جشن اسفندگان،  روز گرامیداشت زن، زمین و دلدادگان و یکی از جشن‌های ایران باستان است که در روز ۵ اسفند برگزار می‌شود.

 

"پیشنیه‌ی اسفندگان( سپندارمذگان)"

در تقویم یزدگردی (ساسانی) و تقویم اوستایی نو هر ماه ۳۰ روز بوده است و ۵ روز به آخر سال اضافه شده استز

در این تقویم هر روزی از ماه به جای شماره، اسم مخصوصی دارد و در روزی که اسم ماه و روز با یکدیگر همسان شود جشنی برگزار می‌شودز

به همین دلیل روز ۵ هر ماه اسپند نامیده می‌شود و در این روز چشن سپندارمذگان برگزار می‌شود.

 این روش نامگذاری ۳۰ روز ماه به دلیل داشتن فقط ۳۰ اسم برای هر روز از ماه با گاه‌شماری هجری خورشیدی و با ماه‌های ۳۱ روزه هماهنگی و امکان تعریف ندارد.

 

"واژه اسفند و سپَندارمَذ"

واژه‌ی فارسی اسفند (اسپند) در زبان فارسی امروز، از واژه‌ی پهلوی «سپندارمت-SPANDARMAT » و اوستایی «سپِنتَه آرمَئی تی"SPENTARMAITI " برگرفته شده است.

روز پنجم هرماه و ماه دوازدهم هر سال «اسفند» یا «سپَندارمَذ» نام دارد. این واژه که در اوستایی «سْپِنـْـتـَه آرَمَئیتی» آمده، نام چهارمین امشاسپند است، از دو بخش «سپِنتَه» یا «سپند» به معنی پاک و مقدس و «آرَمَئیتی» به معنی فروتنی و بردباری تشکیل شده است و معنی این دو با هم فروتنی، پاک و مقدس است.

 این واژه در پهلوی «سپندارمت» و در فارسی «سپندارمذ» و «اسفندارمذ» و «اسفند» شده‏ است.

 

"آئین‌های روز سپندارمذگان"

گفته می‌شود در گذشته‌های دور مردم عوام ایران در این روز افسون می‌نوشتند و مویز را با دانه‌ی انار می‌کوبیدند و معتقد بودند که پادزهر نیش گژدم است. آنان افسون را بر سه کاغذ می‌نوشتند و بر سه دیوار خانه می‌چسبانند تا حشرات موذی از آن‌جا دور شوند.

 رسم گذشتگان در این روز این بوده است که مردان به همسران خود هدیه می‌دادند. در روز سپندارمذگان مردان، زنان خانواده را بر تخت شاهی می‌نشاندند و از آنان اطاعت می‌کردند و به آنان هدیه می‌دادند.

 در واقع این یک یادآوری برای مردان بود تا مادران و همسران خود را گرامی بدارند و چون یاد جشن سپندارمذگان تا مدت‌ها ادامه داشت و بسیار باشکوه برگزار می‌شد همواره این احترام به زن برای مردان گوشزد می‌شد.

در این روز دختران آماده‌ی ازدواج یا دم‌بخت، این اختیار را پیدا می‌کردند که به میل خود، همسر و شریک زندگی آینده‌شان را انتخاب کنند. از همین روی این روز به «مردگیران یا مژدگیران» نیز مشهور شده‌است.

سپندار مذ لقب ملی زمین نیز می‌باشد. یعنی گستراننده، مقدس، فروتن.

زمین نماد عشق است چون با فروتنی، تواضع و گذشت به همه عشق می‌ورزد. زشت و زیبا را به یک چشم می‌نگرد و همه را چون مادری در دامان پر مهر خود امان می‌دهد. از این روی در فرهنگ باستان اسپندارمذگان را به عنوان نماد مهر مادری و باروری می‌پنداشتند.