اسما فتحی

قاهرە-  زنان پناهنده با رنج‌هایی پیچیده و چندلایه مواجه‌اند. هویت آنها به عنوان زن، رنگ پوستشان، و وضعیت پناهندگی در کشوری بیگانه، چالش‌های متعددی را ایجاد می‌کند. تفاوت فرهنگی، هویتی و فکری با جامعه میزبان، بر دشواری‌های آنان می‌افزاید. نیاز احتمالی به حمایت مالی نیز وضعیت را وخیم‌تر می‌سازد. این عوامل در کنار هم، شرایطی دشوار و پرمشقت برای زنان پناهنده رقم می‌زند.

تهانی قاسم، پزشک متخصص کودکان و شهروند سودانی ساکن مصر، چنین می‌گوید: «صاحبخانه اجاره را دو برابر کرده و حتی خریدها گران‌تر شده‌اند. وضعیت داخلی سودان امن نیست و من باید هزینه مضاعفی را برای زندگی خارج از کشورم تحمل کنم.» او با تأکید بر اینکه «پناهندگی زن است»، اشاره می‌کند که زنان هستند که بار آوارگی از وطن و زندگی در جامعه‌ای متفاوت با افکار و آرمان‌هایشان را به دوش می‌کشند.

این رنج منحصر به تهانی قاسم نیست، بلکه گریبانگیر تمام زنان پناهنده از ملیت‌های گوناگون است. این مسئله به کشوری خاص محدود نمی‌شود؛ اکثر کشورهای پذیرنده پناهندگان، با چنین پیچیدگی‌ها، نقض حقوق و رویدادهایی مواجه‌اند، البته با شدت و ضعف‌های متفاوت. این امر سبب شده تا این موضوع در صدر اولویت‌های بسیاری از کشورها قرار گیرد.

طبق معمول، زنان هزینه این وقایع را می‌پردازند زیرا مسئولیت تأمین نیازهای خانواده بر دوش آنهاست. آنها همچنین در معرض انواع بحران‌ها و فجایع قرار دارند که آنان را با نقض حقوق و فشارهای متعددی روبرو می‌سازد.

 

پناهندگی و چالش‌های فراروی زنان

دکتر تهانی قاسم در تحلیل خود از پدیده پناهندگی، آن را واقعیتی پیچیده و دشوار توصیف می‌کند. او تأکید می‌نماید که زنان مسئولیت اصلی را در مواجهه با چالش‌های پناهندگی بر عهده دارند. این مسئولیت نه تنها شامل خود آنان، بلکه فرزندان، همسر و سایر اعضای خانواده نیز می‌شود، که این امر شرایطی بسیار دشوار را برای آنان ایجاد می‌کند.

دکتر تهانی قاسم اظهار می‌دارد که زنان متحمل بیشترین هزینه‌های ناشی از پناهندگی می‌شوند. این هزینه‌ها شامل تأمین نیازهای اساسی خانواده و تحمل فشارهای روحی و روانی است. ایشان خاطرنشان می‌سازد که بسیاری از این زنان، به دلیل از دست دادن همسران خود در جنگ، ناگزیر به پذیرش نقش سرپرست خانوار شده‌اند. در نتیجه، مجموعه این مسئولیت‌ها بر دوش زنان قرار گرفته است.

 

مهم‌ترین چالش‌های فراروی زنان پناهنده

دکتر تهانی قاسم تصریح می‌کند که یکی از اصلی‌ترین معضلات زنان پناهنده، مسائل اقتصادی است. این عامل با سایر مشکلات مرتبط با نیازهای خانواده تداخل پیدا می‌کند.

او اظهار می‌دارد که موارد متعددی با محوریت مسائل اقتصادی به وی گزارش شده است. از جمله این موارد می‌توان به ناتوانی در تأمین هزینه‌های تحصیلی فرزندان و فشارهای روانی ناشی از آن اشاره کرد.

علاوه بر این، بسیاری از زنان ناگزیرند برای تأمین معاش خانواده، ساعات طولانی کار کنند. این امر منجر به کاهش زمان رسیدگی به فرزندان و تنها ماندن طولانی‌مدت آنها می‌شود. این وضعیت تأثیر قابل توجهی بر آسیب‌پذیری روانی کودکان داشته است، به‌ویژه آنکه درک مفهوم جنگ و ضرورت ترک وطن، دوستان و محیط آشنا برای آنان دشوار است.

 

خشونت و ارتباط آن با پناهندگی

ارتباط تنگاتنگی میان افزایش میزان خشونت و پدیده پناهندگی وجود دارد. اقدامات متعاقب این وضعیت، منجر به نقض حقوق بشری زنان شده و آنان را در معرض انواع مختلف خشونت قرار داده است.

دکتر تهانی قاسم با تأکید اظهار می‌دارد که خشونت علیه زنان پناهنده در اشکال مختلف، چه در محیط خانواده و چه خارج از آن، رواج دارد. این خشونت از سوی طیف وسیعی از افراد اعم از همسران، اعضای خانواده، برادران و حتی همکاران و عابران در معابر عمومی اعمال می‌شود.

اخیراً، به دلیل فشارهای اقتصادی بر دولت و افزایش عمومی قیمت‌ها، درخواست‌هایی مبنی بر خروج پناهندگان از کشور مطرح شده است. این امر فشار مضاعفی بر زنان سودانی و سایر ملیت‌ها وارد کرده است. به گفته دکتر قاسم، این وضعیت حتی برخی را علی‌رغم خطرات احتمالی، به فکر بازگشت به کشور مبدأ انداخته است.

