مرکز خبر- تغییرات آب و هوایی همواره نگرانی وجودی کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا بوده است. اگرچه دولت‌ها معمولا روی کاهش دما و سازگاری آب و هوا سرمایه‌گذاری می‌کنند، با اینحال تأثیرات خاص گرم‌شدن آب و هوا بر زنان اغلب نادیده گرفته می‌شود.

در این مقاله‌، ایا کمیل استدلال می‌کند که مراکش علیرغم نقش خود به عنوان پیشگام سیاست مترقی آب و هوا، هنوز رابطه‌ی اقلیمی-جنسیتی را به عنوان موضوع جدی و قابل تامل در سیاست خود لحاظ نکرده است. او نشان می‌دهد که تغییرات آب و هوایی چگونه در بخش‌های متفاوت از آموزش و مراقبت‌های بهداشتی گرفته تا کشاورزی و کار خانگی تأثیرات نامتناسبی بر زنان خواهد داشت. ایا کمیل تاکید می‌کند که اگرچه دولت به شدت مشغول سرمایه‌گذاری در پروژه‌های صنعتی سبز است، اما به هر حال زنان را نمی‌توان نادیده گرفت.

 

پیوند اقلیمی-جنسیتی؛ شکافی در سیاست مراکش

تغییرات آب و هوایی همواره یک نگرانی وجودی برای کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا بوده است. اگرچه دولت‌ها معمولا روی کاهش دما و سازگاری آب و هوا سرمایه‌گذاری می‌کنند، با اینحال تأثیرات خاص گرم‌شدن آب و هوا بر زنان اغلب نادیده گرفته می‌شود.

اگرچه مراکش به دلیل واکنش خود به تغییرات اقلیمی در سطح بین‌المللی تحسین شده است، با اینحال جنسیت همچنان به طور آشکار در برنامه‌های دولت غایب است.

مراکش امروزه به طور گسترده‌ در جامعه‌ی جهانی به عنوان رهبر منطقه‌ای مبارزه با تغییرات آب و هوایی شناخته می‌شود. حدود یک دهه پیش، نظام پادشاهی این کشور، چارچوب سیاست تغییر اقلیم مراکش (MCCP) را توسعه داد و منتشر کرد. در طرح «مبارزه با تغییرات آب و هوایی به عنوان اولویت اصلی»، MCCP هم برنامه‌های انطباق و هم برنامه‌های کاهش آب و هوا را شرح داده و مشخص کرد چگونه مراکش می‌تواند با تغییرات آب و هوایی سازگار شود و در عین حال پیامدهای آن را با کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای کاهش دهد. این پیشنهادها در آسیب‌پذیرترین بخش‌های کشور، از جمله دسترسی به آب، کشاورزی، و شیلات محلی را در بر گرفت. با در نظرگرفتن ملاحظات دولتی، اجتماعی-اقتصادی و محیطی، MCCP به مرجع پیشرو توسعه سیاست ملی آب و هوا در کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا تبدیل شد. با اینحال، این تحسین گسترده نباید باعث شود حوزه‌هایی را که MCCP از پرداختن به آن ها کوتاهی می‌کند؛ از جمله چالش‌های اقلیمی-جنسیتی، نادیده بگیریم.

اثرات تغییر آب و هوا بسته به جنسیت متفاوت است. بنابراین، سازگاری و نقشه‌های راه موثر برای کاهش آب و هوا باید جنسیت را در هسته‌ی آن قرار دهد. تهدیدهای پیچیده‌ی آب و هوایی آسیب‌پذیری‌های موجود را تسریع کرده و زندگی و معیشت زنان را به خطر می‌اندازد. در مناطق روستایی مراکش، شرایط آب و هوایی وخیم دسترسی زنان به خدمات بهداشتی را به شدت به خطر می‌اندازد. به‌ویژه در مناطق سیل‌خیزی مانند فیگویگ، تن دررا و بوعرفا - که آب و هوا می‌تواند موجب بروز اثرات منفی بر سلامت روان آنها نیز شود.

آموزش یکی دیگر از بخش‌هایی است که مستقیماً تأثیرات تغییرات آب و هوایی را متحمل می‌شود. در اوایل دهه‌ی ۲۰۰۰، سواد زنان در مراکش به پایین‌ترین سطح در تاریخ خود رسید و تا حدود ۴۲ درصد کاهش پیدا کرد. علیرغم پیشرفت در این جبهه طی دو دهه‌ی گذشته، در سال ۲۰۲۱، زنان مراکشی همچنان نزدیک به بیست درصد از مردان عقب‌تر بودند. تغییرات آب و هوایی فقط این نابرابری‌ها را دوچندان می‌کند، زیرا معمولا نرخ ترک تحصیل دختران در تغییرات اقلیمی شدید افزایش می‌یابد.

