لارا گوهری

نغده- حکومت مکریان از قرن ۱۵ تا ۱۹ میلادی یکی از مقتدرترین امارت‌های کورد اطراف دریاچه‌ی‌ اورمیه‌ به حساب می‌رفت و شهرهای نغده، میاندوآب و مراغه از مهم‌ترین شهرهای مکریان بودند که پس از جنگ قلعه‌ی دم‌دم، قتل عام ایل مکری و پس از آن کوچاندن اجباری صدها کورد از حوزه اطراف دریاچه اورمیه به خراسان سبب ساز دگرگونی‌ها جمعیتی امروز در این نواحی شدند.

بر اساس کتب تاریخی در دوره‌ی صفویه تعداد خانوارهای ایل مکری ۱۲ هزار نفر بوده است و اگر هر خانوار را ۷ نفر در نظر بگیریم جمعیت مکری‌ها چیزی حدود ۸۰ هزار نفر بوده است.

نغده یکی از شهرهای جنوبی استان اورمیه و بخش مهمی از منطقه‌ی مکریان است که که از دو شهر نقدە (مرکز شهرستان) وشهر تازه تاسیس محمدیار بە همراە ٩۵ روستا تشکیل شده است که از این تعداد بیشتر‌ روستاها و نیمی از جمعیت شهری را کوردها تشکیل می‌دهند‌‌. این در حالی ست که بر اساس سفرنا‌مه‌ی هنری راولینسون در سال ۱۸۳۸ میلادی سلدوز (سندووس) یک ولایت بزرگ به مرکزیت نغده است که جمعیت آن پس‌ از ۱۳ سال از مهاجرت ایل قره‌پاپاغ از گرجستان به آن، در ازای تقدیم ۴۰۰ سوار جنگی به حکومت،  شامل ۸۰۰ خانواده‌ی  قره‌پاپاغ،۴ الی ۵ هزار خانوار کورد از ایل‌های مکری، زرزا و مامش بوده است و تا آن زمان نیز تحت سلطه‌ی ایل مکری اداره شده است.

در دوره‌ی‌ معاصر‌ نیز فضای این شهرستان توسط حکومت جمهوری اسلامی چنان‌ آشفته شده است که پس از جنگ نغده و کشتار خونین روستاهای قارنا و قه‌لاتان در سال ۱۳۵۸ ، حکومت در پی حذف کامل کوردها ‌از این منطقه و تغییر ماهیت کامل این شهر است. از نتایج پروژه‌سازی‌های حکومتی برای تغییر دموگرافی در نغده خرید زمین و خانه‌ از‌کوردها به قیمت چند برابر، جدا کردن محلات، بازارها، خیابان‌ها و حتی ورودی بیمارستان‌ بین کورد و ترک است.

 

 پروژه‌ی جدید حکومتی به بهانه‌ی آتش سوزی

 شب یک شنبه ۴ تیرماه «بازارچه‌ی امین و هدایت» نغده که بیشتر محل کسب  و کار کوردهای این شهر است دچار آتش‌سوزی شده و بر اساس گزارش‌ها در این حادثه ۱۲۳ مغازه کاملا در آتش سوخته است و حدود ٢٠ نفر از مردم عادی هنگام امداد رسانی مصدوم شده‌اند. در این بازارها انواع وسایل همچون لوازم خانه، لباس، لوازم آرایشی‌وبهداشتی و... فروخته می‌شد و خسارت این آتش‌سوزی بیش از ۱۰۰ میلیارد تومان تخمین زده می‌شود.

علت این آتش‌سوزی هنوز مشخص نیست اما به گفته‌ی فرماندار و مسئولین این شهر، علت اولیه آن اتصالات برقی است با این حال شبه‌های فراوانی در مورد این اتفاق وجود دارد. حکومت با حاشیه‌سازی‌های فراوان افکار عمومی‌ به صورت کلی از علت ایجاد این آتش‌سوزی منحرف کرده است.

قسمت اعظم این بازارچه را کاسبکاران کورد تشکیل می‌دهند که در جریان خیزش انقلابی زن، زندگی،آزادی به اعتصابات سراسری پیوسته بودند و تعداد زیادی از آن‌ها پلمب گشته و وادار به پرداخت جریمه‌ی نقدی شده بودند. در طی اعتراضات سال گذشته در نغده نیز چند تظاهرات اعتراضی با شرکت کورد و ترک‌های این شهر صورت گرفت و چند روز برخی از بازارها تعطیل شد اما فضای فوق امنیتی این شهر سبب سرکوب بسیار سریع مردم و شناسایی آنان شد که در نتیجه‌ی آن کاسبکاران هم به اداره‌ی اطلاعات احضار شدند و یا به صورت تلفنی به آن‌ها اخطار داد شد تا مغازه‌های خود را باز کنند و پس از امتناع بازاریان از درخواست اداره‌ی اطلاعات نغده، بسیاری از واحدهای تجاری به مدت چند روز پلمب شد و با کسب تعهد و پرداخت جریمه‌های سنگین برای برخی اصناف‌  دوباره شروع‌ به‌کار نمود.

