کشاورزی بوم‌شناختی؛ پروژه‌ای طبیعی برای مقابله با چالش‌های اقلیمی و کمبود آب
زینب شبیبی، با اراده‌ای استوار و عزمی شکست‌ناپذیر، توانسته است تارهای زندگی‌ای را ببافد که نزدیک به تپش زمین باشد؛ هدف او دفاع از کشاورزی بوم‌شناختی و تشویق زنان به تجربه راهی تازه است؛ راهی که در سایه تغییرات اقلیمی، می‌تواند جایگزینی واقعی باشد.
رجاء خيرات
مراکش – از عشق به زمین و گیاهان، دلبستگی او به کشاورزی بوم‌شناختی زاده شد؛ کشاورزی‌ای که از فناوری‌های مدرن و آفت‌کش‌هایی که معمولاً برای بهبود محصولات کشاورزی استفاده می‌شوند، فاصله دارد. همین مسیر بود که او را به یکی از مدافعان سرسخت محیط‌زیست و کشاورزی طبیعی بدل کرد؛ کشاورزی‌ای که به باور او بهترین جایگزین در برابر محصولات صنعتی و زیان‌آور برای سلامتی است.
سفر زنی در جست‌وجوی کشاورزی بوم‌شناختی
زینب شبیبی، فعال محیط‌زیست مراکشی با گام‌هایی پیگیر در جهت تحقق پروژه‌ای کشاورزی پایدار، می‌گوید: «من از مشکلات جدی سلامتی رنج بردم، آن هم به دلیل محصولاتی که مصرف می‌کردیم. ناگزیر شدم دوباره در رژیم غذایی‌ام بازنگری کنم و سفرم را برای یافتن میوه‌ها و سبزیجاتی که به‌طور طبیعی و بدون آفت‌کش‌های شیمیایی تولید می‌شوند آغاز کردم. با رژیمی که در پیش گرفتم، برایم روشن شد که این آفت‌کش‌ها در کشاورزی عامل اصلی بیماری من بودند، زیرا باعث رشد نوعی باکتری در بدنم شده بودند.»
در چنین شرایطی، زینب شبیبی جست‌وجوی خود را برای یافتن دوره‌ها و کارگاه‌های آموزشی در زمینه بازگشت به تولید طبیعی و کشاورزی بوم‌شناختی آغاز کرد. او می‌گوید: «در همان زمان انجمنی با نام انسانیت و زمین تأسیس شد. به آن پیوستم و از طریق آن با بسیاری از رازهای زمین آشنا شدم و تکنیک‌های کشاورزی زیستی را یاد گرفتم که پیش‌تر هیچ اطلاعی از آن‌ها نداشتم.»
زینب شبیبی، با گذراندن این آموزش‌ها و تکمیل آن‌ها از طریق مطالعه و تجربه، توانست به رویکردهای نوینی در کشاورزی دست یابد؛ رویکردهایی که کیفیت خاک را در نظر می‌گیرند و می‌کوشند آن را با کودهای طبیعی غنی سازند و از هرگونه آفت‌کش‌های شیمیایی و مصنوعی استفاده نکنند.
در جریان این مسیر، او پیوندی محکم با زمین برقرار کرد؛ زمین را درک کرد، نیازهایش را شناخت و سکوتش را به زبانی ترجمه کرد که تنها کسانی می‌فهمند که به آن نزدیک شوند، به آن پناه ببرند و آن را با آب چشمه‌های رویایی که در دل خود داشته‌اند سیراب کنند. این رویاها را زینب در قالب یک پروژه کشاورزی بوم‌شناختی عینیت بخشید.
او توضیح می‌دهد: «قطعه زمینی در حومه منطقه اغمات، در ۳۰ کیلومتری مراکش خریدم و دقت کردم که زمین دارای آب باشد تا بتوانم از یک سو به خودکفایی غذایی برسم و از سوی دیگر، آزمایش‌های مختلفی را بر اساس آنچه در انجمن انسانیت و زمین آموخته بودم انجام دهم. همچنین تصمیم گرفتم این دانش را بعدها به زنان دیگر منتقل کنم.»
در دورانی که چالش‌های اقلیمی رو به افزایش است و صداهای مدافعان محیط‌زیست بیش از پیش شنیده می‌شود، زینب شبیبی توانست جایگاهی در میان حامیان کشاورزی بوم‌شناختی پیدا کند. او برای تحقق این هدف، ناچار بود به دانش مجهز شود و خود را بیشتر به دنیای متنوع و دگرگون‌شونده کشاورزی نزدیک کند؛ دنیایی که همواره تحت‌تأثیر تغییرات اقلیمی است.
به همین دلیل زندگی او به سفری مداوم در نقاط مختلف کشور بدل شد؛ سفری برای برگزاری کارگاه‌های آموزشی که در آن‌ها کشاورزان و علاقه‌مندان را به استفاده از روش‌های بوم‌شناختی ترغیب می‌کند؛ روش‌هایی همچون غنی‌سازی خاک با ترکیبات آلی، مراقبت از درختان، شیوه‌های هرس و محافظت از آن‌ها در برابر عوامل خارجی، تا محصولی پربار و طبیعی به دست آید.
