چالش‌های زنان کتابدار ایران؛ اعتراض به شرایط سخت
کتابداران زن از کمبود منابع، بودجه ناکافی و شرایط نامناسب کاری در ترویج فرهنگ مطالعه سخن می‌گویند. کمبود کتاب و سانسور از مهم‌ترین چالش‌های کتاب‌خوانی در ایران محسوب می‌شود.
لانه محمدی
ارومیه– روز ۲۴ آبان در ایران به عنوان روز «کتاب، کتاب‌خوانی و کتابدار»گرامی داشته می‌شود. این روز فرصتی برای ترویج فرهنگ مطالعه، قدردانی از زحمات کتابداران و آگاهی‌بخشی درباره اهمیت کتاب و کتاب‌خوانی در جامعه است. با این حال، کتابداران ایران با مشکلات متعددی همچون سانسور و کمبود بودجه مواجه‌اند. در عصر شبکه‌های مجازی، بسیاری از مردم به کتاب‌های دیجیتال روی آورده‌اند و گرانی قیمت کاغذ، قشر متوسط جامعه را از خرید کتاب باز داشته است. اختصاص بودجه بیشتر، ارتقای سطح آگاهی عمومی نسبت به نقش کتابداران، فراهم کردن دوره‌های آموزشی و به‌روزرسانی منابع می‌تواند به توسعه کتابخانه‌ها و حرفه کتابداری کمک کند.
کتابداران نقشی حیاتی در ترویج فرهنگ مطالعه دارند. آنها با فراهم‌کردن دسترسی به منابع اطلاعاتی برای مردم، در ارتقای سطح علمی و فرهنگی جامعه تأثیرگذار هستند. در همین راستا، خبرگزاری ما گفت‌وگویی با یک کتابدار به نام مریم.ن از روستای برادوست ارومیه داشته است.
او درباره مشکلات کتابداران گفت: «یکی از چالش‌های اصلی ما، کمبود بودجه و امکانات است. بسیاری از کتابخانه‌های عمومی، به‌ویژه در مناطق محروم، بودجه کافی برای خرید کتاب‌های جدید، منابع دیجیتال یا به‌روزرسانی سیستم‌ها ندارند. این موضوع باعث می‌شود که منابع موجود قدیمی و ناکافی باشند و در نتیجه، پاسخگویی به نیازهای متنوع و روزافزون مخاطبان دشوار شود. کتابخانه‌هایی که به‌طور رسمی ثبت نشده‌اند نیز بودجه‌ای دریافت نمی‌کنند و بیشتر از طریق کمک‌های مردمی اداره می‌شوند. بسیاری از ما با قراردادهای موقت یا حقوق پایین کار می‌کنیم که این عدم امنیت شغلی می‌تواند موجب کاهش انگیزه شود.»
او افزود: «من به کارم به عنوان یک وظیفه نگاه می‌کنم و از کمک‌های مردمی ماهانه ۷۰۰ هزار تومان درآمد دارم که حتی کفاف هزینه رفت‌وآمدم را نمی‌دهد. با این حال، به دلیل علاقه‌ای که به نقاشی با کودکان و آموزش زبان کوردی به آنها دارم، همچنان با اشتیاق کار می‌کنم. اما متأسفانه با کمبود وسایل گرمایشی، کتاب، بودجه و مکان روبرو هستیم و توجه چندانی به مناطق روستایی نمی‌شود. با محرومیت زیادی دست‌وپنجه نرم می‌کنیم.»
چالش‌های خرید و دسترسی به کتاب‌ها
نرگس.م که در یکی از کتاب‌فروشی‌های مهاباد کار می‌کند، درباره وضعیت کتاب‌خوانی در ایران گفت: «در سال‌های اخیر، وضعیت کتاب‌خوانی در ایران با چالش‌های زیادی روبه‌رو شده است. یکی از مسائل اصلی، هزینه بالای کتاب است. قیمت کتاب‌ها به دلیل هزینه‌های کاغذ، چاپ و توزیع افزایش یافته و بسیاری از مردم به دلیل مشکلات اقتصادی قدرت خرید کمتری دارند و کمتر به سراغ خرید کتاب می‌روند.»
