۶ نوامبر؛ روز جهانی جلوگیری از بهره‌برداری از محیط زیست در جنگ و درگیری‌های مسلحانه
جنگ و درگیری‌ها نه تنها جان انسان‌ها را گرفته و زیرساخت‌ها را از بین برده، بلکه محیط زیست را نیز تحت تأثیر قرار داده و در طول تاریخ با وقوع هر جنگی محیط زیست به شدت آسیب دیده و باعث تخریب زیستگاه‌ها، تنوع زیستی، آلودگی آب، هوا و خاک شده است.
مرکز خبر- جنگ پیامدهای مصیبت‌بار و وحشتناکی دارد. جنگ جدای از گرفتن جان انسان‌ها(نظامیان و غیرنظامیان) به شدت به محیط زیست آسیب رسانده و آن را تخریب می‌کند و تخریب و نابودی محیط زیست در طول تاریخ با وقوع هر جنگی تکرار شده است. با پیشرفت تکنولوژی نظامی و استفاده از بمب‌های شیمیایی و سلاح‌های متنوع جنگی، آثار تخریبی زیست محیطی جنگ‌ها و درگیری‌ها در هر دوره بیشتر و وخیم‌تر شده است.
مهمترین پیامدهای ویرانگر محیط زیست در درگیری و جنگ‌ها، تخریب زیستگاه‌ها، از بین رفتن تنوع زیستی، کاهش کیفیت هوا و آلوده شدن خاک و آب است. ماشین‌آلات جنگی و مواد منفجره سطح بی‌سابقه‌ای از جنگل‌زدایی و تخریب زیستگاه‌ها را به وجود آورده و اختلال جدی را در اکوسیستم طبیعی ازجمله فرسایش خاک، آلودگی آب و تولید مواد غذایی بی کیفیت رقم زده است و به واسطه‌ی وجود مواد شیمیایی و ممنوعه هر ساله انسان‌های زیادی جان خود را از دست داده و جنگل‌های زیادی نیز به بیابان تبدیل و یا زمین‌های کشاورزی به واسطه‌ی مواد منفجره به زمین‌های بایر و غیر قابل کشت تبدیل می‌شوند.
سازمان ملل متحد هرساله ۶ نوامبر را روز بین‌المللی جلوگیری از بهره‌برداری از محیط زیست در جنگ و درگیری‌های مسلحانه اعلام کرده است. هدف این نامگذاری، آموزش مردم در مورد اثرات مخرب جنگ و درگیری‌های مسلحانه بر محیط زیست عنوان شده است. مرگ، جراحت، مهاجرت و سوء تغذیه ازجمله آثار جنگ بر زندگی انسان‌هاست. اما تأثیر جنگ بر محیط زیست فاجعه‌ای نگران‌کننده، خطرناک و جبران نشدنی است.
استفاده از محیط زیست به عنوان سلاح
درگیری‌ها و تخریب محیط زیست همیشه با هم مرتبط بوده است. قوانین بین‌المللی حقوق بشر استفاده از محیط طبیعی را به عنوان سلاح ممنوع می‌کند. این بدان معنی است که حملات تعمدی علیه محیط طبیعی ممنوعیت دارد؛ ازجمله تخریب منابع طبیعی و استفاده از تکنیک‌های به اصطلاح اصلاح زیست‌محیطی، از قبیل بکارگیری علف‌کش برای از بین بردن تعادل محیطی یک منطقه. به عنوان مثال، در جنگ ویتنام که دو دهه به طول انجامید (۱۹۵۵-۱۹۷۵) ارتش ایالات متحده بیش از ۲۰ میلیون گالن علف‌کش برای پاکسازی جنگل‌ها استفاده کرد تا از پوشش گیاهی انبوه منطقه که باعث شکست نیروهای آمریکایی می‌شد، جلوگیری کند. اگرچه استفاده از مواد شیمیایی برای ایالات متحده‌ی آمریکا از مزیت نظامی برخوردار بود، اما گیاهان قادر به بازسازی نشدند و گل و لای آشکاری را به جا گذاشتند و بیش از ۱۵۰ گونه پرنده و بیش از ۴۰ گونه پستاندار یافت شده در جنگل‌هایی که سم‌پاشی شده بودند، از بین رفتند.
همچنین در سال ۲۰۱۷، مزدوران داعش چاه‌های نفت و یک کارخانه‌ی گوگرد را در نزدیکی شهر موصل عراق سوزاندند و باعث مسمومیت خاک و آب و در نتیجه مسمومیت انسان‌ها شد، همانطور که در سال ۲۰۲۰ بندری در بیروت پایتخت لبنان منفجر شد، همین اتفاق افتاد که در آن مقادیر زیادی نیترات آمونیوم انباشته شد و باعث آلودگی آب دریا و خاک اطراف بندر شد.
