پلاستیک‌ها در طبیعت تجزیه نمی‌شوند بلکه به ذرات ریز تبدیل و در خاک وارد منابع خاکی و در آب وارد بافت ماهیان و دیگر جانداران و در نهایت وارد چرخەی غذایی انسان می‌شود که در طولانی مدت، مشکلاتی را برای سلامت انسان‌ها به‌همراه خواهد داشت.

 

سارا ارومیه

بیش از یک قرن از تولید پلاستیک‌های گرفته شده از سوخت‌های فسیلی می‌گذرد. تولید و توسعەی هزاران محصول جدید پلاستیکی پس از جنگ جهانی دوم با سرعت بیشتری صورت گرفت و دورەی نوین و جدید را به گونه‌ای تغییر داد که هم‌اکنون زندگی انسان‌ها را به مواد پلاستیکی وابسته کرده است.

آلودگی پلاستیکی یکی از مشکلات محیطی اصلی و بنیادی در دنیای امروز به شمار می‌آید زیرا تولید پلاستیک‌های یکبار مصرف باعث شده است تا سازگاری با آنها با دشواری‌های بیشتری همراه شود. سازمان ملل در گزارشی اعلام کرد که سالانه پنج تریلیون کیسه‌ی پلاستیکی در جهان مصرف می‌شود، چیزی معادل ۱۰ میلیون کیسه‌ی پلاستیکی در هر دقیقه، ایران از جمله، کشورهایی است که مصرف سرانه‌ی پلاستیک در آن بسیار بالا است. بر اساس تحقیقات انجام شده، تنها در ایران سالانه بیش از سه میلیون تن پلاستیک مصرف می‌شود.

 

 ورود پلاستیک  در صنعت

پلاستیک‌ها حوزه‌ی پزشکی را با انقلابی بسیار گسترده روبرو کرده‌اند مانند تولید دستگاه‌های نجات‌بخش و یا امکان سفرهای فضایی را به وجود آورده‌اند، ماشین‌ها و جت‌هایی بسیار سبک وزن را تولید کردند و همچنین منجر به کاهش آلودگی و کاهش مصرف سوخت شدند. پلاستیک‌ها به‌خوبی توانستند با تولید کلاه کاسکت‌ها و تجهیزات تصفیه آب زندگی تعداد زیادی از انسان‌ها را نجات بدهند. اگرچه راحتی استفاده از مواد پلاستیکی باعث شده تا میزان مصرف آنها افزایش پیدا کند و پس از آن نیز مقدار زیادی از محصولات پلاستیکی دور ریخته شوند و همین نکته در واقع عیب اصلی مواد یاد شده است. امروزه پلاستیک‌های یک‌بار مصرف حدود ۴۰ درصد از مواد پلاستیکی تولید شده در سال را تشکیل می‌دهند. تعداد زیادی از این محصولات مانند کیسه‌های پلاستیکی و بسته بندی‌های مواد غذایی دارای طول عمر چندین دقیقەای تا چند ساعتی می‌باشند ولی به مدت صدها سال در طبیعت باقی مانده و تجزیه نمی‌شود.

 

آلودگی پلاستیکی دلیلی برای تغییرات آب و هوایی

در سال ۲۰۱۹ گزارش جدیدی با عنوان پلاستیک و وضعیت آب و هوایی منتشر شد. در این سال پلاستیک باعث تولید گازهای گلخانه‌ای کربن دی اکسید به مقدار ۸۵۰ میلیون تن در جو کرەی زمین شد. همچنین این احتمال وجود دارد که میزان انتشار سالیانه به مقدار یک و ۳۴ صدم میلیارد تن تا سال ۲۰۳۰ برسد. ممکن است تا سال ۲۰۵۰ نیز مواد پلاستیکی ۵۶ میلیارد تن از گازهای گلخانه‌ای را منتشر کند و این مقدار می‌تواند تا سال ۲۱۰۰ به ۲۶۰ میلیارد تن برسد. مقادیر یاد شده ناشی از تولید، انتقال، سوزاندن و همچنین اثرات وارد بر فیتوپلانکتون‌ها می‌باشند.

 

الودگی پلاستیکی چه اثرات نامطلوبی بر زمین دارد؟

آلودگی پلاستیکی روی زمین می‌تواند خطراتی را برای گیاهان، حیوانات و انسان‌هایی که روی کرەی زمین زندگی می‌کنند، به‌وجود آورد. در واقع میزان پلاستیک‌های موجود بر روی زمین بین ۴ تا ۲۳ برابر بیشتر از مقدار همین مواد در اقیانوس است.