وی توضیح می‌دهد که این کارزار تأثیری عمیق و منفی بر جامعه میزبان داشته است. پیش از این، شهروندان حضور غیر مصری‌ها را پذیرفته بودند، اما پس از آن، نگرش‌ها تغییر کرده و به منبعی برای آزار و خشونت، به‌ویژه علیه سودانی‌ها، تبدیل شده است.

دکتر تهانی قاسم می‌افزاید: «ادعاهای مطرح شده مبنی بر نقش ما در افزایش قیمت‌ها، فاقد اعتبار است. این یک سوءاستفاده از شرایط موجود است و اظهارات منتشر شده در شبکه‌های اجتماعی صحت ندارد. این مسئله نیازمند مداخله است، زیرا پیامدهای آن بسیار سنگین شده است.» وی اشاره می‌کند که برخی از سودانی‌ها تصمیم به بازگشت گرفته‌اند، با این تصور که زندگی دشوار و ناامن در شرایط جنگی، تفاوت چندانی با رنج‌های تحمل شده در کشور میزبان ندارد.

 

تشدید تبعیض و خشونت جنسیتی در شرایط پناهندگی

دکتر تهانی قاسم تبیین می‌کند که پدیده پناهندگی با بحران‌های متعددی همراه است. او اظهار می‌دارد که این بحران‌ها شامل بهره‌کشی در محیط کار از طریق پرداخت دستمزد کمتر از حد متعارف یا الزام به کار طولانی‌مدت، در تعارض با قوانین داخلی و معاهدات بین‌المللی می‌باشد. علاوه بر این، اعمال تبعیض بر مبنای رنگ پوست و جنسیت نیز از دیگر مصادیق این بحران‌ها به شمار می‌رود. دکتر تهانی قاسم تأکید می‌کند که تمامی این موارد، جزئی از پیچیدگی‌های وضعیت پناهندگی محسوب می‌شوند که این افراد ناگزیر به تحمل عواقب آن هستند.

دکتر تهانی قاسم اظهار می‌دارد که کارگران خانگی مورد سوء استفاده، آزار و اذیت و اخاذی قرار می‌گیرند. او شخصاً شاهد مواردی بوده‌ است که در آن، یک کارگر خانگی مورد سوء استفاده قرار گرفته و به منظور اجتناب از پرداخت دستمزد، به سرقت متهم شده است. به اعتقاد دکتر قاسم، اکثریت این افراد به چنین شرایطی تن می‌دهند و از حقوق خود صرف نظر می‌کنند، زیرا از اتهامات ساختگی که ممکن است منجر به حبس یا لطمه به اعتبارشان شود، هراس دارند.

وی بر این باور است که در حوزه آموزش نیز بحرانی جدی وجود دارد. افزایش شهریه‌ها باری است که عمدتاً بر دوش مادران قرار می‌گیرد، چرا که پس از وقوع جنگ، آنها به سرپرست اکثر خانواده‌ها بدل شده‌اند. دکتر تهانی قاسم تأکید می‌نماید که آشفتگی در وزارتخانه‌های سودان و عدم ثبات، بر مدارس موجود در سودان و همچنین مدارس مستقر در مصر تأثیر گذاشته است. او این وضعیت را نوعی خشونت تلقی می‌کنند، زیرا محرومیت از تحصیل، آینده هزاران خانواده را با تهدید مواجه می‌سازد.

 

پیشنهادات و راهکارهایی برای بهبود وضعیت زنان پناهنده

دکتر تهانی قاسم اظهار می‌دارد که یکی از راهکارهای مقابله با بحران، ضرورت هماهنگی میان نهادهای فعال در امور پناهندگی در زمینه ارائه خدمات و یکپارچه‌سازی جنبه‌های مختلف است. او معتقد است این امر موجب تجمیع کانال‌های ارتباطی می‌شود. بدین ترتیب، یک زن پناهنده می‌تواند در صورت نیاز به خدمات درمانی، حمایت روانی یا حقوقی و غیره، از مراجع مربوطه آگاهی یابد، که این امر پراکندگی و تداخل را کاهش می‌دهد.

وی  بر این باور است که توانمندسازی اقتصادی و تأمین مالی پروژه‌ها در حال حاضر یک ضرورت است و نه صرفاً عاملی که به همزیستی کمک می‌کند. دکتر تهانی قاسم می‌افزاید: «مراکز تأمین مالی نیز نیازمند یکپارچگی هستند و می‌بایست وضعیت کل خانواده را از جنبه‌های مادی، روانی، اقتصادی، بهداشتی و سایر خدمات مرتبط مورد بررسی قرار دهند تا از اتلاف منابع جلوگیری شود.»

او بر ضرورت آموزش گروه هدف در زمینه بازاریابی برای محصولات خود تأکید می‌نماید تا پایداری به ویژه در تولیدات و کارگاه‌های دستی تضمین گردد. همچنین انجام مطالعات امکان‌سنجی برای ذینفعان و آموزش جامع اصول بازار را ضروری می‌دانند، زیرا برخی محصولات قادر به رقابت نیستند و این امر نیز مستلزم آموزش‌های فنی است.

از دیدگاه دکتر قاسم، جنبه آگاهی‌بخشی و فرهنگ‌سازی حائز اهمیت است. او بر لزوم وجود سازوکارهای حمایتی برای زنان پناهنده در سطوح قانونی و روانی، قانونمند کردن اشتغال و مشارکت تأکید می‌نماید. زیرا زنان در حین حضور در بازار کار با مشکلات متعددی مواجه می‌شوند که نیازمند مداخله سنجیده جامعه مدنی، به دور از بی‌نظمی است.