کاهش سطح آب رود فرات، خطری واقعی برای امنیت غذایی منطقه
مناطق شمال و شرق سوریه دموکراتیک با بحران جدی ناشی از کاهش شدید سطح آب رود فرات روبه‌رو هستند؛ مسئله‌ای که تأثیر مستقیم بر بخش کشاورزی، تولید برق و آب آشامیدنی گذاشته است.
نور احمد
الرقة – در هفته‌های اخیر، مناطق شمال و شرق سوریه دموکراتیک با نگرانی و وضعیتی فاجعه‌بار مواجه‌اند، چرا که کاهش مداوم و شدید سطح رود فرات هر روز بیش از پیش تأثیر خود را بر بخش‌های کشاورزی و اقتصادی گذاشته است. مردم محلی اکنون از کمبود آب آشامیدنی و ناتوانی در تولید برق رنج می‌برند، امری که تهدیدی واقعی برای امنیت غذایی منطقه به شمار می‌رود.
ظرفیت ذخیره‌سازی رود فرات حدود ۱۴ میلیارد متر مکعب است، اما به دلیل کاهش ورودی آب، حدود ۴ میلیارد متر مکعب از حجم دریاچه کاسته شده است. سطح حداکثری رود فرات باید ۳۰۴ متر بالاتر از سطح دریا باشد، اما اکنون به ۲۹۷٫۳۸ متر رسیده است، به‌طوری‌که دریاچه ۶ متر از سطح خود را از دست داده است.
از سوی دیگر، این کاهش سطح آب تأثیر مستقیمی بر تولید برق برای راه‌اندازی ۲۵ ایستگاه آبیاری داشته است. بنا بر اعلام اداره سدهای منطقه شمال و شرق سوریه، میزان ورودی آب در حال حاضر تنها ۲۵۰ متر مکعب در ثانیه است؛ این در حالی است که طبق توافق‌نامه بین‌المللی امضا شده در سال ۱۹۸۷، باید ۵۰۰ متر مکعب در ثانیه آب منتقل شود. این کاهش طبق توافق‌نامه جبران نشده است.
بر اساس اطلاعات منتشرشده از سوی نیروگاه برق، در منطقه چهار واحد تولید برق وجود دارد که در مجموع توان تولید ۴۴۰ مگاوات برق را دارند، اما به دلیل کمبود آب، این توان به ۱۲۰ مگاوات کاهش یافته است.
سیاست اشغالگرانه ترکیه در بستن مسیر آب
در رابطه با سیاست بستن آب توسط دولت اشغالگر ترکیه علیه منطقه شمال و شرق سوریه دموکراتیک، غفران عبدالسلام، ریاست مشترک کمیته کشاورزی و آبیاری، گفت: «دولت اشغالگر ترکیه از سیاست بستن آب آشامیدنی به‌عنوان اهرم فشاری علیه مناطق شمال و شرق سوریه دموکراتیک استفاده می‌کند. این کشور به مفاد توافق‌نامه‌ای که بر اساس آن موظف به عبور ۵۰۰ متر مکعب آب در ثانیه است، پایبند نبوده و سال‌هاست که تنها نیمی از این میزان را عبور می‌دهد. در هفته‌های اخیر نیز سد فرات با کاهش چشمگیر سطح آب روبه‌رو شده که دلیل آن، استفاده ترکیه از آب برای پوشش نیازهای داخلی خود در ایستگاه‌ها و کانال‌های آبیاری است.»
وی با اشاره به اینکه کاهش شدید سطح آب سد، اخیراً منجر به اختلال در تولید برق در نیروگاه‌هایی شده که ایستگاه‌های پمپاژ آب به آن‌ها وابسته‌اند، افزود: «به‌دلیل نبود برق کافی، اکنون به مصرف سوخت‌های فسیلی وابسته شده‌ایم و این منابع را با سرعت بالایی مصرف می‌کنیم. برای مدیریت بحران انرژی، ناچار شدیم ساعات تولید و توزیع برق را در منطقه کاهش دهیم.»
بستن آب و پیامدهای آن بر منطقه
سیاست سیستماتیک بستن آب توسط ترکیه، نه‌تنها بحران زیست‌محیطی ایجاد کرده، بلکه زنجیره‌ای از مشکلات اقتصادی، بهداشتی و اجتماعی را در منطقه شمال و شرق سوریه دموکراتیک رقم زده است. این اقدام عملاً مصداق استفاده از آب به‌عنوان سلاح جنگی‌ست؛ راهبردی که زیرساخت‌های کشاورزی، امنیت غذایی و سلامت عمومی را در معرض تهدیدی آشکار قرار داده است.
