و شکل‌گیری زنان آزاد. در همین چارچوب، ما درباره‌ی این فرهنگ‌ها، به‌ویژه فرهنگ ساتی، پژوهش‌هایی انجام داده‌ایم که موضوع بحث و بررسی بوده‌اند. ما خواساتیم نتایج این پژوهش‌ها را از طریق شما با جامعه در میان بگذاریم.»

 

«اصطلاح زن‌بیوه و مرحله‌ی اطاعت از فرهنگ ساتی سرچشمه گرفته است»

زهریبـان حسین با تأکید بر اینکه برخی برداشت‌ها و مفاهیم تنها درباره‌ی زنان به کار برده می‌شوند، اما در مورد مردان هرگز چنین نیست، گفت: «پژوهش‌ها و بحث‌هایی که درباره‌ی مفهوم زن بیوه انجام شده، نشان دادند که در برداشت عمومی، زن بیوه به زنی بدون مرد گفته می‌شود. اما زمانی که ما به اسطوره‌ها نگاه کردیم، دیدیم که مفهوم زن بیوه در زبان‌های گوناگون معناهای جالبی دارد. در زبان ژاپنی، به معنای «انسانی که هنوز نمرده است» است، و در زبانی دیگر، به معنای «زندگی‌ای که با مرگ ادامه می‌یابد»، است.

بر خلاف زنان، وقتی زنی می‌میرد، برای توصیف یک مرد از هیچ واژه یا رسم و سنتی استفاده نمی‌شود که زندگی او را محدود یا محکوم کند. برای نمونه، در آیین اسلام، وقتی مردی می‌میرد، زن باید چهار ماه و ده روز در دوران عده بماند و از خانه بیرون نرود. با دیدن این نمونه‌ها درمی‌یابیم و درک می‌کنیم که واژه‌ی (زن‌ بیوه) از فرهنگ ساتی (Sati) گرفته شده است.»

 

فرهنگ ساتی چیست؟

زهریبـان حسین در ادامه درباره‌ی فرهنگ ساتی (Sati) چنین توضیح داد: «واژه‌ی ساتی به معنای زنی پاک یا مقدس است که به خاطر همسرش خود را در آتش می‌سوزاند. یا بنا بر فلسفۀ آیین راجپوت، ساتی به معنای زنی راستگو است که می‌تواند خود را به‌عنوان هدیه‌ای تقدیم کند. باور داشتند که با این کار، او خود، اعضای خانواده‌اش و بستگانش را از چرخه‌ی تولد دوباره یا تناسخ، که در باور هندوها به معنای «تبدیل روح انسان مرده به حیوان یا کودک دیگر» است، آزاد می‌کند.

ساتی یکی از رسوم کهن هندی است که امروزه ممنوع شده است. در این رسم، زنی بی‌همسر (بیوه) داوطلبانه یا به اجبار، خود را روی آتش جسد همسرش می‌انداخت و زنده زنده می‌سوخت. ساتی رسم و سنتی بود که از زنِ بیوه خواسته می‌شد یا مرگ را بپذیرد و همراه همسرش بمیرد، یا ادامه‌ی زندگی را به‌عنوان زنی بیوه و منزوی تحمل کند.»

 

«با درک (بازشناسی) این مفاهیم، زندگی زنان را ترسیم می‌کنند»

زهریبـان حسین توضیح داد که در دوران وجود رسم ساتی، هیچ‌گاه از مردان خواسته نمی‌شد خود را برای همسرشان بسوزانند، و افزود: «سوزاندن فقط برای زنان بود، نه برای مردان. وقتی به زمان کنونی در خاورمیانه و دیگر نقاط جهان نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که تداوم فرهنگ ساتی هنوز در اشکال مختلف ادامه دارد. این فرهنگ از راه برخی باورها، سنت‌ها و ذهنیت‌ها بازتولید می‌شود و به این شکل، سرنوشت سیاه و دشواری را برای زنان رقم می‌زند. از زنان انتظار می‌رود سرنوشت تاریک خود را بپذیرند، همان سرنوشتی که جامعه و ذهنیت اقتدارگرا برای آنان تعیین کرده است.»

 

«بعد از بازگشت به خانه‌ی پدر و مادرم، فهمیدم که برای خودم زندگی نمی‌کردم»

زهریبـان حسین با تأکید بر اینکه در چارچوب پژوهش‌های ژنئولوژی، با زنانی که همسرانشان را از دست داده‌اند گفت‌وگو کرده‌اند، درباره‌ی تجربه‌هایشان چنین گفت: «ما با زنانی دیدار کردیم که همسرانشان مرده بودند، و می‌خواهم گفته‌ی یکی از آنان را عیناً نقل کنم.

او گفت: وقتی همسرم فوت کرد و من به خانه‌ی پدر و مادرم برگشتم، فهمیدم که برای خودم زندگی نمی‌کردم. هرگاه به چیزی نیاز داشتم یا مشکلی مالی پیش می‌آمد، با تندی و سرزنش روبه‌رو می‌شدم. نمی‌دانستم باید به چه کسی بگویم که من هم نیاز به پول دارم. در آن زمان فهمیدم که زندگی‌ام برای مرد و بچه‌هایم بود، نه برای خودم.»

 

«استقلال، راه زندگی برای زنان است»

زهریبـان حسین گفت که برای زنان، در هر زمینه و بُعدی، استقلال اهمیت دارد و به‌ویژه استقلال اقتصادی نقش اساسی دارد. او چنین توضیح داد: «به همین دلیل، ما همیشه پس از آغاز انقلاب روژاوا گفته‌ایم که زنان باید در عرصه‌های اقتصادی و دیگر حوزه‌ها، خود را تثبیت کنند و مسئولیت بپذیرند. زنان باید پیشگام باشند، اعتمادبه‌نفس و دانش کسب کنند. زمانی که زن در عرصه‌ی اقتصاد آموزش‌دیده، توانمند و مستقل شود، مسیر زندگی خود را پیدا می‌کند، و این همان راه آزادی است. از همین رو، تمام نهادها و سازمان‌های زنان در شمال و شرق سوریه برای آزادی و پیشرفت زنان در همه‌ی زمینه‌ها تلاش می‌کنند تا زنان بتوانند آزاد و با عزت زندگی کنند.»

 

«راه‌حل، دگرگونی ذهنیت مردسالار است»

زهریبـان حسین در پایان گفت: «تمام مشکلات و محدودیت‌هایی که از سوی دین، آیین، سنت و آداب و رسوم بیرونی بر زنان تحمیل می‌شود، در ریشه به ذهنیت مردسالار بازمی‌گردد. بنابراین، دگرگونی این ذهنیت، اساسِ راه‌حل در جامعه است و ساختن جامعه‌ای برابر بر پایه‌ی خانواده‌ی دموکراتیک تنها از این راه ممکن است.»