سوزان ابوسعید

بیروت - در منطقه خاورمیانه، زنان با چالش قابل توجه کمبود ویتامین D مواجه هستند، که به عنوان یکی از مسائل اصلی سلامت در سطح جهانی شناخته شده است. این موضوع به ویژه قابل تأمل است زیرا بیشتر اوقات سال، این منطقه از شرایط آب و هوایی آفتابی بهره‌مند است.

با وجود شرایط آفتابی در اغلب روزهای سال در جهان عرب، میزان کمبود ویتامین D  در این منطقه به شکل قابل توجهی بالاست. هدیل بو سعید، کارشناس تغذیه درمانی، توضیح می‌دهد: این ویتامین که در واقع یک هورمون است، پس از تماس با نور خورشید توسط بدن تولید می‌شود و مانند ویتامین‌های A و E، در چربی‌ها حل می‌شود. این ویتامین در فرایندهای حیاتی متعددی نقش دارد، به‌ویژه در جذب کلسیم و فسفر که برای سلامت استخوان‌ها حیاتی هستند. مطالعات نشان داده‌اند که ویتامین D می‌تواند از بدن در برابر رشد سلول‌های سرطانی محافظت کرده و به کاهش التهابات کمک کند، بنابراین داشتن سطح کافی از این ویتامین برای حفظ عملکرد صحیح و سلامت کلی بدن اساسی است.

هدیل بو سعید بر اهمیت ویتامین D به عنوان هورمونی که سیستم ایمنی را تقویت کرده و از بیماری‌ها پیشگیری می‌کند، تأکید کرد و گفت: این ویتامین، که در فرآیندهای بدنی خاص نقش حیاتی دارد، به عنوان آنتی اکسیدان عمل کرده، موجب پاکسازی بدن از آلودگی‌ها و تجدید حیات سلول‌ها می‌شود.

علی‌رغم فراوانی آفتاب در خاورمیانه، منطقه با کمبود معناداری از ویتامین D روبرو است. هدیل بوسعید به این نکته اشاره می‌کند که یکی از دلایل اصلی این کمبود، کمبود قرار گرفتن در معرض نور خورشید به دلیل سبک زندگی در فضاهای سرپوشیده و عدم فعالیت فیزیکی است. او می‌افزاید که عوامل ژنتیکی مختص به ساکنان این منطقه نیز ممکن است در جذب این ویتامین اختلال ایجاد کنند. به منظور بهبود جذب ویتامین D، توصیه می‌شود که افراد باید روزانه بین ۵  تا ٣٠ دقیقه در طول ماه‌های مارس تا سپتامبر، قسمت‌های بیشتری از بدن خود را به غیر از صورت و دست‌ها، مانند حداقل دو مفصل، در معرض نور خورشید قرار دهند. همچنین استفاده از کرم‌های ضد آفتاب که می‌توانند جلوی تولید ویتامین D تحت تأثیر نور خورشید را بگیرند، توصیه نمی‌شود.

هدیل بوسعید بر اهمیت رژیم غذایی در تأمین ویتامین D تاکید کرد و اشاره نمود که عادات غذایی نامناسب می‌تواند به کمبود این ویتامین کمک کند. اکثر رژیم‌های غذایی، ویتامین "د" را به میزان کافی دربرندارند، و عمدتاً از ماهی‌های چرب که منابع غنی این ویتامین هستند، فقیرند. این امر جذب ویتامین "د" از طریق تغذیه را نامطمئن ساخته است. به طور مثال، مصرف یک قوطی ماهی تن که منبع خوبی از ویتامین D است، تنها ١۵٠ واحد بین‌المللی ویتامین D فراهم می‌کند در حالی که نیاز روزانه برای افراد ١٩ تا ٧٠ ساله، ۶٠٠ واحد بین‌المللی است. این مثال بر ضرورت دستیابی به میزان توصیه شده ویتامین D از طریق تغذیه تأکید دارد. هدیل بوسعید تأکید کرد که محصولات غذایی مانند شیر، پنیر، غلات، و جو دوسر به منظور تأمین ویتامین D غنی‌سازی می‌شوند. با این حال، منابع اصلی این ویتامین، ماهی‌های چرب نظیر سالمون و ساردین هستند که مقادیر بالایی از ویتامین D دارند. به ویژه، مصرف ماهی‌هایی مانند شوریده و نیز جگر، که دارای غلظت بالایی از این ویتامین هستند، توصیه می‌شود. افزودنی مناسب این غذاها به رژیم غذایی و قرار گرفتن در معرض نور خورشید می‌تواند نیاز به مکمل‌های ویتامین D را حذف کند. با این حال، در صورت عدم تماس کافی با نور خورشید و کمبود این ویتامین در رژیم غذایی، استفاده از مکمل‌های ویتامین D ضروری خواهد بود.

