عوامل مؤثر و چالش‌های مختص بیماری‌های روانی در زنان
روژان.م روانشناس می‌گوید: قوانین جنسیت‌زده، هنجارهای فرهنگی محدودکننده و نابرابری‌های اجتماعی-اقتصادی به طور قابل توجهی در افزایش آسیب‌پذیری زنان در برابر اختلالات روانی نقش دارند.
روژین قادری
اورمیه- بیماری‌های روانی، که نقش مهمی در تعیین کیفیت زندگی افراد دارند، اختلالاتی هستند که می‌توانند بر سه بعد اصلی زندگی؛ تفکر، احساس و رفتار تأثیر بگذارند. جنسیت افراد می‌تواند بر الگوی بروز و تجربه این اختلالات تأثیرگذار باشد. مطالعات نشان داده‌اند که بیماری افسردگی در بین زنان دو برابر بیشتر از مردان است، در حالی که مردان بیشتر در معرض اختلالات ناشی از مصرف مواد قرار دارند. اضطراب نیز در زنان شایع‌تر است، درحالیکه اختلالاتی مانند دوقطبی و اسکیزوفرنی با وجود داشتن شیوع مشابه در هر دو جنس، نشانگان‌های متفاوتی را برجسته می‌کنند.
در ایران، شیوع بیماری‌های روانی در بین زنان یک مسئله قابل توجه است. بر اساس گزارش‌های اخیر، تقریباً ٣٠ درصد از زنان ایرانی ممکن است به اختلالات روانی مختلف مبتلا باشند. این آمار، که نشان‌دهنده یکی از بالاترین نرخ‌های شیوع در بین کشورها است، تأکیدی است بر اهمیت توجه به سلامت روان و نیاز به منابع و حمایت‌های لازم برای مقابله با این چالش‌های روانشناختی. این وضعیت می‌تواند ناشی از عوامل متعددی از جمله فشارهای اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی باشد که بر زنان در جامعه ایران تأثیر می‌گذارد.
تفاوت‌های جنسیتی در نشانه‌ها و پاسخ به روش‌های درمانی، نیازمند توجه ویژه‌ای هستند و ایجاب می‌کنند که در ارائه خدمات بهداشت روانی، حساسیت‌های جنسیتی در مورد زنان به کار گرفته شوند. علاوه بر این، تأثیرات گوناگونی از جمله عوامل بیولوژیک، روانشناختی، اجتماعی و اقتصادی می‌توانند در افزایش احتمال ابتلای زنان به اختلالات روانی دخیل باشند. تغییرات هورمونی، استرس‌های مربوط به نقش‌های اجتماعی، تجربیات خشونت و آزار، فشارهای فرهنگی، مواجهه با تبعیض جنسیتی، فقر، و دسترسی نامناسب به خدمات درمانی، به همراه شرایط خاصی مانند سندرم پیش از قاعدگی (PMS) و اختلال دیسفوریک پیش از قاعدگی (PMDD)، همگی مواردی هستند که می‌توانند بر سلامت روانی زنان تاثیر بگذارند.
در بخش بعدی گزارش، گفت‌وگویی خواهیم داشت با روژان.م(اسم مستعار)، روانشناس و به بررسی دقیق‌تر بیماری‌های روانی بر زنان خواهیم پرداخت.
عوامل اصلی که ممکن است سبب افزایش بیماری‌های روانی در زنان بیش از مردان شوند چیست؟
«عوامل چندگانه‌ای از جمله تفاوت‌های بیولوژیکی مثل تغییرات هورمونی، فشارهای روانشناختی ناشی از نقش‌های متعدد اجتماعی، و عوامل فرهنگی مانند تبعیض جنسیتی می‌توانند در بروز و تشدید اختلالات روانی در زنان تأثیر بگذارند. محدودیت‌های دسترسی به خدمات بهداشت روان و الگوهای مصرف مواد مخدر نیز ممکن است در این افزایش نقش داشته باشند.»
تأثیر نوسانات هورمونی بر سلامت روانی زنان چگونه است؟
«تغییرات هورمونی متداول در زنان، از دوران بلوغ گرفته تا یائسگی، می‌توانند نوسانات خلقی و حساسیت بیشتر به استرس را به همراه داشته باشند، که این امر می‌تواند بر خلق و خو، حافظه و توانایی‌های شناختی تأثیر بگذارد و خطر افسردگی و اضطراب را بالا ببرد.»
چه تأثیراتی استرس ناشی از ایفای چند نقش مختلف بر سلامت روان زنان دارد؟
«بار روانی مدیریت همزمان نقش‌های متفاوت خانوادگی و حرفه‌ای می‌تواند سبب فشار زیادی شود که این مسئله ممکن است منجر به احساس فرسودگی، افزایش اضطراب و افسردگی گردد. تعادل بین کار و زندگی و دستیابی به حمایت‌های اجتماعی می‌تواند به کاهش این تنش‌ها کمک کند.»
