خاورمیانه به معنای واقعی کلمه غیرقابل سکونت می‌شود
یکی از مناطقی که بیشتر تحت تأثیر تغییرات آب و هوایی قرار گرفته است، اما از کمترین تجهیزات برای مقابله با آن وجود دارد.
نویسنده: آنچال وهرا، ستون‌نویس سیاست خارجی و خبرنگار و مفسر تلویزیونی خاورمیانه مستقر در بیروت.
تابستان امسال، چندین کشور زیبا در خاورمیانه تبدیل به جعبه‌های چوبی (tinderboxes) شدند. از آنجا که افزایش شدید دما و خشکسالی شدید منطقه را ویران کرده بود، جنگل‌ها سوختە و شهرها به جزایر گرمای غیرقابل تحمل تبدیل شدند. در ماه ژوئن، کویت دمای ۵۳.۲ درجه‌ی سانتیگراد (۱۲۷.۷۶ درجه‌ی فارنهایت) را ثبت کرد، در حالی که عمان، امارات متحده‌ی عربی و عربستان سعودی همگی بیش از ۵۰ درجه (۱۲۲ درجه) را ثبت کردند. یک ماه بعد، درجه‌ی حرارت در عراق به ۵۱.۵ درجه (۱۲۴.۷ درجه) رسید و ایران نزدیک ۵۱ درجه (۱۲۳.۸ درجه) را ثبت کرد.
بدتر از همه، این فقط شروع یک روند است. خاورمیانه دو برابر میانگین جهانی گرم می‌شود و تا سال ۲۰۵۰ در مقایسه با علامت ۱.۵ درجه‌ای که دانشمندان برای نجات بشریت تجویز کرده‌اند ۴ درجه‌ی سانتیگراد گرمتر می‌شود. بانک جهانی می‌گوید شرایط شدید آب و هوایی عادی می‌شود و این منطقه ممکن است هر سال با چهار ماه آفتاب سوزان مواجه شود. به گفته‌ی موسسه‌ی ماکس پلانک آلمان، بسیاری از شهرهای خاورمیانه ممکن است قبل از پایان قرن به معنای واقعی کلمه غیرقابل سکونت شوند. و منطقه‌ای که در جنگ ویران شده و در فرقه‌گرایی غوطه‌ور شده است، ممکن است به تنهایی آمادگی لازم را برای مواجهه با چالش‌هایی که وجود جمعی آن را تهدید می‌کند، نداشته باشد.
از آنجا که منطقه بین افراد دارا و ندار تقسیم شده است، این عموزاده‌های فقیرتر کشورهای نفت‌خیز هستند که اولین کسانی هستند که به دلیل نبود امکانات اولیه مانند آب و برق با اختلال اجتماعی روبرو شده‌اند که مردم به شدت برای زنده ماندن از گرمای شدید بدان نیاز دارند. این کشورها توسط دولتهای ناکارآمد، خودکامه یا روحانیون اداره می‌شوند و دارای زیرساخت‌های فرسوده‌ی انرژی و نقایص ریشه‌ای عمیق هستند که مانع ترویج و نوآوری‌های تکنولوژیکی در انرژی‌های تجدیدپذیر می‌شود. کارشناسان می‌گویند اصلاحات سیاسی و اقتصادی که نهادها را تقویت می‌کند و مشاغل را به تفکر آزاد ترغیب می‌کند، برای کاهش انتشار کربن و اطمینان از تغییر به سمت انرژی پاک در خاورمیانه ضروری است.
انتشار گازهای گلخانه‌ای در سه دهه‌ی گذشته بیش از سه برابر در منطقه افزایش یافته و باعث نگرانی کارشناسان شده است که افزایش شدید دما از یک سو و عدم ارائه‌ی خدمات اولیه از سوی دیگر، این منطقه را به مکانی ناامید‌کننده و خطرناک تبدیل کرده است.
جوس للیولدل، کارشناس آب و هوای خاورمیانه و مدیترانه در موسسه‌ی ماکس پلانک، گفت خاورمیانه از اتحادیه‌ی اروپا در انتشار گازهای گلخانه‌ای پیشی گرفته و "به شدت تحت تأثیر تغییرات آب و هوایی" قرار گرفته است. للیولد گفت: "در چندین شهر در خاورمیانه، درجه‌ی حرارت بیش از ۵۰ درجه‌ی سانتیگراد افزایش یافته است." اگر چیزی تغییر نکند، ممکن است شهرها در آینده دمای ۶۰ درجه‌ی سانتیگراد را تجربه کنند، که برای کسانی که به تهویه‌ی مطبوع دسترسی ندارند خطرناک خواهد بود."
