«شدی الانغام»؛ نوای زنان برای درد وطن و امید فردا
در روزگاری که فرهنگ مصرف‌گرایی چیره شده، یُسرا شهواد، هنرمند مراکشی، صدایی زنانه و چهره‌ای برجسته است که نوآوری موسیقایی را با تعهد اجتماعی و فرهنگی درهم آمیخته است.
حنان حارت
مراکش- یُسرا شهواد از طریق گروه «شدی الانغام» تجسم‌بخش این ایده است که هنر زنان می‌تواند شکلی از مقاومت فرهنگی و قدرتی نرم برای دفاع از عدالت اجتماعی و پاسداشت حافظه‌ی هنری مراکش باشد.
یُسرا، استاد ساز قانون و بنیان‌گذار گروه «شدی الانغام»، در خانواده‌ای هنرمند پرورش یافت. همین زمینه به شکوفایی استعداد او از کودکی یاری رساند. او در این باره می‌گوید: «پیوسته ترانه‌ها و سرودها را زمزمه می‌کردم. خانواده‌ام متوجه این اشتیاق شدند و در سال ۲۰۰۳ مرا در هنرستان موسیقی ثبت‌نام کردند. آنجا فراگیری سلفژ و آواز را آغاز کردم. سپس طرب اندلسی را برگزیدم و پس از آن به موشحات و مقام‌های شرقی روی آوردم.»
یسرا در سال دوم هنرستان با ساز جدیدی آشنا شد و بی‌درنگ شیفته‌اش گشت. او می‌گوید: «به دنبال سازی متفاوت، باوقار و با حال‌وهوای زنانه بودم. پدرم «قانون» را پیشنهاد داد. وقتی برای نخستین بار صدایش را شنیدم، فوراً مجذوبش شدم. با خود گفتم این همان سازی است که می‌خواستم.»
یسرا شهواد اکنون در هنرستان‌های موسیقی رباط و سلا، ساز قانون تدریس می‌کند. او شور و شوق خود به موسیقی را به نسل‌های بعد انتقال می‌دهد. این هنرمند به اهمیت ساده‌سازی آموزش هنر بر اساس گروه‌های سنی باور دارد و می‌گوید: «دختران انگیزه و کنجکاوی بیشتری نشان می‌دهند. من به شاگردانم افتخار می‌کنم. از تلاش و تعاملشان پیداست که این مسیر را ادامه خواهند داد.»
او توضیح می‌دهد که چگونه اشتیاقش به موسیقی را به تجربه‌ای آموزشی و الهام‌بخش برای شاگردانش بدل کرده است. یسرا تنها به برنامه‌های آکادمیک اکتفا نمی‌کند. بلکه شاگردانش را به شرکت در رقابت‌ها و ساختن هویت هنری مستقل‌شان ترغیب می‌کند. او می‌گوید: «همیشه به آنها یادآوری می‌کنم که متمایز هستند. باید با سازشان زندگی کنند و احساساتشان را با آن بیان کنند.» این هنرمند زن با تأکید بر اینکه هنر تجمل نیست، بلکه پژواک صدای جامعه است، می‌افزاید: «هنرمند صدای رسای جامعه است. من نیز به‌عنوان یک هنرمند، حامل پیامی برای مردم مراکش و جهان هستم.»
بلندپروازی و عطش پیشرفت، یسرا را بر آن داشت تا تحصیلات آکادمیک خود را خارج از مراکش ادامه دهد. او به مدرسه‌ی «توکیا» پیوست و نزد موسیقی‌دان برجسته‌ی جهانی، جوکسل باکتاجیر، آموزش تخصصی دید. یُسرا از جمله نخستین زنان مراکشی و عرب‌زبانی است که فرصت شاگردی این استاد را یافته. او می‌گوید: «تحت تأثیر مکتب موسیقی مراکشی قرار گرفتم.»
