دنیا نظری

سنه_  پنجشنبە ١٢ بهمن ١۴٠٢ مراسم پیرشالیار بعد از سه روز بە پایان رسید، هورامان مملو از جمعیتی تصور ناپذیر بود و این حجم از گردشگر و توریست در این منطقه برای مردم شامل معایب و مزایایی است که صحبت در باب آن در این گزارش نمی‌گنجد. مراسم از ساعت ٣:٣٠ تا ۵ عصر ادامه یافت و مهمانان زیادی از سراسر ایران و جهان خود را به پایان مراسم رساندند.

 

روایات متعدد از مراسم پیر شالیار و آیین میترایی

اگرچه دولت‌ها تاریخ خلق‌های تحت ستم خاورمیانە را تحریف کردەاند و بە همین دلیل کتیبه و یا نوشتاری در آرشیو ایران در رابطه با مراسم پیرشالیار در هورامان و دیگر آیین‌های تاریخی منطقە نمی‌توان یافت و کتاب‌هایی کە در وجود دارند یا تحریف شدەاند و یا از دسترس عموم پنهان خارج شدەاند اما تاریخ شفاهی خلق‌ها را نتوانستەاند تحریف کنند و روایت‌های این آیین‌ها سینه به سینه و به صورت شفاهی حفظ شدە و برای تحقیق در مورد آن باید به مردم سالخوردەی هورامان گوش سپارد به همین دلیل چندین روایت در اینجا وجود دارد که هر کدام می‌توانند تا اندازه‌ای به واقعیت نزدیک و یا دور باشند.

یکی از اصلی‌ترین روایت‌هایی کە در مورد بیشتر آیین‌های باستانی منطقە می‌توان یافت، برگزاری آن بە دلیل گذر از فصل سرد و سخت زمستان و مژدە آمدن بهار است. هورامان کە منطقەای سرد و کوهستانی است و بارش برف شدید در ماە نخست زمستان چنان بودە کە عملا مانع برگزاری هرگونە مراسمی شدە است اما در دومین ماە یعنی بهمن تغییراتی در طبیعت ایجاد شدە و زمین در مرحلەای آبستن بودە و مردم نیز پیشاپیش آمدن بهار را نوید دادە و جشن گرفتەاند.  در آیین میترایی به دلیل سختی منطقه و سپری شدن زمستان جشنی برای رهایی از سرمای شدید و نفس کشیدن زمین گرفته می‌شده، بە همین دلیل بە گفتەی محققان و تاریخ شناسان مراسم پیرشالیار هیچ پیوندی بە آیین اسلام ندارد، بلکه ریشه‌ی آن کاملا به آیین مهرپرستی یا میتراییسم برمی‌گردد و برگزاری این مراسم با رقص و موسیقی یکی از دلایل ذکر شدە برای آن است چرا کە براساس دین اسلام موسیقی و رقص به هر شیوه حرام است بنابراین نمی‌توان این مراسم را به اسلام نسبت داد.

 

نقش زنان در مراسم پیرشالیار از ابتدا تا اکنون

در هورامان همیشه زن و مرد با هم زندگی را اداره کرده‌اند سختی منطقه، زن و مرد را به کار مشترک واداشته و زن علاوه بر کار کشاورزی و حیوان‌داری مسئولیت امور خانه را نیز بر عهده داشته و نقش بیشتری داشته، به همین دلیل در گذشته در فرهنگ هورامان نمی‌توان معتقد به منفعل بودن زن و فعال بودن مرد بود. همچنین با نگاهی به آیین میترایی می‌توان مشارکت زنان را در تمام مراحل زندگی مشاهده کرد و به همین ترتیب در مراسم پیرشالیار نقش زن در سما، در پختن آش مخصوصِ مراسم و ... مطمئنا پررنگ و همسنگ مردان بوده اما با آمدن آیین اسلام زنان کم کم به حاشیه رانده می‌شوند و اگر اسلام نتوانسته کامل موفق به حذف مراسم شود اما توانسته تغییراتی اساسی بخصوص در زمینه‌ی حضور زنان ایجاد کند. همانطور که می‌بینیم زنان در روز اول و دوم یعنی در (کۆتە کۆتە) و (کڵاو رۆچنێ) نقش خود را همچنان حفظ کرده‌اند آنچنانکه سالخوردگان منطقه بر این باورند که کوته کوته و کلاروچنی خود نشان از این دارد که زن نماد زندگی و رزق و روزی است و وقتی اولین روز مراسم با آن شروع می‌شود خود اهمیت موضوع را نشان می‌دهد، اما در مراسمات بعد یعنی تقسیم و پخش نذری، پختن آش، رقص و ....کاملا حذف می‌شوند و حتی آنقدر پیش می‌رود که زنان از حضور در مراسم نیز منع می‌شوند.