کولرهای گازی حتی برای افراد نسبتاً ثروتمند در کشورهایی مانند ایران، عراق، لبنان، سوریه و یمن به کالایی لوکس تبدیل شده است. این کشورها تحت محاصره‌ی جنگ، تحریم‌های غربی یا نخبگان حاکم خودفروخته قرار گرفته‌اند و شاهد اعتراضات گسترده‌ای علیه کمبود خدمات اولیه با افزایش دما و خشکسالی در مناطق مختلف بوده‌اند. صحنه‌های ناآرامی‌های اجتماعی نگاهی اجمالی به آینده‌ی منطقه ارائه می‌دهد که به طور حتم تأثیر تغییر اقلیم را احساس می‌کند.
در عراق، رکورد شکننده‌ی گرما ماه گذشته مردم را به خیابان‌ها کشاند. آنها جاده‌ها را بستند، لاستیک‌ها را سوزاندند و با عصبانیت نیروگاه‌هایی را که باید توسط نیروهای مسلح ایمن‌سازی می‌کردند احاطه کردند. از قضا، بصره غنی از نفت در جنوب عراق با طولانی‌ترین قطعی برق روبرو است و مرکز تظاهرات بوده که در آن دست کم سه عراقی کشته شده‌اند. به گفته‌ی کارشناسان، بی‌ثباتی سیاسی عامل اصلی بحران برق عراق است.
لبنانی‌ها در حال حاضر با بحران‌های بیشماری دست و پنجه نرم می‌کنند و از بی‌عملی نخبگان سیاسی ناامید شده‌اند. با کاهش عرضه‌ی سوخت، هرج و مرج در سراسر کشور ظاهر شد. برخی از مردم تانکرهای سوخت را غارت کردند، برخی دیگر نیروگاه‌ها را و تعدادی نیز با اسلحە بە ایستگاەها رفتند تا در صف‌های طولانی منتظر نمانند. قطعی برق به مدت سه ساعت در لبنان پس از پایان جنگ داخلی در سال۱۹۹۰ عادی شده بود. اما با سقوط اقتصاد در سال ۲۰۱۹، ساعات خاموشی طولانی‌تر شد و ساعات کار ژنراتورها افزایش یافت کە باعث غوغا در سراسر کشور شد. در ۱۲ آگوست، بانک مرکزی یارانه‌های سوخت را لغو کرد و کار ژنراتورها تمام شد. چراغ‌ها خاموش شد و حتی آنهایی که در محله‌های مرفه بودند - که برای تهویه‌ی مطبوع استفاده می‌کردند - مجبور بودند با گرمای سوزان کنار بیایند. رسانەهای محلی تقریباً هر روز از درگیری بین مردم در پمپ بنزین‌ها خبر می‌دادند که به حضور ارتش لبنان برای نظارت بر توزیع سوخت و حفظ صلح نیاز داشت. در یک حادثه، یک تانکر سوخت توقیف شده در جریان توزیع بنزین توسط ارتش لبنان منفجر شد و نزدیک به ۳۰ نفر را کشت. پزشکان گفتند اجساد سوخته و غیرقابل تشخیص هستند.
طبقه‌ی سیاسی در لبنان برای حفظ قدرت خود از انجام اصلاحات برای بازسازی بخش برق یارانه‌ای اما زیان‌آور خودداری کردند. کارشناسان می‌گویند لبنان دارای پتانسیل عظیمی است که نه تنها باعث سودآوری می‌شود بلکه می‌توان از آن برای تنوع بخشیدن به ترکیب انرژی و استفاده از انرژی باد و خورشید استفادە کرد. یک سیاست منسجم نه تنها مشکلات ماەهای گرم را کاهش می‌دهد بلکه باعث کاهش انتشار کربن و در نتیجه گرمایش کلی کره‌ی زمین می‌شود.
در سال ۲۰۱۷، ایران گرم‌ترین دمای رسمی را در منطقه ۵۴ درجه‌ی سانتیگراد (۱۲۹.۲ درجه‌ی فارنهایت) ثبت کرد و ماه گذشته از ۵۰ درجه (۱۲۲ درجه) عبور کرد. اما خشکسالی‌های مکرر نیروگاه‌های برق آبی کشور را مازاد بر خود قرار داده و در حالی کە تقاضا برای برق در حال افزایش یافتە، باعث افت تولید شده است. در ماه جولای، اعتراضات گسترده‌ای در شهرهای مختلف آغاز شد و برخی از تظاهرکنندگان با اشاره به آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر ایران و قدرتمندترین مرد کشور، شعارهای مرگ بر دیکتاتور و مرگ بر خامنه‌ای سر دادند.