با وجود تجربه‌ی سبک‌های گوناگون موسیقی، این هنرمند مراکشی همچنان به ریشه‌های خود وفادار است. یسرا مقام‌ها را بازتابی از احساسات عمیق انسانی می‌داند: «مقام عَجَم نشاط‌آور است و مقام کُرد، اندوه‌بار. نوازندگی تنها تکنیک نیست. بلکه راهی برای بیان اصیل احساسات است.»
او که در پی شکستن کلیشه‌های رایج در گروه‌های موسیقی سنتی و تجربه‌ی سبک‌های نوین بود، در سال ۲۰۱۵ گروه «شدی الانغام» را بنیان نهاد. اعضای این گروه، مجموعه‌ای از موسیقی‌دانان و چهره‌های آکادمیک برجسته هستند.
این هنرمند درباره‌ی اعضای گروهش می‌گوید: «آنچه ما را گرد هم آورده، نه فقط تعالی هنری، که اخلاق‌مداری و روح هماهنگی است. وقتی به فکر تأسیس گروه افتادم، در پی تلفیق زیبایی صوتی و بصری بودم. این را در اعضای گروهم یافتم.» یسرا توضیح می‌دهد که «شدی الانغام» به پروژه‌ای هنری با پیامی فرهنگی مشخص بدل شده است. این واقعیت با مشارکت گروه در رویدادهای مهمی چون برنامه‌های سازمان آیسسکو، کنگره‌ی اتحادیه‌ی پیشرو زنان مراکش و انجمن الزهرا برای زن مراکشی، کاملا مشهود است. او تأکید می‌کند که گروهش تنها حامل ساز نیست. بلکه پیامی دارد که به غنای صحنه‌ی فرهنگی کمک می‌کند: «این گروه، آینه‌ی هویت هنری و انسانی ماست.»
زنان نوازنده در جامعه با نگرش‌های کلیشه‌ای ریشه‌دار روبرو هستند. این نگرش‌ها تلاش می‌کنند آنها را به نقش‌های سنتی محدود کنند. از این رو حضور زنان در عرصه‌هایی چون نوازندگی یا مدیریت هنری در برخی محافل، غیرمتعارف جلوه داده می‌شود. با این حال، یسرا و اعضای گروه «شدی الانغام» با استواری به راه خود ادامه می‌دهند. زیرا آنها هدفی فراتر از صرفاً نواختن را دنبال می‌کنند.
گروه در تمام اجراها آگاهانه لباس یکدست سفید می‌پوشد. زیرا سفید نماد پاکی، صلح و یگانگی است. آنها این رنگ را برای نشان دادن هماهنگی بین اعضا برگزیده‌اند. با این انتخاب می‌خواهند بر پیام امیدبخش هنر در برابر رنج‌ها تأکید کنند.
این گروه همچنین در اجراهایش، قطعاتی الهام‌گرفته از رنج انسان‌ها، به‌ویژه مسئله‌ی فلسطین و مصائب پناهندگی و آوارگی، را می‌نوازد. در اینجاست که موسیقی، صدایی برای بی‌صدایان و پیام همبستگی فراتر از کلمات می‌شود. یُسرا معتقد است هنر زنان، آنگاه که از صداقت و احساسی ژرف برآید، به قدرتی نرم بدل می‌شود. این قدرت مرزها و موانع را درمی‌نوردد. به تریبونی عاطفی و فرهنگی برای دفاع از آرمان‌های به‌حق بدل می‌گردد.
او در پایان می‌گوید: «ما با گروه «شدی الانغام»، نه‌تنها الگویی از حضور زنان در هنر را عرضه می‌کنیم. بلکه چشم‌اندازی از یک صحنه‌ی موسیقی بدیل را می‌آفرینیم. صحنه‌ای خلق می‌کنیم که در آن اصالت و نوآوری، هویت و تعهد دست‌به‌دست هم می‌دهند. تا نشان دهیم نوازندگی زنان صرفاً به زیبایی ظاهری نمی‌افزاید. بلکه می‌تواند در دگرگونی واقعیت نیز نقش‌آفرین باشد.»