٦٠ درصد از زباله‌ها در شرق آسیا و اقیانوسیه به‌صورت نامطلوبی مدیریت شده‌اند. همچنین میزان پلاستیکهای مدیریت نشده‌ای که سالانه به اقیانوس می‌رسند و به ذرات ریز پلاستیک دریایی تبدیل می‌شوند، نیز بین یک سوم تا یک دوم مقدار کل زباله‌های یاد شده در سال است.

طبق گزارش سازمان حفاظت از محیط زیست حدود ۳۰۰ میلیون تن وزن پلاستیک‌هایی است که در اقیانوس‌های جهان وجود دارد و این میزان بالغ بر حدود ۵ هزار میلیارد قطعه پلاستیکی در سراسر آب‌های جهان است.

 پلاستیک‌های کلرینی می‌توانند مواد شیمیایی خطرناکی را در محیط خاکی اطراف آزاد کنند که پس از آن وارد آبهای زیرزمینی و یا آبهای اطراف خواهد شد و همچنین به اکوسیستم آسیب خواهد رساند. مشکل یاد شده خطرات بسیاری را برای انواعی از گونه‌های حیوانی دارد که از این آب‌ها استفاده می‌کنند.

 

آلودگی پلاستیکی در آبهای لوله کشی

مطالعاتی در سال ۲۰۱۷ نشان می‌دهند که ۸۳ درصد از نمونەهای آب آشامیدنی که در دنیا گرفته شده‌اند، شامل آلاینده‌های پلاستیکی می‌باشند. این مطالعه برای اولین‌بار بر آلودگی پلاستیکی در آب‌های آشامیدنی تمرکز کرد و نشان‌داد که آمریکا با میزان آلودگی ۹۴ درصدی آب آشامیدنی در صدر این لیست قرار می‌گیرد و پس از آن نیز لبنان، هند، کشورهای اروپایی مانند انگلستان، آلمان و فرانسه دارای کمترین میزان نرخ آلودگی بودند، ولی همچنان این نرخ برابر با ۷۲ درصد است.

 این ارقام به‌خوبی نشان می‌دهند که ممکن است افراد در یک سال حدود ۳ تا ۴ هزار از ذرات ریز پلاستیکی موجود در آب‌های آشامیدنی را مصرف کنند. بنابر بررسی‌های انجام شده ذراتی با اندازه‌ی بیش از دو و نیم میکرون در این آب‌ها یافت شدند که 2500 برابر بزرگتر از ذرات نانو می‌باشند.

 

آلودگی پلاستیکی چه تاثیراتی بر اقیانوس‌ها دارد؟

جریان‌های اقیانوس آرام باعث تولید سه جزیره از ذرات زباله‌ای شدند. در سال ۲۰۱۲ تخمین زده شد که حدود ۱۶۵ میلیون تومان از آلاینده‌های پلاستیکی در اقیانوس‌های دنیا وجود دارد. سازمان حفاظت از اقیانوس‌ها گزارش کرد که چین، اندونزی، فیلیپین، تایلند و ویتنام بیش از سایر کشورها مواد پلاستیکی را در دریا می‌اندازد.

 مطالعه‌ی دیگری نشان می‌دهد که بیش از ۵ تریلیون قطعات پلاستیکی در سطح دریا شناور هستند. زباله‌هایی که وارد اقیانوس‌ها می‌شوند برای زندگی دریایی و همچنین انسان‌ها خطرناک و سمی می‌باشند و همچنین سم‌هایی که در قطعات پلاستیکی مشاهده می‌شود عبارتند ازدی اتیل هگزیل فتالات که خود نوعی سم سرطان‌زاست، سرب، کادمیم و جیوه نیز در این دسته قرار می‌گیرند.

در این زنجیره غذایی ابتدا پلانکتون‌ها و سپس ماهی‌ها و در نهایت انسان‌ها از این مواد خطرناک و سمی استفاده می‌کنند. علاوه بر آن مصرف ماهی‌هایی که حاوی این سموم می‌باشند می‌تواند خطر ابتلا به سرطان، اختلالات ایمنی و یا نقص‌های مادرزادی را افزایش دهد.