تغییرات آب و هوایی احتمالاً بر نقش‌های خانگی زنان مراکش نیز تأثیر بسزایی خواهد گذاشت. زنان در ۱۵.۶ درصد از خانوارهای مراکشی درآمد‌های پایه دارند تغییرات آب و هوایی ممکن است در مناطق روستایی، موانع بیشتری در مسیر زنان نان آور قرار دهد. زنان به شدت به سبک زندگی حساس به آب و هوا - به ویژه در حوزه‌ی کشاورزی - وابسته هستند. این وابستگی مانع از کسب درآمد آنها و حمایت از خانواده‌هایشان می‌شود زیرا منابع طبیعی حیاتی همچنان رو به زوال است. این به نو به‌ی خود، احتمال قرارگرفتن آنها در معرض خشونت مبتنی بر جنسیت و کمبود موادغذایی را افزایش می‌دهد.

  بدون در نظرگرفتن جنسیت، توانایی مراکش برای انطباق با تغییرات آب و هوایی، محدود باقی خواهد ماند. MCCP تا حدی اهمیت استراتژیک جنسیت را با پیشگیری و کاهش خطرات آب و هوایی و اولویت‌دادن به سازگاری با اقلیم در دستور کار قرار داده است.

ارائه‌ی راهبردهای تاب‌آوری برای زنان مراکشی، به ویژه در زمینه‌ی آمادگی در برابر بلایا، بسیار ضروری است. برای زنان روستایی مراکش، کاهش خطر آب و هوا شامل مداخلات هدفمندی از قبیل توزیع محصولات مقاوم در برابر خشکسالی و جابجایی خوابگاه‌های زنانه مدارس به مناطق عاری از سیل است.

مراکش از طریق MCCP و سرمایه‌گذاری‌های اساسی در انرژی‌های تجدیدپذیر، تلاش قابل‌توجهی برای گذار به اقتصاد سبز از خود نشان داده است. به عنوان مثال، این پادشاهی خانه‌ی بزرگترین نیروگاه خورشیدی متمرکز جهان در منطقه Ouarzazate است. با اینحال، MCCP هیچگاه جنسیت را به عنوان بخشی از این گذار اقتصادی در نظر نگرفته است. غیبت زنان از سرمایه‌گذاری سازگار با آب و هوا یک مشکل جهانی گسترده‌تر است: در سال مالی ۲۰۱۹-۲۰۲۰، بودجه‌ی جهانی اختصاص داده شده به تغییرات اقلیمی ۶۳۲ میلیارد دلار بود، اما کمتر از ۱۰ درصد از این بودجه به زنان رسید. آخرین برآوردها در مراکش حاکی از آن است که تا سال ۲۰۲۳ حدود ۵۰ میلیارد دلار در برنامه های کاهش تغییرات اقلیمی و ۳۵ میلیارد دلار در پروژه‌های سازگاری هزینه خواهد شد. با اینحال، با تعیین اولویت‌های استراتژیک در کاهش اثرات انتشار گازهای گلخانه‌ای ناشی از تولید و حمل و نقل برق، ملاحظات جنسیتی دوباره به حاشیه رفته‌اند.

مقامات مراکش باید به بخش مالی دولت قدرت دهند تا در جهت پر کردن شکاف سرمایه‌گذاری سبز (دارایی‌های مالی مورد نیاز برای دستیابی به اهداف آب و هوایی که در مراکش ۲۴ میلیارد دلار تخمین زده شده است) کار کند و جنسیت را به طور سیستماتیک در سرمایه‌‌گذاری خصوصی وارد کند. چنین اقداماتی می‌تواند مشوق‌های مالی، معافیت‌های مالیاتی، یا اعتبارات کربن را در بر گیرد. انطباق هوشمندانه‌ی جنسیت با اقلیم و اهداف کاهش تغییرات اقلیمی مستلزم سرمایه‌گذاری عمیق‌تر در شبکه‌های ایمنی و اجتماعی، دسترسی به اشتغال سبز برای زنان، و برنامه‌های تاب‌آوری و کاهش خطر آب و هوا است. مسیری که پیش‌رو داریم قطعا دشوار است، اما باتوجه به سابقه‌ی قوی مراکش در سازگاری با آب و هوا، این پادشاهی قطعا قادر خواهد بود برای اقدام اقلیمی فراگیر جنسیتی نیز تلاش کرده و منطقه را مدیریت کند.

ایا کمیل عضو جیمز سی گایتر، در برنامه‌ی خاورمیانه در کارنگی و کاندیدای جدید ۲۰۲۳ کارشناسی ارشد در مطالعات خاورمیانه در دانشگاه آکسفورد است. علایق تحقیقاتی او شامل سازگاری با اقلیم، امنیت انسانی و ادغام منطقه‌ای است.