در بازار، دو دسته اصلی مکمل ویتامین D وجود دارد: ویتامین دی‌٣ ویتامین دی٢. ویتامین دی٢ از منابع گیاهی به دست آمده و بنابراین برای گیاهخواران مناسب است، اغلب در قارچ‌ها یافت می‌شود. در مقابل، ویتامین دی٣، که از منابع حیوانی به دست می‌آید، همان ترکیبی است که بدن انسان به طور طبیعی تولید می‌کند. برای افرادی که با کمبود این ویتامین مواجه هستند، پزشکان روزانه مصرف ١٠٠٠ تا ٢٠٠٠ واحد بین‌المللی را توصیه می‌کنند. به ویژه، گیاهخواران و افرادی که با مشکلات دستگاه گوارش دست و پنجه نرم می‌کنند، بیشتر در خطر کمبود ویتامین دی قرار دارند. بعضی از بیماری‌ها به دلیل تأثیرشان بر جذب چربی‌ها، می‌توانند مانع از جذب موثر ویتامین دی شوند.

به عنوان مثال، افراد مبتلا به حساسیت به گلوتن یا بیماری سلیاک، بیماری کرون و التهاب روده با چنین مشکلی روبرو هستند. همچنین، افراد با اضافه وزن یا چاقی مفرط، که اغلب اوقات نمی‌توانند ویتامین دی را در سلول‌ها یا بافت‌های چربی خود به خوبی ذخیره کنند، به دلیل حجم زیاد چربی که مانع از رسیدن ویتامین به جریان خون می‌شود، بیشتر در معرض کمبود این ویتامین هستند. علاوه بر این، کمبود ویتامین دی می‌تواند منجر به افزایش وزن شود. مشکلات کلیوی نیز می‌توانند به کمبود ویتامین دی منجر شوند، زیرا کلیه‌ها نقش مهمی در فعال‌سازی این ویتامین در بدن دارند. افراد با پوست تیره به دلیل داشتن میزان بالایی از ملانین، که می‌تواند تا ٩٠ درصد از جذب این ویتامین را کاهش دهد، نیز بیشتر در معرض کمبود ویتامین دی قرار دارند.

مصرف ویتامین دی بیش از حد مجاز، که چهار هزار واحد بین‌المللی در روز است، می‌تواند به مسمومیت منجر شود. بنابراین، در مواردی که فرد دچار کمبود ویتامین دی است، مصرف روزانه بین هزار تا  دو هزار واحد بین‌المللی توصیه می‌شود. برای افراد زیر ٧٠ سال، مصرف ۶٠٠  واحد بین‌المللی در شرایط عادی کافی است، در حالی که افراد بالای ٧٠ سال برای پیشگیری از پوکی استخوان و شکستگی‌ها به ٨٠٠ واحد بین‌المللی نیاز دارند. هدیل بوسعید به اهمیت تأثیرات روانی بر جذب ویتامین‌ها و مواد معدنی اشاره کرد و بیان داشت که استرس و اضطراب، که با افزایش هورمون کورتیزول همراه هستند، می‌توانند بر این فرآیند تأثیر بگذارند. اگرچه هیچ مطالعه مشخصی در خصوص نقش این شرایط در جذب ویتامین دی  وجود ندارد، اما می‌دانیم که هورمون کورتیزول می‌تواند به طور کلی جذب ویتامین‌ها را تحت تأثیر قرار دهد.