بطور کل در این زمان می‌توان بزرگترین نقطه ضعف‌ مراسم پیرشالیار را نادیده گرفتن زنان دانست، زنانی که برای سرپا نگه داشتن زندگی از جان مایه می‌گذارند و خود را فراموش می‌کنند و یا درست تر بگویم فراموش می‌شوند، این در حالی است که زنانِ هورامانِ تخت به دلیل سخت بودن منطقه زنانی خودکفا و خالق هستند و بدون هیچ آموزشی در صنایع دستی تبحر دارند زیرا زمانی می‌بایست ملزومات زندگی را خود تهیه می‌کردند قدرتِ این زنان است که ستون زندگی در هورامان شده و آن را از گذشته به سلامت به دوران تکنولوژی رسانده است.

زنان هورامان خود نیز از این موضوع ناراحت و متعجب هستند و یکی از این زنان که در حال پختن کلانه(نوعی نان سنتی مخصوص هورامان که با پیازچه  درست می‌شود) است به اسم شهدیه اکبری اینگونه می‌گوید: سی سال است که به این محله آمده‌ام(منظور نزدیکی خانه‌ی پیرشالیار) و ندیده‌ام که زنان هیچ نقشی در مراسم داشته باشند و اول مردان مطمئن شده‌اند که زنان حضور ندارند و بعد به اجرای آن پرداخته‌اند و این برای من همیشه جای سوال بوده که چرا؟ مگر در مراسم ازدواج و شادی زن و مرد مختلط نیستند مگر با هم شادی نمی‌کنند پس چرا باید زن نباشد و با اینکه این همه زن در زندگی زحمت می‌کشد اما باید در آنجا حضور نداشته باشد و این من را متعجب می‌کند اما این سال‌های اخیر خیلی بهتر شده زنان بیشتر حضور پیدا می‌کنند و این جای خوشحالی است.

شهلا فتحی یکی دیگر از زنان حاضر در مراسم که خود نیز هورامی است می‌گوید: زن و مرد همیشه پا به پای هم کار کرده‌اند بخصوص در هورامان و من به عنوان یک زن هورامی دوست دارم زنان که بار زحمات زیادی را بر دوش می‌کشند و در هر زمینه‌ای مشغولِ خدمت به هورامان و فرهنگ آن هستند، بیشتر در اجتماع حضور یابند مخصوصا در این روزها، اگرچه مسئولیت زیادی دارند اما بیشتر در کنج خانه هستند و به کار خانه می‌پردازند هرچند فعالیت‌های بیرون از منزل را نیز برعهده دارند اما در مراسم پیرشالیار که از بسیاری نقاط مردم در اینجا حضور پیدا می‌کنند نقش زنان می‌توانست پررنگ‌تر باشد و این به معنی دور شدن از فرهنگ هورامان نیست و می‌توانند در این مراسمات پا به پای مردان ایفای نقش کنند.

مراسم پیرشالیار بعد از ثبت جهانی شدن نیز دچار تحول شد حضور زنان بسیاری به عنوان تماشاگر و خبرنگار و عکاس و... سنت دیرینه‌ی دراویش مرد را بهم زد آنها نمی‌توانند مانع حضور زنان شوند و باید به آن عادت کنند و حضور زنان را در اطراف جایگاه رقص و سما، آشپزخانه و خانه‌ی پیرشالیار بپذیرند که این پذیرش اگرچه از روی ناچاری باشد اما در دراز مدت به امری بدیهی تبدیل می‌شود به عنوان مثال در حاشیه‌ی مراسم زن غریبه‌ای با پوشش اختیاری در میان مردان در حال سما دیده می‌شد که خود تابو شکنی بزرگی است، و از طرفی دیگر زنان جوان مانند مادرانشان در خانه پنهان نمی‌مانند و در مراسم حضور می‌یابند و با این جسارت قدرتِ پنهان مادرانشان را نمایان می‌کنند.