خشکسالی و هوای آلوده؛ زنگ خطر اقلیمی در افغانستان
افغانستان با تشدید خشکسالی، نباریدن برف و باران و افزایش آلودگی هوا روبهرو است؛ بحرانی زیستمحیطی که زندگی روزمره مردم را، بهویژه زنان و کودکان، با تهدیدهای جدی در حوزه سلامت و معیشت مواجه کرده است.
بهاران لهیب
افغانستان- افغانستان در سالهای اخیر با یکی از جدیترین بحرانهای زیستمحیطی خود روبهرو است؛ بحرانی که از نباریدن برف و باران آغاز میشود و تا خشکسالی گسترده و آلودگی شدید هوا ادامه مییابد. این وضعیت نهتنها طبیعت، بلکه زندگی روزمره مردم، بهویژه زنان و کودکان را بهشدت تحت تأثیر قرار داده و آینده میلیونها شهروند را با خطر روبهرو ساخته است.
کاهش محسوس بارندگی در بیشتر ولایتهای کشور باعث شده منابع آب سطحی و زیرزمینی بهطور نگرانکنندهای کاهش یابد. کاریزها خشک شده، چاهها آبدهی گذشته را ندارند و بسیاری از خانوادهها برای تامین آب آشامیدنی با دشواریهای جدی مواجهاند. این کمبود آب، نشانه آشکار تشدید خشکسالی در افغانستان است.
نبود برف کافی در زمستان، پیامدهای عمیقتری در پی دارد. برف بهعنوان ذخیره طبیعی آب، نقش اساسی در تغذیه دریاها(رودخانه) و زمینهای زراعتی دارد، اما در سالهای اخیر بسیاری از مناطق کشور زمستانهای کمبرف یا بدون برف را تجربه کردهاند که این امر آینده منابع آبی را بهشدت تهدید میکند.
خشکسالی، بیشترین آسیب را به بخش کشاورزی وارد کرده است. زمینهای زراعتی حاصلخیزی خود را از دست دادهاند، محصولات کاهش یافته و دهقانان بسیاری منبع درآمد خود را از دست دادهاند. این وضعیت مستقیمأ باعث افزایش فقر و ناامنی غذایی در کشور شده است.
در کنار کمآبی، آلودگی هوا به یکی دیگر از بحرانهای خاموش افغانستان تبدیل شده است. در شهرهای بزرگ، استفاده از سوختهای بیکیفیت، نبود سیستم منظم دفع زباله و افزایش گرد و غبار، هوایی آلوده و خطرناک ایجاد کرده که سلامت شهروندان را تهدید میکند.
پیامدهای این آلودگی برای زنان بسیار سنگینتر است بهویژه زنان باردار، سالمند و کودکان بیش از دیگران دچار بیماریهای تنفسی و ضعف جسمی میشوند. همچنین مسئولیت تامین آب در بسیاری از خانوادهها بر دوش زنان است که در شرایط خشکسالی فشار مضاعفی بر آنان وارد میکند.
کودکان نیز از قربانیان اصلی این بحران محسوب میشوند. کمبود آب سالم، سوءتغذیه ناشی از فقر غذایی و افزایش بیماریهای تنفسی، سلامت جسمی و روانی کودکان را تهدید کرده و روند رشد طبیعی آنان را مختل ساخته است.
خشکسالی و کمآبی باعث افزایش مهاجرتهای داخلی شده است. خانوادههای زیادی مجبور به ترک روستاهای خود شدهاند و در حاشیه شهرها ساکن شدهاند؛ جایی که زنان و کودکان با شرایط دشوارتر، فقر و ناامنی بیشتری روبهرو هستند.
در شرایطی که افغانستان با بحرانهای سیاسی و اقتصادی نیز دستوپنجه نرم میکند، مسئله تغییرات اقلیمی و محیط زیست کمتر مورد توجه قرار گرفته است، در حالی که این بحران مستقیماً با حق زندگی، سلامت و کرامت انسانی مردم پیوند دارد.
نبود برنامهریزی موثر برای مدیریت منابع آب و کاهش آلودگی هوا، وضعیت را وخیمتر کرده است. نبود آگاهی عمومی و محدودیت امکانات نیز مانع از مقابله جدی با این بحران شده است.
ادامه این روند میتواند پیامدهای جبرانناپذیری برای نسلهای آینده داشته باشد و افغانستان را با یک بحران انسانی گسترده روبهرو سازد که بیشترین آسیب آن متوجه زنان و کودکان خواهد بود.
ما با شازیه روزبه، کارشناس آب و هوا مصاحبه انجام دادیم. وی میگوید: «افغانستان یکی از کشورهایی است که کمترین نقش را در ایجاد تغییرات اقلیمی داشته، اما بیشترین آسیب را در آن میبیند.»
او تأکید میکند: «کاهش بارندگی و افزایش دمای هوا الگوی طبیعی اقلیم کشور را بههم زده است. نباریدن برف در زمستان به معنای از دست رفتن مهمترین منبع ذخیره آب افغانستان است.»
شازیه هشدار میدهد: «ادامه این وضعیت، بحران آب را در سالهای آینده شدیدتر خواهد کرد. مدیریت نادرست منابع آب و نبود زیرساختهای مناسب، مشکل را دوچندان کرده است.»
وی معتقد است: «آلودگی هوا سالانه جان هزاران نفر را بهطور غیرمستقیم تهدید میکند. کودکان و زنان بیشترین آسیبپذیری را در برابر هوای آلوده دارند. که باعث امراض تنفسی در شهرهای بزرگ افغانستان شده و رو به افزایش است.»
او تأکید میکند: «نبود سیاستهای محیطزیستی موثر، عامل اصلی تداوم این بحران است و آگاهیدهی عمومی نقش مهمی در کاهش آسیبها دارد. اگر امروز اقدام نشود، فردا بسیار دیر خواهد بود.»
در نهایت، خشکسالی، نباریدن برف و باران و آلودگی هوا، زنگ خطری جدی برای آیندهای افغانستان است و بدون اقدام فوری، حمایتهای ملی و توجه جامعه جهانی، این بحران میتواند به فاجعهای پایدار تبدیل شود.