در زمینه نیاز به مصرف مقادیر بیشتری از ویتامین دی به عنوان مکمل در شرایط خاص بیماری، توضیح داده شد که این موضوع وابسته به وضعیت بیماری فرد است. برای افرادی که با مشکلات کلیوی مواجه هستند، مهم است که احتیاط شود و دوز مصرفی نباید از ٢ هزار واحد در روز تجاوز کند. بیماران مبتلا به دیابت نوع ٢، بیماری‌های قلبی مانند فشار خون بالا، سرطان، سوء هاضمه و سندرم روده تحریک پذیر ممکن است به دلیل جذب ضعیف ویتامین دی، به مصرف مکمل‌ها نیاز پیدا کنند. مصرف مکمل‌ها به خصوص برای جبران کمبود این ویتامین، که در بسیاری از موارد به تقویت ایمنی کمک می‌کند، ضروری است. انجام آزمایشات آزمایشگاهی قبل از شروع به مصرف مکمل‌های ویتامین دی برای اطمینان از نیاز و دوز مناسب، ضروری توصیف شده است. علائم مسمومیت ناشی از مصرف بیش از حد ویتامین دی شامل کاهش اشتها، کاهش وزن و افزایش ضربان قلب است. افزایش سطوح ویتامین دی می‌تواند به رسوب کلسیم در اعضای حیاتی مانند قلب و کلیه‌ها یا تصلب شرایین منجر شود. مصرف مکمل‌های ویتامین دی بهتر است در ساعات صبح یا پس از ناهار انجام شود، بخصوص پس از مصرف وعده‌های غذایی دارای چربی، چرا که ویتامین دی در چربی‌ها محلول است و به این ترتیب جذب بهتری خواهد داشت.

علائم ناشی از کمبود ویتامین دی شامل اضطراب، درد مفاصل و استخوان‌ها، کاهش سطح انرژی، عدم تمرکز، و ریزش مو است. افراد ممکن است برای رفع این مشکلات به مکمل‌های روی روی بیاورند، اما باید توجه داشت که کمبود ویتامین دی نیز می‌تواند در پیدایش این علائم نقش داشته باشد. یکی دیگر از علائم این کمبود آن است که در هنگام ورزش، اسید لاکتیک بیش از حد در بدن تجمع یافته و باعث ایجاد احساس درد می‌شود؛ در حالی که این درد برای افراد سالم معمولاً طی ۶ تا ١٢ ساعت برطرف می‌شود، افراد دارای کمبود ویتامین دی ممکن است چندین روز درد را تجربه کنند. نفخ و تیرگی زیر چشم‌ها نیز از دیگر نشانه‌های قابل مشاهده کمبود ویتامین دی هستند.

ویتامین دی و ارتباط آن با غدد، به ویژه هورمون پاراتیروئید که در غدد نزدیک غده تیروئید تولید می‌شود، مورد توجه است. این هورمون نقش مهمی در تقویت جذب کلسیم از کلیه‌ها و روده‌ها ایفا می‌کند، و بدین ترتیب، بر عملکرد کلی بدن و تعادل مواد مغذی، خصوصاً کلسیم که برای سلامت استخوان‌ها حیاتی است، تأثیرگذار است. ویتامین دی با افزایش کارآیی این فرآیند، به حفظ تعادل ویتامین‌ها و مواد مغذی اساسی در بدن کمک می‌کند و از کمبود آن‌ها جلوگیری می‌نماید.

هدیل بوسعید، متخصص تغذیه درمانی، بر اهمیت ویتامین دی برای زنان در تمامی گروه‌های سنی تاکید کرد، ویژگی‌های خاصی را برای زنان باردار برجسته ساخت، چرا که جنین نیازمند دریافت این ویتامین از ذخایر بدن مادر است، به همین ترتیب که کلسیم در صورت نیاز و در غیاب آن در رژیم غذایی مادر، از بدن وی برداشته می‌شود. این امر مادران را در معرض خطر پوکی استخوان قرار می‌دهد، خطری که به ویژه در دوران یائسگی بیشتر می‌شود. پوکی استخوان، که یک وضعیت غیرقابل برگشت است، می‌تواند منجر به شکستگی‌ها و بیماری‌های مفصلی شود.