گهواره- در حاشیەی مراسم جشن خاونکار در روستای توشامی کرماشان کە ۱۰ آبانماه ۱۴۰۲ برگزار شد با مژگان کاوسی زندانی سیاسی سابق که مجددا به تحمل ۶۲ ماه حبس محکوم شده است گفت‌وگویی کوتاه داشتیم و ایشان به موضوع جایگاه زن در آیین یارسان به طورکلی و جشن خاونکار به طور اخص پرداختە است.

 

«خاتون رزبار، نماد جنبەی تٲنیث و زنانگی آفرینش»

مژگان کاوسی سخنان خود را اینگونه آغاز نمود: امروز روز جشن خاونکار سال ۲۷۲۳ تقویم کوردی (١۴٠٢ شمسی) است، ما به خدمت تکیەی سادات حیدری در روستای توتشامی رسیدەایم که رسوم و مناسک این جشن را برگزار نماییم. امروز روز خیلی مهمی برای آیین یارسان می‌باشد و من می‌خواهم بیشتر دربارەی مشارکت زنان در این مراسم صحبت کنم و به طور کلی دربارەی جایگاه زنان در آیین یارسان توضیح مختصری داشته باشم.

وی در ادامه به موضوع جایگاه زن در اساطیر و آیین یارسان پرداخت و گفت: یارسان آیینی است که در آن زن جایگاه خیلی ویژەای دارد، چه از لحاظ آیینی و اساطیری و چه از لحاظ اجتماعی؛ چراکه یارسان‌ها به هفت تن اعتقاد دارند و یکی از این هفت تن «خاتون رزبار» نماد جنبەی تٲنیث و زنانگی آفرینش است. همین مسئلە اهمیت زن را در جایگاه آیین یارسان نشان می‌دهد.

 

«مشارکت زنان در گروەهای تنبورنوازی، کلام‌خوانی»

وی همچنین به حضور گستردە و چشمگیر زنان در مراسم جشن خاوندکار اشاره نمود: دربارەی بعد اجتماعی جشن خاونکار نیز که امروز به چشم خود دیدیم، زنان در گروەهای تنبورنوازی، کلام‌خوانی و حضور در مراسم مشارکت بالایی داشتند و حتی در زندگی عادی جامعەی یارسان، زن و مرد هیچ تفکیک و جداسازیی ندارند. زن و مرد دوشادوش همدیگر حرکت می‌کنند، تنبور می‌نوازند و کلام می‌خوانند. زن و مرد باهم دستبوسی می‌کنند و مباحث دیگری که در میان سایر ادیان به عنوان محرم و نامحرم هست، در آیین یارسان وجود ندارد. اینجا مبنا بر پاکی دل‌هاست و همە همدیگر را مانند خواهر و برادر می‌بینند. ما دستان پیرمان را می‌بوسیم و ایشان نیز همین‌گونه دستان ما را می‌بوسند و عهد و پیمان یاری می‌بندند. زیرا آیین یارسان ادامه‌ی آیین‌های باستانی مانند آیین مهر است که در طول تاریخ به زیستن خود ادامه داده است. همین رسم «دست‌مشتاق» که زن و مرد هم ندارد و یاران هم‌زمان دست یکدیگر را می‌بوسند، همان عهد و پیمان آیین مهر است که تکرار می‌شود و به معنای پیمان بستن است.

 

«دونادون و مسئلەی جنسیت»

اشارەی بعدی مژگان کاوسی به مسئلەی جنسیت در بحث دونادون بود که یکی از ارکان اصلی اعتقادی آیین یارسان می‌باشد، وی در این خصوص عنوان کرد: ما در آیین یارسان موضوع دونادون را داریم که در این مبحث(انسان زمانی که می‌میرد) جامه عوض می‌کند. به جز «بابایادگار» همەی پیرهای ما، همەی ذات‌های ما، هم در جامەی زن رفتەاند و هم در جامەی مرد. یعنی اینگونه نبوده است که پیر ذات‌داری بوده باشد که همیشه در جامەی مرد رفته باشد و مرد بودن از زن بودن برتر باشد؛ نه! دورەهایی در جامەی زن هم رفتەاند و این خیلی خوب جنبەی برابری و یکسانی زن و مرد به عنوان یک انسان یا یک ذات الهی هرگونه که بدان بنگریم  را نشان می‌دهد.

این پژوهشگر کورد همچنین به جنبەهای اجتماعی آیین یارسان پرداخت و خاطرنشان کرد: آیین یارسان جنبەهای مختلفی اعم از آیینی و اجتماعی و جنبەهای دیگری دارد و ما معتقدیم که در دورەهایی همچون دورەی سلطان سهاک یا شاخوشین به نوعی یک نهضت اجتماعی و مقاومت‌هایی فرهنگی در جریان بوده که زبانمان، موسیقیمان، دین و آیینمان را به شیوەای کوردی برگزار کنیم. این دین و این آیین یک آیین کوردی است و حتی از لحاظ ایدئولوژیک نیز ایدئولوژی آن مربوط است به هر آنچه که در درون زاگرس در جریان بوده است. بنابراین فکر می‌کنم که زنان جایگاه خاص و ویژەای دارند و همین نذر و نیاز و کرداری که انجام می‌شود، توسط زنان انجام می‌شود.

 

«تضاد واقعیت موجود با اصول آیین یارسان»

البتە مژگان کاوسی به اختلاف وضع موجود و نابرابری جنسیتی با آنچه که مدنظر آیین یارسان است و در میان اصول و ارکان آن دیده می‌شود ازعان دارد و آن را مورد انتقاد قرار دادە و اظهار کرد: من نقدی هم دارم و آن هم این است که خود این آیین به زن و مرد برابری اعطا کرده است، اما از لحاظ عرف و فرهنگی که بر جامعەی کوردی تسلط یافتە ، حالا نمی‌دانم، می‌تواند هر علتی داشته باشد، شاید یکی از علت‌های آن دین اسلام باشد و شاید مردسالاری به‌طور کلی … زنان در جامعەی یارسان نیز تحت ستم مضاعف قرار دارند و فرودست می‌باشند. ما یارسان‌ها باید این آگاهی را به‌ درستی به جامعه بدهیم که اگر جریان آیینی‌مان به درستی نسبت به زن و مرد شکل بگیرد و ادامه یابد، به همان چیزی که در واقعیت مدنظر یارسان هست - نسبت به زن و مرد - می‌رسیم.

مژگان کاوسی در حاشیەی جشن خاوندکار عنوان نمود: رگەهایی از دوران مادرتباری در آیین یارسان وجود دارد. در دورەهایی کە مردسالاری بر جامعه تسلط یافتە، بعد مادرتباری جامعه‌ی یارسان‌ را بسیار ضعیف نموده است، اما با وجود این من در همین مراسم نیز (این رگەها را) می‌بینم که وجود دارد.

گفتنی‌ست مژگان کاوسی پژوهشگر کورد اهل کلاردشت مازندران به اتهام واهی «تحریک مردم به جنگ و کشتار با یکدیگر به قصد برهم زدن امنیت کشور» به ۳۹ ماه، به اتهام «توهین به خامنه‌ای » به ۱۵ ماه و یک روز و به «اتهام تبلیغ علیه نظام» به هشت ماه حبس محکوم شده است.