منیره.ک دختر یکی از مغازه‌داران بازارچه‌ی امین می‌گوید: پدرم در جریان اعتراضات مغازه‌اش چند روزی پلمپ شد و بعد با پرداخت جریمه اجازه دادند مغازه را باز کند‌. در نغده کوردها و ترک‌ها بعد از جنگ نغده خیلی از چیزهایشان جدا شد و اکنون حتی بازار‌های متفاوت هم دارند ولی تلاش دولت بر این بوده که در بیشتر مناطق کورد و ترک‌ جدا باشند و کوردها را از خیلی از امکانات محروم کند یا از محله و بازار حذف کند.

او در ادامه می‌افزاید: اداراه‌ی اطلاعات به مغازه‌دارها گفته است که از دولت انتظار کمک نداشته‌ باشید و بروید از کسانی کمک بخواهید که وقت اعتراضات به حرف آن‌ها گوش داده بودید و مغازه را برایشان بسته بودید.

نقشه‌های حکومتی برای تغییر دموگرافی نغده و حذف تدریجی کوردها از شهر و روستاهای این منطقه قدمتی بسیار طولانی دارد و به نظر می‌رسد این آتش‌سوزی بهانه‌ای برای حذف کوردها از این بازارچه‌ را فراهم کرده باشد زیرا از طرف حکومت برای این مغازه‌داران مغازه‌های دیگری در بازارچه‌ای دیگر جنب رودخانه‌ی گادر پیشنهاد شده است که تنها به معنی به حاشیه راندن کاسب‌کاران کورد و حذف آن‌ها از مرکز‌ نغده است‌.

در جریان این آتش‌سوزی هیچ‌یک از نهادهای حکومتی نغده در خاموش کردن آتش هیچ نقشی نداشتند و به گفته‌ی حاضرین نیروهای آتش‌نشانی نغده با تانکر‌های خالی از آب به محل حادثه آمده بودند و هیچ نقش چشم‌گیری در امداد رسانی نداشتند این در حالی است که نیروهای آتش‌نشانی مهاباد و اشنویه بسیار زود به محل حادثه رسیدند و آتش را به کمک مردم محلی مهار نمودند‌. مردم محلی با آوردن کپسول‌ برای مهار آتش و کمک به تخلیه‌ی مغازه‌های در خطر نقش بسیار فعالی ایفا کرده و متاسفانه چند نفر از آن‌ها دچار مصدومیت‌ شدند.

بازارچه‌های کوردستان نقش بسیار مهم و کلیدی در اقتصاد ایران به واسطه‌ی صادرات و واردات ایفا می‌کند و نقطه‌ی قوت مهمی برای روژهه‌‌لات به‌حساب می‌آید و همین اهمیت سبب شده است حکومت با تمام توان از پیشرفت آن‌ها به نفع خود جلوگیری کند برای مثال دو سال پیش نیز بازارچه‌ی اصغری مهاباد در نتبجه‌ی آتش‌سوزی به دلیل نامعلوم خسارت زیادی دید اما با همت مردم کوردستان بسیار بهتر از قبل بازسازی شد.مردم نغده نیز امروز با استفاده از تجربه‌ی کاسبکاران مهابادی یک حساب بانکی برای باسازی بازارچه‌هایشان باز کردند که با گذشت ۱۰ ساعت کمک‌های نقدی از مرز ۱۰۰ میلیون تومان عبور کرد و در تمام کوردستان کمپین‌هایی برای جمع‌آوری کمک تشکیل شده است.

جمع‌آوری کمک‌های نقدی برای بازسازی سریع این مغازه‌ها و به دست آوردن دوباره‌ی این بازار برای به حاشیه نرفتن کاسبکاران کورد به لحاظ  عدم تغییر بافت جمعیتی، تثبیت قدرت سیاسی و اقتصادی کوردها در حال حاضر مهم‌ترین نقش را برای جلوگیری از سیاست‌های حکومتی ایفا می‌کند.