در استان خوزستان در جنوب غربی ایران، مردم در اعتراض به کمبود آب، جاده‌ها را بستند و لاستیک‌ها را سوزاندند. گفته می‌شود دست کم سه معترض در تیراندازی نیروهای امنیتی دولتی کشته شده‌اند، در حالی که فعالان حقوق بشر ادعا می‌کنند که این تعداد بیشتر است. دیده‌بان حقوق بشر گفت: "ویدیوهای به اشتراک گذاشته شده در رسانه‌های اجتماعی نشان می‌دهد که مقامات امنیتی از سلاح گرم و گاز اشک‌آور استفاده می‌کنند و به سمت معترضان تیراندازی می‌کنند" و خواستار بررسی مرگ و میر شد.
خشکسالی بین سالهای ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۱ در سوریه شکاف اقتصادی و اجتماعی بین مناطق روستایی و شهری را عمیق کرد و اعتقاد بر این است که یکی از دلایلی است که منجر به جنگ داخلی سوریه شده است. در یمن، به نظر می‌رسد یک جنگ طولانی مدت بحران آب را بدتر کرده است. منابع زیرزمینی آب شیرین یمن به سرعت کاهش می‌یابند و این کشور خشک شده است. سهم سالانه‌ی آب آن فقط ۱۲۰ متر مکعب است، در حالی که سهم سرانه‌ی جهانی آن ۷۵۰۰ متر مکعب است. قبل از جنگ، وزارت آب یمن شرایطی را برای حفر چاه‌ها وضع کرده بود، اما در جریان درگیری، نظارت بر آن غیرممکن است. طی یک دهه‌ی گذشته، یمن به سرعت منابع آب شیرین خود را که در حال حاضر ناچیز است، از دست داد.
یوهان شار، عضو ارشد موسسه‌ی بین‌المللی تحقیقات صلح استکهلم، استدلال می‌کند که همکاری منطقه‌ای می‌تواند بحران آب را کاهش داده و ردپای کربن منطقه را کاهش دهد. شار، متخصص در زمینه‌ی تغییرات آب و هوا، می‌گوید: "مهمترین نکته در زمینه‌ی همکاری‌های منطقه‌ای، توافق بر سر استفاده و مدیریت منابع آبی مشترک است که به دلیل حوادث شدید جوی، هم در رودخانه‌ها و هم در آبهای زیرزمینی کمیاب و متغیرتر خواهد شد." شار کە متخصص تغییرات آب و هوایی است می‌گوید "معدود توافقنامەهای فرامرزی در مورد آب وجود دارد کە این توافقات شامل آبهای رودخانەای مشترک بین کشورها نمی‌شود شورای وزیران آبهای زیرزمینی اتحادیه‌ی عرب، چند سال پیش یک کنوانسیون منطقه‌ای درباره‌ی منابع مشترک آب تهیه کرد، اما هرگز تصویب نشد."
به جای همکاری در زمینه‌ی استفاده از منابع مشترک، منطقه درگیر درگیری‌ها است. شار گفت: "هیچ یک از آنها بیش از حد در کاهش انتشار [گازهای گلخانه‌ای] سرمایه‌گذاری نکرده‌اند." علاوه بر این، درگیری، بی‌ثباتی و تحریم‌ها عواقبی برای نیاز و توانایی آنها برای سازگاری دارد. درگیری منجر به جابجایی و فقر جمعیت می‌شود و آنها را در برابر تأثیرات تغییرات آب و هوایی آسیب‌پذیرتر می‌کند. بی‌ثباتی منابع و فضای سیاست را برای برنامه‌ریزی بلند مدت و سرمایه‌گذاری‌های مورد نیاز را برای سازگاری کاهش می‌دهد."
دربارە‌ی ارتباط بین تغییرات آب و هوایی و انقلابها و جنگهای بهار عربی بحث داغی وجود دارد. اما ارتباطات واضح و غیرقابل بحثی بین ضعف مدیریت، سوءمدیریت زیست‌محیطی، شهرنشینی و ناآرامی‌های شهری در جوامعی وجود دارد که از آب، تهویه‌ی مطبوع و سایر امکانات رفاهی برخوردار نیستند. تصور اینکه اگر استانداردهای حاکمیت یکسان باقی بمانند، در شرایطی که تغییرات آب و هوایی در این شهرها بدتر می‌شود، در این شهرها چه اتفاقی می‌افتد، ترسناک است. لیلیولد گفت: "تغییرات آب و هوا و متعاقب آن افزایش شدید دمای هوا بر چالش‌های ناشی از درگیری‌های منطقه‌ای می‌افزاید و به عنوان مثال انگیزه‌های بیشتری را برای مهاجرت افراد ایجاد می‌کند."
منبع: سایت FP