او درباره کمبود کتاب در بازار ایران افزود: «ما با کمبود کتاب و سانسور روبرو هستیم. بخش زیادی از جامعه جوان به دنبال کتاب‌هایی هستند که به سلیقه و نیازهای روزشان نزدیک باشد، اما در بازار ایران، ژانرهای خاصی مانند روانشناسی زرد، علمی‌تخیلی یا آثار ترجمه‌شده روز دنیا بیشتر در دسترس‌اند. از طرف دیگر، کتاب‌های حوزه جامعه‌شناسی، علوم سیاسی و فلسفی بیشتر سانسور می‌شوند. حتی کتاب‌هایی که به زبان کوردی یا ترکی منتشر می‌شوند نیز مورد سانسور قرار می‌گیرند. در نتیجه، بسیاری از خوانندگان، از بازار کتاب ایران دوری می‌کنند و ترجیح می‌دهند کتاب‌های مورد نظرشان را از اینترنت بخرند. برای ترویج کتاب‌خوانی در ایران، نیاز به توجه به عوامل اقتصادی، تغییر سبک زندگی، تبلیغات مؤثر و تنوع بیشتر در آثار منتشرشده وجود دارد.»
مشکلات کتابخانه‌ها در مناطق روستایی
سانا.م، جامعه‌شناس اهل سردشت، درباره وضعیت کتابخانه‌ها و کتاب‌خوانی در روستاهای اطراف سردشت گفت: «در گذشته یک کتابخانه کوچک کنار پارک لاله در سردشت وجود داشت که به دلیل قدیمی بودن، تخریب شد. این کتابخانه دارای یک شیروانی بود و دختران در فضایی شش متری زیر این شیروانی مطالعه می‌کردند، اما پس از تخریب آن، حتی آن اتاق کوچک هم باقی نماند. پس از آن، یک اتاق در داخل شهر برای کتابخانه کرایه کردند که فضای مطالعه ندارد و با گذشت نزدیک به شش سال، هنوز کتابخانه جدید احداث نشده است. در روستاهای اطراف سردشت نیز کتابخانه‌های رسمی وجود ندارد. در روستاهای مهاباد مردم به‌صورت خودجوش کتابخانه‌هایی دایر کرده‌اند اما در روستاهای اطراف سردشت این امکانات کمتر دیده می‌شود. در بسیاری از روستاها، مردم تلاش کرده‌اند بدون کمک مالی دولت به‌صورت خودجوش کتابخانه‌هایی دایر کنند و کتاب‌هایی جمع‌آوری کنند، اما حتی مجوز احداث نیز به آنها داده نشده است.»
او ادامه داد: «بحث آگاهی، کتاب و کتاب‌خوانی همیشه از سوی حکومت‌ها به عنوان موضوعی سیاسی و حساس تلقی شده است. هرجا که آگاهی وجود داشته باشد، روشنگری هم وجود دارد. به همین دلیل، در سال‌های گذشته بحث کتاب‌خوانی و کتاب به حاشیه رانده شده است و توجه کمتری به احداث کتابخانه و اهمیت کتابخانه‌های مردمی می‌شود و حتی در برخی موارد جلوی احداث کتابخانه‌های مردمی را نیز گرفته‌اند.»
سرانه مطالعه در ایران
سرانه مطالعه در کشورهای مختلف، از جمله ایران، به عواملی مانند سطح فرهنگ مطالعه، دسترسی به منابع، آموزش و شرایط اقتصادی وابسته است. سرانه مطالعه در کشورهای اروپایی و آسیای شرقی معمولاً بالاتر از ایران است. آمارها نشان می‌دهد که در این کشورها، کتاب‌خوانی به عنوان بخشی از فرهنگ عمومی پذیرفته شده و افراد زمان بیشتری برای مطالعه اختصاص می‌دهند. سرانه مطالعه در ایران ۱۵ دقیقه است و به دلیل مشکلات اقتصادی، تغییر سبک زندگی، و نبود تبلیغات مؤثر، از بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته کمتر است.
افزایش سرانه مطالعه در ایران نیازمند اقداماتی برای بهبود دسترسی به کتاب‌ها، ترویج فرهنگ مطالعه و کاهش قیمت کتاب‌ها و منابع فرهنگی است. ایجاد برنامه‌های تشویقی و آموزشی نیز می‌تواند در افزایش سرانه مطالعه و بهبود وضعیت کتاب‌خوانی مؤثر باشد.