چالش‌های ناشی از کمبود آب
با کاهش بارش باران و افزایش دما بر اثر گرمایش جهانی، لازم بود روش‌های نوینی برای غنی‌سازی خاک و تأمین آب آن ابداع شود. زینب شبیبی توضیح می‌دهد: «به لطف آموزش‌هایی که دریافت کردم، دریافتم که باید موجودات ریززنده‌ای را تغذیه کنیم که خاک را غنی می‌کنند و مواد آلی را به مواد معدنی تبدیل می‌سازند تا محصولی کامل و قابل مصرف به دست آید. همچنین باید بذرهایی را بازتولید کنیم که با شرایط اقلیمی محل تولیدشان سازگار باشند.
در برابر کمبود آب، یاد گرفتم چگونه آب باران را در حوضچه‌هایی شبیه چاله‌های زیرزمینی جمع‌آوری و دوباره برای آبیاری استفاده کنم. همچنین از ظرف‌های سفالی که در خاک و پای درختان میوه دفن می‌شوند استفاده می‌کنم تا در صورت نبود آب برای آبیاری، درختان نیاز خود را از آن‌ها تأمین کنند. علاوه بر این، پرورش کرم‌های خاکی را آموختم که با افزودن به خاک، آن را با مواد آلی لازم برای رشد گیاهان غنی می‌کنند. این‌ها همه روش‌هایی بودند که با تجربه و مهارت در مسیر کشاورزی بوم‌شناختی فراگرفتم.»
در راستای تولید کشاورزی پایدار
پیوستن به انجمن انسانیت و زمین از او تنها زنی که بخواهد غذای خود را به‌طور مستقل تولید کند نساخت، بلکه به او نشان داد وظیفه دارد پیام‌های مهمی را به نسلی کامل از جوانان منتقل کند. او می‌گوید: «بسیار آموختم و در نهایت به‌عنوان زنی علاقه‌مند به محیط‌زیست و کشاورزی بوم‌شناختی دریافتم که وظیفه دارم در شکل‌گیری نسلی سهیم باشم که دغدغه کشاورزی بوم‌شناختی و سازگاری با تغییرات اقلیمی را دارد؛ تغییراتی که در عصر ما با قدرت خود را تحمیل می‌کنند. بار مسئولیت باعث شد خود را وقف این مأموریت کنم.»
یکی از اهدافی که زینب شبیبی دنبال می‌کند، آموزش نسلی از کشاورزان و باغدارانی است که فرصت دسترسی به فناوری‌ها و دانش علمی در زمینه کشاورزی پیشرفته را نداشته‌اند. او بر این باور است که باید در شرایط اقلیمی دشوار به خودکفایی رسید.
با این حال، او توضیح می‌دهد: «سختی شرایط طبیعی و ناپایداری تولید کشاورزی باعث می‌شود کشاورزان اعتماد کمتری به کشاورزی بوم‌شناختی داشته باشند؛ زیرا این نوع کشاورزی نیازمند ادغام دانش علمی و تجربی است تا به محصول و بازدهی مطلوب دست یابد.»
برای تحقق پایداری در محصولات کشاورزی، زینب شبیبی خواستار ادغام پژوهشگران و کارشناسان و بهره‌گیری از دانش آنان شد؛ تا بتوان داده‌های اساسی مانند میزان اسیدیته خاک و شیوه برخورد با برخی محصولات را مشخص کرد و در نهایت به اهداف مطلوب دست یافت.
دوستی با زمین
زینب شبیبی به منطقه اغمات پیوندی عمیق پیدا کرده است؛ همان‌گونه که «زینب النفزاویه» (یکی از مشهورترین و قدرتمندترین زنان تاریخ مراکش) پیوندی ناگسستنی با این سرزمین داشت. این ارتباط محکم با زمین، او را قادر ساخت تا نبض آن را لمس کند و دردهایش را بشناسد.
برای زینب، خاک تنها رحم و زادگاهی برای تولید غذا نیست، بلکه پیمانی است بر دوش او؛ چرا که زمین، مادری زاینده و آغوشی است که زینب هرگاه زندگی بر او سخت شود و اقلیم بی‌رحم‌تر گردد، به آن پناه می‌برد.
او سخنان خود را این‌گونه به پایان رساند: «دوستان در بشقاب، بی‌گمان دوستانی در زمین نیز هستند. به این معنا که محصولاتی که می‌توانند در بشقاب غذا کنار هم باشند، می‌توانند در خاک نیز کنار هم کشت شوند؛ مانند پیاز و گشنیز، یا گوجه و ریحان». این‌ها از تجربه‌های ارزشمندی است که زینب در سفر منحصربه‌فرد خود با کشاورزی بوم‌شناختی آموخته است؛ سفری که او را به یکی از صداهای مدافع پایداری تولید کشاورزی بدل ساخته، آن هم با رعایت شرایط اقلیمی نوین و به دور از بهره‌کشی و تخریب زمین.