 

 اعلام ممنوعیت استفاده از پلاستیک

بر اساس هدف منع استفاده از پلاستیک، تمام کشورهای عضو اتحادیه‌ی اروپا قانون کاهش مصرف استفاده از کیسه‌های پلاستیکی یک‌بار مصرف را تا ۸۰ درصد طی ۱۵ سال آینده پذیرفته‌اند. اواخر اسفند سال پیش مقام‌ها و مذاکره‌کنندگان کشورهای مختلف جهان در کنفرانسی در کنیا گرد هم آمدند تا در مورد نحوەی مقابله با آلودگی گسترده‌ی ناشی از ورود پلاستیک به اقیانوس‌ها گفت‌وگو کنند.

همزمان با آن گردهمایی سازمان ملل تاکید کرد که تاکنون بیش از صد میلیون تن پلاستیک وارد آب‌های آزاد شده و این آلودگی هر سال ۱۰ میلیون تن افزایش پیدا می‌کند.

MARPOL   که نوعی عهدنامه‌ی بین‌المللی است، ریختن زباله‌های پلاستیکی در نواحی اطراف دریا را به طور کامل ممنوع کرده است.

در آمریکا موسسه‌ی تحقیقاتی آلودگی‌های پلاستیکی دریایی و قوانین کنترلی در سال ۱۹۸۷ تخلیه‌ی مواد پلاستیکی در دریا حتی توسط کشتی‌ها را ممنوع اعلام کردند. استفاده از کیسه‌های پلاستیکی در فرانسه ممنوع اعلام شد.

تایوان از جمله نخستین کشورهایی است که با وضع قوانین فراگیر و سخت‌گیرانه، قصد دارد تا سال ۲۰۳۰ به تولید و استفاده از کیسه‌های نایلون، و هر ظرف یا فرآوردەی  یک‌بار مصرف پلاستیکی به‌طور کلی پایان دهد.

دولت کانادا نیز تصمیم گرفته تا از دو سال دیگر استفاده از پلاستیک یک‌بارمصرف را در این کشور ممنوع کند.

از تانزانیا تا نیوزیلند در مجموع ۹۰ کشور جهان دست به تغییرات و وضع قوانینی برای مقابله با مواد پلاستیکی یک‌بار مصرف زده‌اند.

امسال شهرداری تهران نیز برای چهارمین سال متمادی برنامه‌هایی را برای هفتەی بدون نایلکس (۲۰ تا ۲۶ تیرماه) جهت کاهش استفاده از کیسه‌ها و ظروف یکبار مصرف پلاستیکی در نظر گرفته است.

 

راهکارهای از بین بردن پلاستیک در طبیعت

از میان ۹ میلیارد تن پلاستیک تولیدی در جهان، فقط ۹ درصد آن بازیافت می‌شود. دانشمندان در بریتانیا و ایالات متحده می‌گویند یک آنزیم پلاستیک‌خوار طراحی کرده‌اند که می‌تواند در آینده در نبرد با آلودگی مفید باشد.

این آنزیم قادر است پلی اتیلن ترفتالات را هضم کند PET  یا پلی اتیلن ترفتالات یک نوع پلاستیک است که در دهەی ۱۹۴۰ میلادی اختراع شده و امروزه در ساخت میلیون‌ها تن بطری پلاستیکی کاربرد دارد.

پژوهشگران از دانشگاه پورتثموث بریتانیا و دپارتمان ملی انرژی‌های تجدیدپذیر آمریکا وقتی در حال بررسی ساختار یک آنزیم طبیعی تکامل یافته بودند، به این کشف جدید دست یافتند. گفتنی است این آنزیم در یک مرکز بازیافت زباله در ژاپن به تکامل رسیده است.

پلی لاکتیک اسید یک جایگزین برای مواد پتروشیمی برای تولید پلاستیک است، پلی لاکتیک اسید از منابع تجدید پذیر شامل شکر موجود در ذرت و نیشکر به‌دست می‌آید.

 فرآیند تخمیر، شکر را به اسید لاکتیک تبدیل می‌کند که مادەی اولیە برای پلی لاکتیک اسید است. فرآیند تولید پلی لاکتیک اسید به‌دلیل مراحل میانی پرهزینه است.

استفاده از سبدهایی از جنس نخل، کیسه‌های پارچه‌ای قابل شستشو برای میوه و سبزیجات و جعبه‌های قابل استفاده مجدد برای کالاهای موجود در پیشخوان محصولات تازه، خود از روش‌های دیگری است که برای جایگزینی پلاستیک پیشنهاد شده است.