چگونه می‌توان اثرات خشونت خانگی و آزار جنسیتی بر سلامت روانی را شناخت و مداوا نمود؟
«رویکردی چندوجهی برای شناسایی و درمان پیامدهای روانی خشونت و آزار ضروری است که شامل تشخیص نشانه‌ها توسط متخصصان بهداشت، ارائه درمان‌های حمایتی و روان‌درمانی، و حمایت‌های حقوقی می‌شود. همچنین، بهبود آگاهی عمومی و تغییر دیدگاه‌های فرهنگی برای پیشگیری از خشونت و آزار ضروری است.»
چه تأثیری تبعیض جنسیتی و نابرابری‌های اجتماعی بر سلامت روان زنان دارد؟
«تبعیض جنسیتی و نابرابری‌های اجتماعی می‌توانند احساس بی‌قدرتی، استرس، اضطراب و پایین آمدن اعتماد به نفس را تشدید کنند و به این ترتیب بر سلامت روان زنان تأثیر منفی بگذارند. مقابله با این عوامل نیازمند تغییرات ساختاری و فرهنگی در سطح جامعه است.»
فقر و دستمزدهای ناکافی چە اثراتی بر سلامت ذهنی زنان می‌گذارند؟
«فقر و درآمدهای ناکافی به طور مستقیم بر سلامت ذهنی زنان تأثیر می‌گذارند، از جمله افزایش استرس مزمن و محدودیت دسترسی به خدمات بهداشتی. زنان بار مسئولیت‌های مراقبتی را عهده‌دار هستند که با شرایط اقتصادی سخت، فشارهای خانوادگی و کاهش احترام به خود روبرو می‌شوند و این می‌تواند به افزایش احساس ناراحتی و اضطراب بینجامد. علاوه بر این، فقر مانعی در مسیر فرصت‌های تعلیمی و شغلی است که می‌تواند به استقلال و قدرت زنان لطمه زده و به سلامت ذهنی‌شان آسیب برساند.»
چطور می‌توانیم دسترسی به خدمات درمانی و بهداشتی مناسب برای زنان را بهبود بخشیم؟
«برای ارتقا دسترسی زنان به خدمات بهداشتی و درمانی، باید اقداماتی همچون تقویت بیمه‌های درمانی، ترویج برابری جنسیتی، افزایش آگاهی بهداشتی، ارائه خدمات مراقبتی فراگیر، برنامه‌ریزی مبتنی بر نیازهای جامعه، استفاده از تکنولوژی‌های دیجیتال، تقویت نقش پرستاران و ماماها، و اجرای قانون‌های حامی را دنبال کنیم. همچنین باید به تفاوت‌های جنسیتی در موضوع سلامت توجه داشته باشیم و حمایت‌های روانی و اجتماعی را در اختیار زنان قرار دهیم تا به بهبود وضعیت جسمی، روانی و دسترسی برابر به خدمات بهداشتی کمک کنیم.»
مسائل مربوط به باروری و حاملگی چگونه بر سلامت روانی زنان اثر می‌گذارند؟
«چالش‌های باروری و حاملگی می‌توانند بر سلامت روانی زنان اثرات گسترده‌ای داشته باشند، از جمله ایجاد استرس و اندوه در مواجهه با ناباروری، دغدغه‌های مربوط به بارداری، اختلالات خلقی پس از زایمان و فشارهایی که از تصمیم‌گیری‌های مرتبط با سلامت باروری ناشی می‌شود. همچنین تجربیات ناخوشایند مربوط به زایمان یا سقط جنین می‌تواند به افسردگی یا اختلال استرس پس از زایمان منجر شود. بنابراین، پشتیبانی عاطفی، مشاوره‌های روانی و دسترسی به اطلاعات کافی و مراقبت‌های پزشکی متناسب با نیازهای فردی زنان برای مدیریت این چالش‌ها ضروری است.»
چطور آموزش و پیشگیری می‌توانند در کاهش خشونت علیه زنان مؤثر باشند؟
«آموزش و پیشگیری نقش اساسی در کاهش خشونت علیه زنان ایفا می‌کنند. برنامه‌های آموزشی می‌توانند به ارتقا آگاهی و درک جامعه نسبت به خشونت و تأثیرات آن کمک کنند. آموزش همگانی در مورد حقوق زنان و روابط بین فردی سالم، ترویج برابری جنسیتی و آموزش مهارت‌های حل تعارض به صورت مسالمت‌آمیز همه می‌توانند در پیشگیری از خشونت مؤثر باشند. همچنین، برنامه‌های آموزشی باید بر افزایش آگاهی و توانایی شناسایی علائم خشونت و دسترسی به منابع پشتیبانی و کمک‌رسانی متمرکز باشند تا زنان بتوانند از خود محافظت کنند و به کمک‌های لازم دست یابند.»