در یمن، بخش کشاورزی به شدت تحت تاثیر درگیری‌های یمن قرار گرفت که از سال ۲۰۱۵ آغاز و هنوز به پایان نرسیده است و باعث ناامنی غذایی به دلیل کاهش پوشش گیاهی و خدمات ضعیف در پروژه‌هایی با هدف حفاظت از مناطق باقی مانده از تنوع زیستی شد. ترکیه همچنین دروازه‌های آب در خاک خود را بسته و باعث کاهش سطح آب رودخانه‌ی فرات در خاک سوریه شده است و این امر بر زندگی انسان‌ها و بخش کشاورزی و دام تأثیر منفی گذاشته است.
افول حیات وحش در نقاط مختلف تنوع زیستی
استفاده از محیط زیست طبیعی به‌عنوان یک سلاح یا هدایت حملات علیه آن، می‌تواند صدمه‌ی بزرگی ایجاد کند. با این‌حال، بیشتر آسیب‌های مربوط به جنگ به صورت تصادفی متوجه محیط زیست است. به عنوان مثال، حملات علیه اهداف نظامی اغلب سبب آسیب زیست‌محیطی و فعالیت‌های پایدار جنگ مانند شکارکردن پنهانی سبب آسیب‌های غیرقابل جبران زیست‌محیطی می‌شود. در جنگ داخلی ١۵ ساله در موزامبیک، پارک ملی گورونگوزا بیش از ٩٠درصد از حیوانات خود را از دست داد. جمعیت بوفالو آفریقا از ١۴هزار تا ١٠٠ عدد کاهش یافته و جمعیت کرگدن‌ها از ٣۵٠٠ به ١٠٠ عدد رسید و جمعیت فیل‌ها از ٢٠٠٠ تا ٢٠٠ کاهش یافته، چراکه گوشت فیل‌ها برای تغذیه‌ی سربازان و عاج آنها برای تأمین مالی خرید سلاح، مهمات و منابع جنگی مورد استفاده غیرقانونی قرار گرفت.
اثرات جنگ بر محیط زیست
زمین آلوده
مخربترین نوع جنگ، بمباران هوایی است. استفاده از ماشین‌آلات سنگین و زباله‌های نظامی به آلودگی زمین در طول جنگ کمک می‌کند. به عنوان مثال در جنگ خلیج فارس در سال ١٩٩١ اثرات فاجعه به نام «سیاست زمین سوخته» مطرح شد که زمین‌های اطراف خلیج فارس بویژه در منطقه‌ی کویت به طور جدی خسارت دید. یکی دیگر از آلودگی‌های زمین به عنوان نتیجه حاصل از جنگ، استفاده از حشره‌کش‌ها و علف‌کش‌هاست که نه فقط زندگی بسیاری از درختان و گیاهان را از بین می‌برد، بلکه زمین‌ها را غیرقابل کشت و زرع می‌کند، به همین خاطر تخریب محیط زیست درطول جنگ تأثیرات بلندمدت در زندگی انسان‌ها دارد، زیرا گاهی به خاطر استفاده از مین‌های زمینی و مهمات منفجرنشده زمین‌ها غیرقابل استفاده می‌شوند.
آب آلوده
جنگ‌ها همچنین به آلودگی آب دریاها و اقیانوس‌ها در طول سال‌ها دامن زده است. انباشت ضایعات شیمیایی ناشی از جنگ تأثیر بزرگی بر اکوسیستم دریا داشته است. آلودگی آب خلیج فارس ناشی از نشت نفت پس از جنگ عراق و کویت در سال ١٩٩١ نمونه‌ای از این موارد است. نشت نفت اثرات مضری روی حیات وحش و اکوسیستم در منطقه‌ی خلیج فارس گذاشته که در برخی موارد بویژه در سواحل عربستان سعودی به مرگ انبوهی از ماهی‌ها منجر شده است.
هوای آلوده
جنگ با تولید گازهای گلخانه‌ای به خاطر استفاده از تانک‌ها و دیگر ماشین‌آلات نظامی، بمباران هوایی و ذرات معلق شیمیایی باقیمانده در هوا بر کیفیت هوا تأثیر می‌گذارد. مواد شیمیایی مورد استفاده از بمب‌ها در هر دو سطح زمین و سطوح جوی باعث آلودگی هوا می‌شود. یکی از دیگر عوامل مهم آلودگی هوا در طول جنگ، سوزاندن نفت و سایر سوخت‌های طبیعی مانند زغال‌سنگ و چوب است. همچنین بمب‌گذاری در پالایشگاه‌های نفت و استفاده از اورانیوم رقیق‌شده در مهمات اثرات منفی بر کیفیت هوا گذاشته است.