نگاهی به نقش انقلاب ژانویه در مطرح‌سازی مطالبات زنان
انقلاب ژانویه موفق شد تا حد زیادی احساس ترس و نگرانی را از میان زنان دور کند، چرا که این انقلاب توانست بسیاری از خطوط قرمز و تابوها را بشکند، به ویژه آن دسته از تابوهایی که به سنت‌ها و آداب و رسوم حاکم مرتبط می‌شدند.
اسما فتحی
قاهرە - سازمان‌های زنان بە شدت تحت تأثیر انقلاب واقع شدند، چه در عرصه‌ی فعالیت‌ها و گستره‌ی وجودی آنها و چه در موضوعاتی که بطور کلی محل بحث قرار می‌گرفت. این امر ناشی از نزدیک‌شدن به رویای آزادی، برابری و عدالت اجتماعی بود که خواستەهای اکثریت مردم را در میدان التحریر تشکیل می‌داد.
در آن زمان، دیدگاه نسبت به مجامع زنان تفاوت فراوان داشت و گویا آنان در خارج از جمعیت آواز می‌خواندند، ولی این امر پس از وقوع انقلاب بطور کامل متحول گردید. اغلب موضوعات مطرح‌شده کنونی، نیازهای حقیقی زنان را به شکل بارزی منعکس می‌نماید و صرفاً منحصر به افکار مرتبط با «زن اول مصر» و مباحثی که ایشان لازم می‌دانست مطرح شود، نبوده که پیش از انقلاب رخ می‌داد.
مشارکت کنندگان در این گزارش بیان کردند که شکستن حس هراس، برچسب زنی اجتماعی و تابوها، به زنان امکان داد تا بیشتر و با صداقت بیشتر در خصوص نقض حقوقی که در فضاهای عمومی و شخصی با آن مواجه شده‌اند، سخن بر زبان آورند. این امر بر محتوایی که سازمان‌های زنان پس از انقلاب مطرح می‌سازند و خواهان آن می‌باشند، اثر گذاشته است؛ چرا که «سطح انتظارات بالاتر رفته و رویاهای آنها نزدیک‌تر» گشته است. بنابراین، پایبندی به حقوق و عدم مذاکرە در مورد آنها، شفاف‌تر شده است.
تأثیر سازمان‌های زنان بر افزایش مشارکت اجتماعی-اقتصادی زنان
ندا نشأت، مدیر برنامه مشارکت عمومی زنان در بنیاد مسائل زنان مصری، اظهار داشت که انقلاب بسیاری از تابوها را به ویژه در خصوص موضوع حقوق زنان شکسته است. وی تأکید کرد: علی‌رغم فعالیت‌های مداوم پیش از انقلاب در این زمینه، انقلاب نقش واقعی در شکستن دیوار ترس داشته است.
ندا نشأت گفت: انقلاب بر سطح حقوق و آزادی‌ها اثرگذار بوده است. به عنوان نمونه، فعالیت‌های گسترده‌ای در خصوص قانون حقوق شخصی در حال انجام بود، ولی پس از انقلاب به یک درخواست فوری برای همه اعضای خانواده تبدیل شد که تضمین‌کننده حقوق آنان و به ویژه زنان می‌باشد.
وی تأکید نمود که پس از انقلاب، بحث درباره مسائل خشونت جنسی بسیار متفاوت شده است، زیرا تابوها، انگ و ترس شکسته شد و تعداد دختران و زنانی که می‌توانند درباره نقض حقوقی که برایشان رخ داده است از جمله در این پرونده پیچیده صحبت کنند، افزایش یافته است.
ندا نشأت افزود: انقلاب ژانویه فضایی از مشارکت اجتماعی را در فعالیت سازمان‌های مردم‌نهاد ایجاد نمود که حتی مطالبات آنها را دگرگون ساخت. پس از انقلاب، اصلاحات اساسی در قانون حقوق شخصی به عمل آمد، چراکه زنان احساس می‌کردند فضا برای پیگیری حقوقشان مساعدتر شده است؛ زیرا سطح انتظارات نیز بالاتر رفته بود. موضوعات متعددی به طرز متفاوتی مطرح و بحث‌هایی صورت گرفت، همچنان‌که پس از ژانویه، قوانین مبارزه با خشونت نیز تقویت شدند.
وی توضیح داد: پیش از انقلاب، حقوق زنان تا حدودی به دولت وابسته بود و تعدادی از اصلاحات قانونی به نام همسران رؤسای جمهوری پیشین به ثبت رسیده بود. اما پس از انقلاب، اصلاحات ناشی از نیازهای مرتبط با توده‌های زنان شد که از پایین و از میان مردم سرچشمه می‌گیرد و دیگر از رأس حکومت صادر نمی‌شود.
در خصوص دستاوردهای جنبش‌های فمینیستی، ندا نشأت بر این باور است که یکی از مهمترین دستاوردهای سازمان‌های زنان، فضاهای فعالیتی آنهاست، به ویژه فضاهای اجتماعی و تعاملی در پلتفرم‌های مختلف ارتباطی و نیز سطح مباحث مطرح‌شده. علاوه بر این، احساس آزادی و عدالت که با انقلاب شکل گرفت، اهداف را ملموس‌تر ساخته است، به گونه‌ای که دیگر مذاکره‌ای درباره حقوق زنان و دستاوردهای آنها صورت نمی‌گیرد و میزان پایبندی به آنها ارتقا یافته است.