غفران عبدالسلام همچنین با هشدار نسبت به اینکه در صورت تداوم سیاست بستن آب از سوی دولت ترکیه، فعالیت کانال‌های آبیاری در منطقه و روستاهای اطراف آن متوقف خواهد شد، گفت: «کاهش چشمگیر سطح آب رود فرات منجر به کاهش شدید سطح آب در کانال‌های آبیاری و منابع آب زیرزمینی در حاشیه رود خواهد شد. در نتیجه، فعالیت این کانال‌ها مختل یا کاملاً متوقف خواهد شد و این مسئله بر عملکرد ایستگاه‌هایی که آب آشامیدنی از آن‌ها تأمین می‌شود نیز تأثیر می‌گذارد. این روند، مانعی جدی در تأمین میزان مورد نیاز آب آشامیدنی برای منطقه و روستاهای آن ایجاد می‌کند و در نتیجه کاهش حجم آب و راکد شدن آن، باعث افزایش میزان نمک‌ها و یون‌ها در آب خواهد شد.»
وی افزود که کاهش سطح آب تأثیر مستقیمی بر کیفیت آب آبیاری خواهد گذاشت و موجب رشد گیاهانی مانند عرمط (خار مریم) و شکل‌گیری جلبک‌هایی می‌شود که وارد لوله‌های آب آشامیدنی شده و کیفیت آن را تحت تأثیر قرار می‌دهند. این شرایط همچنین زمینه‌ساز شیوع بیماری‌ها و اپیدمی‌های خطرناک و سمی مانند مسمومیت و التهاب کبد خواهد شد.
غفران عبدالسلام در مورد تأثیر کاهش سطح آب بر بخش‌های کشاورزی و اقتصادی، توضیح داد: «اقتصاد منطقه مبتنی بر خودکفایی و تولید محصولات کشاورزی مانند گندم، جو و پنبه است. این محصولات به مقدار زیادی آب نیاز دارند، اما با عدم تأمین این حجم از آب، در سال‌های اخیر میزان بیابان‌زایی افزایش یافته و زمین‌های کشاورزی با شوری مواجه شده‌اند. این مسئله موجب کاهش کیفیت خاک شده و بسیاری از زمین‌ها دیگر قابل کشت نیستند. در کنار آن، دامداری نیز دچار آسیب شده که این موارد در مجموع هشدار جدی برای خطر فروپاشی امنیت غذایی در منطقه است.»
تأثیر کم‌آبی بر کشاورزان و اقدامات اضطراری آنان
ریاست مشترک کمیته کشاورزی و آبیاری منطقه شمال و شرق سوریه دموکراتیک در خصوص تأثیر کمبود آب بر فعالیت و توان کشاورزان و اقداماتی که برای مقابله با این بحران انجام داده‌اند، گفت: «کمبود آب تأثیر بسیار زیادی بر کار کشاورزان گذاشته و بار مالی سنگینی بر دوش آنان گذاشته است. کشاورزان برای آبیاری زمین‌های خود و نجات محصولاتشان، مجبور به خرید لوله‌هایی برای استخراج آب از سد فرات شده‌اند که هزینه‌های بسیار بالایی دارد.»
وی توضیح داد: «با توجه به کاهش ورودی آب به دریاچه سد و برداشت آب از دریاچه برای آبیاری محصولات، سطح آب دریاچه حدود ۶ متر نسبت به حد معمول کاهش یافته است. این مسئله به‌ویژه در فصل هم‌زمانی کشت‌های تابستانی و فشرده، بر تأمین میزان مورد نیاز آب (حدود ۹۰ متر مکعب در ثانیه) اثر منفی گذاشته است. در نتیجه، کمبود شدید آب مانع رسیدن آن به تمام ۳۷۵ کانال آبیاری شده است؛ کانال‌هایی که برای کشاورزی، شرب و دامپروری استفاده می‌شوند.»
راه‌حل‌های جایگزین و درخواست برای مداخله بین‌المللی
غفران عبدالسلام در ادامه گفت: «تلاش‌های متعددی از سوی اداره سدها در جریان است تا فشار بر منابع آب فرات کاهش یابد. از جمله این اقدامات می‌توان به یافتن راه‌حل‌های جایگزین برای تولید برق از طریق نیروگاه‌های گاز، انرژی خورشیدی، و همچنین راه‌اندازی ایستگاه‌های تصفیه آب شور و فاضلاب اشاره کرد.»
غفران عبدالسلام در پایان بار دیگر از جامعه جهانی درخواست کرد که برای حل این بحران وارد عمل شوند و گفت: «از جامعه بین‌المللی و سازمان‌های بشردوستانه می‌خواهیم که فوراً مداخله کرده و با اعمال فشار بر دولت ترکیه، آن را ملزم به اجرای مفاد توافق‌نامه مربوط به رود فرات و عبور میزان مشخص‌شده آب به مناطق شمال و شرق سوریه دموکراتیک کنند. ادامه این روند، منجر به یک فاجعه انسانی و تهدیدی واقعی برای ساکنان محلی و کل منطقه خواهد شد.»