ویان مهرپرور

اورمیه- دریاچه اورمیه که زمانی یکی از بزرگ‌ترین دریاچه‌های نمکی جهان بود، به دلیل تغییرات اقلیمی، کمبود منابع آب و سوء مدیریت دولتمردان، دچار خشکی شدید گشته و خطر تبدیل آن به بیابان وجود دارد. در ایران روز ۱۵ اسفند به‌عنوان روز آگاهی‌رسانی درباره وضعیت دریاچه اورمیه و تلاش برای احیای آن انتخاب شده است. تلاشی که سال‌هاست به شیوه‌ای اصولی صورت نگرفته است و موجب رقم زدن یکی از بزرگترین بحران‌های زیست محیطی ایران و منطقه شده است. این بحران به شیوه‌ای کلی تمام ابعاد اعم از بعد اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و ... را در بر می‌گیرد و از آنجا که هیچ ساختار‌ حمایتی و مناسبی برای زنان به ویژه در زمان وقوع بحران‌ها وجود ندارد، بیشترین آسیب از این مشکل متوجه زنان می‌شود. از آنجا که مشکلات اقتصادی سر منشأ بسیاری از معضلات هستند، در این گزارش به مشکلات و موانع اقتصادی حاصل از این بحران که گریبانگیر زنان شده، پرداخته شده است اما با توجه به واقعیت‌های موجود، خشکی دریاچه بر اقتصاد هزاران زن در ایران و منطقه اثر گذار خواهد بود.

 

از دست رفتن فرصت‌های کاری زنان

در حوضه آبریز دریاچه اورمیه، حدود ۵ تا ۶ میلیون نفر زندگی می‌کنند که بیش از ۶٠ درصد از آنان ساکن روستاها هستند. بسیاری از این روستاییان، به‌ویژه زنان، برای تأمین معیشت خود به کشاورزی و دامداری وابسته‌اند. زنان روستایی به‌ویژه در بخش‌های کشاورزی، باغداری و دامداری در این مناطق در چرخه تولید اقتصادی نقش مهمی ایفا می‌کنند که با شروع خشکی دریاچه و کاهش منابع آبی، بسیاری از این زنان منابع درآمد خود را از دست داده‌اند.

یکی از این زنان معصومه. ب، ساکن روستای قره‌گل در نزدیکی دریاچه اورمیه است. او که سال‌ها در بخش دامپروری فعالیت می‌کرد، پس از مهاجرت اجباری به شهر اورمیه، دیگر قادر به ادامه کار خود نشد و منبع درآمدش را برای همیشه از دست داد.

کشاورزی و باغداری نیز یکی دیگر از بخش‌های آسیب‌دیده است. شیدا.ض، ساکن دهستان مرحمت‌آباد می‌گوید: «طوفان‌ها و بادهای حامل نمک به زمین‌های کشاورزی رسیده‌اند و آب چاه‌ها نیز رو به شوری گذاشته‌اند. عملاً در حال از دست دادن منبع درآمدمان هستیم.»

این بحران اقتصادی نه‌تنها به‌طور مستقیم بر درآمد زنان تأثیر گذاشته است، بلکه به صورت غیر مستقیم نیز بر جنبه‌هایی از کار زنان اثر گذاشته است. شهره.خ ساکن اورمیه که به تولید میوه‌های خشک مشغول است، گرانی و پایین بودن کیفیت برخی از میوه‌ها را بر کار خود مؤثر می‌داند و از صادرات اکثر میوه‌ها به خارج از استان و کشور می‌گوید،  آمنه.ا نیز که در یک تولیدی لبنیات محلی کار می‌کند، کمبود تولیدات لبنی را یک مشکل جدی می داند که به هر ساله با خشکی دریاچه تشدید می‌شود.

 

از افزیش وابستگی مالی تا خشونت و بیماری

از دست دادن کار و افزایش وابستگی مالی زنان می‌تواند سبب تشدید نابرابری‌ و انواع خشونت‌ها شود. در بین افرادی که به دلیل مشکلات زیست محیطی حوزه آبریز دریاچه مجبور به مهاجرت شده‌اند یا منابع درآمدی خود را از دست داده‌اند، مشکلات اقتصادی، بهداشتی و اجتماعی تشدید می‌شود. برای مثال خشکی دریاچه مشکلات بهداشتی متعددی را برای زنان در زمینه بیماری‌های تنفسی، مشکلات پوستی و چشمی، افزایش بیماری‌های قلبی و عروقی، مشکلات کلیوی و گوارشی و افزایش بیماری‌های سرطانی ایجاد کرده است. این در حالی ست که بسیاری از آنان بیان می‌کنند که کمتر به درمان خود توجه می‌کنند و نمی‌توانند خود را اولویت قرار دهند، همچنین هزینه‌ها بالا و درمان برخی از بیماری‌ها خارج از توان خانواده است.

 

نقش زنان در حفظ منابع آبی  

در سال‌های اخیر، زنان روستایی در مناطق مختلف تلاش کرده‌اند تا در برابر بحران خشکی دریاچه ایستادگی کنند. در روستای قره‌قوزلو، زنان به کشت محصولاتی که به آب فراوان نیاز دارند، مانند هندوانه، پایان داده‌اند و در کشت محصولاتی چون گوجه مشارکت نکرده‌اند؛ آن‌ها با تأسیس کارگاه خیاطی در تلاش بوده‌اند به درآمد برسند و مردان خانواده را به کارهایی که به آب کمتر نیاز دارد همانند نجاری، تشویق نموده‌اند. همچنین اجرای پروژه ظرفیت سازی زنان روستایی در روستاهای اطراف دریاچه اورمیه نیز یکی از برنامه‌هایی ست که در تلاش بوده با آموزش زنان و توان افزایی آنان بر درآمد زایی و حفظ دریاچه کمک کند. با این حال، در کنار برنامه‌ ریزی برای احیای دریاچه‌ی اورمیه، همچنان نیاز به برنامه‌ریزی دقیق‌تر و اقدامات حمایتی گسترده‌تر برای حفظ معیشت و استقلال زنان در این مناطق در راستای حفظ محیط زیست ضروری به نظر می‌رسد.