وی برجسته‌ترین چالش پیش روی سازمان‌های فمینیستی را بسته شدن نسبی جامعه نسبت به مسائلی می‌داند که امکان فعالیت و اقدام عملی در آنها وجود دارد. با این حال، این سازمان‌ها با یکدیگر متحد بوده و به کار برای پیروزی حقوق زنان ادامه می‌دهند، زیرا این هدفی است که نمی‌توان از آن صرف‌نظر کرد.
تغییر در روندها، دیدگاه‌ها و رویکردها
می صالح، مدیر برنامه زنان، کار و حقوق اقتصادی در بنیاد زن نوین، تأکید کرد: انقلاب بر کل کشور تأثیر گذاشته و مسیرهای تفکر و فرصت‌های همگان را دگرگون ساخته است. به همین دلیل، روندها، دیدگاه‌ها و استراتژی‌های سازمان‌های فمینیستی نیز تغییر کرده‌اند، چراکه آنها واقعیت زندگی زنان در جامعه مصر را منعکس می‌کنند.
می صالح در ادامە گفت: پس از وقوع انقلاب، بحث و تبادل نظر در خصوص مشارکت جدی زنان و احساس آنان نسبت به حقوق شهروندی، چه در زمینه نقش‌آفرینی‌ها و فعالیت‌ها و چه در مواجهه با چالش‌ها و موانعی که بر آنها در عرصه‌های عمومی و حتی خصوصی تأثیر می‌گذارد، افزایش چشمگیری داشته است.تعدادی از موضوعات و مسائل پس از وقوع انقلاب، خود را به طور جدی به دستور کار سازمان‌ها و گروه‌های فمینیستی تحمیل کرده‌اند که شامل خشونت در عرصه‌های عمومی و خصوصی و اشکال گوناگون آن از جمله آزارها و اذیت‌های جنسی می‌شود. علاوه بر این، گروه‌ها و جمعیت‌های جوان فمینیست در استان‌ها و مناطق مختلف کشور ظهور پیدا کرده‌اند و به فعالیت‌های محلی علاقه‌مند شده‌اند.
وی بیان کرد: جرقه اولیه انقلاب، مبارزات کارگری بوده و پس از وقوع انقلاب نیز، فضای بیشتری نسبت به گذشته برای مبارزات کارگری به وجود آمده است که شامل حضور گسترده زنان در اتحادیه‌ها و نقش‌های صنفی می‌شود. علاوه بر این، زنان به مراکز تصمیم‌گیری در محیط‌های کاری گوناگون دسترسی پیدا کرده‌اند. همچنین راه‌های سرمایه‌گذاری بر مبارزات زنان کارگر برای کسب مزایا و حقوق قانونی نیز مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
می صالح افزود: پس از وقوع انقلاب، پرونده مهم دیگری در خصوص مشارکت سیاسی زنان مطرح شد، به نحوی که ایده بازنویسی قانون اساسی و تشکیل کمیته مؤسس و کمیته ۵۰ نفره مسئول امر مطرح گردید که نمایندگانی از زنان را مستقیم در بر می‌گرفت. علی‌رغم اهمیت این موضوع، بزرگترین دستاورد تدوین مقررات مرتبط با توانمندسازی زنان و حضور آنها در مناصب رهبری، قضایی و شوراهای ملی و غیره بوده است.
می صالح اظهار کرد: بنیاد زن نوین همواره برای توانمندسازی و ایجاد برابری جنسیتی و حمایت از حقوق زنان تلاش کرده است، اما پس از وقوع انقلاب، سه محور اصلی «کار، خشونت و مشارکت سیاسی» مطرح شد. وی افزود پس از انقلاب، تمرکز بر سازمان‌دهی برخی بخش‌ها از جمله گروه‌های جوان فمینیست که مایل به احیای مجدد صحنه بودند و همچنین تشکیل گروه‌های محلی شدند. زیرا تاریخاً آنها از طریق انجمن‌های جوانان و غیره در این زمینه فعال بوده‌اند. این امر بخشی از بازسازی و نوسازی جنبش فمینیستی از منظر فمینیسم سالم محسوب می‌شد. همچنین بخش دیگری مرتبط با سازمان‌های صنفی بود که در واقع بسیاری از برنامه‌ها و فعالیت‌ها با مشارکت زنان شاغل انجام شد.
می صالح با تأکید بر اینکه مهمترین درس‌های انقلاب مربوط به سازمان‌دهی و کار گروهی است، بیان کرد: این امر به دلیل عدم توسعه و شکست ناشی از فقدان کادرها و نیروهایی است که بتوانند کار را پیگیری و آنچه را که انقلابیون آغاز کرده‌اند به سرانجام برسانند. وی افزود: پیش از این، افکار عمومی بر این باور بود که گروه‌های فمینیستی خارج از جمع حرکت می‌کنند، اما انقلاب به همگان امکان داد تا آزادانه نظر خود را ابراز کنند و تأثیرگذار باشند که این امر در نهایت بر حقوق زنان نیز تأثیر مثبت می‌گذارد.