«حتی ۱۲ سپتامبر هم چنین نبود»؛ روایت امروز ترکیه
در روزهایی که جمله «حتی ۱۲ سپتامبر هم این‌گونه نبود» به‌طور مکرر استفاده می‌شود، گولسرن یولری، رئیس شعبه استانبول انجمن حقوق بشر ترکیه (İHD)، توضیح داد که در ترکیه با اقداماتی مواجه هستیم که حتی از کودتا نیز فراتر رفته‌اند.
سرپیل ساوملو
مرکز خبر – تاریخ ۱۲ سپتامبر ۱۹۸۰ به‌عنوان روزی شناخته می‌شود که ساختار و نهادهای ترکیه و زندگی اجتماعی آن را به‌طور بنیادین تغییر داد و تنها بر کسانی که در آن دوره زندگی می‌کردند تأثیر نگذاشت، بلکه زندگی و آینده نسل‌های بعدی را نیز شکل داد. در اوج دوران کودتا، بیش از ۲۰۰ هزار نفر بازداشت شدند، بیش از یک میلیون نفر در پرونده‌های امنیتی ثبت شدند، جوانان اعدام شدند و افراد زیادی ناپدید شدند. به‌طور خلاصه، کودتا نه تنها قدرت حکومتی بلکه حافظه جمعی جامعه را نیز بازسازی کرد. با این حال، آنچه امروز رخ می‌دهد نشان می‌دهد که در چهل و پنجمین سالگرد کودتا، تحولات کنونی ادامه‌ای از همان روندهاست.
ذهنیت و عملکرد همچنان یکسان است
کودتای ۱۲ سپتامبر ۴۵ سال پیش از شبکه TRT اعلام شد، اما امروز ترکیه هنوز با قانون اساسی به‌جامانده از آن دوران اداره می‌شود. ردپای کودتا در همه نهادهای کشور دیده می‌شود و آزادی بیان، آزادی مطبوعات، حق تجمع و سازمان‌دهی و حتی حق انتخاب و انتخاب‌شدن در بسیاری موارد تنها روی کاغذ باقی مانده است. بازداشت‌های خودسرانه، محاکمه‌های غیرقانونی، شکنجه، رها کردن زندانیان بیمار در معرض مرگ و انزوای سیستماتیک نشان می‌دهد که ذهنیت ۱۲ سپتامبر هنوز وجود دارد.
گزارش‌های سازمان‌های بین‌المللی حقوق بشر ترکیه را به‌خاطر افزایش نقض حقوق بشر در سال‌های اخیر آشکار کرده‌اند. داده‌های جمع‌آوری‌شده توسط فعالان حقوق بشر نشان می‌دهد که در سال ۲۰۲۴، دست‌کم ۴۳۶۸ نفر در جریان اعتراضات مسالمت‌آمیز بازداشت و تحت شکنجه یا بدرفتاری قرار گرفتند و بیش از ۶۰۰ زندانی از شکنجه یا بدرفتاری در زندان شکایت کرده‌اند. همچنین احزاب سیاسی، اتحادیه‌ها و سازمان‌های مدنی تحت فشار قرار گرفته‌اند، اعتصابات کارگران متوقف شده، خبرنگاران بازداشت شده و محدودیت‌ها و سانسورها به‌طور مکرر اعمال شده است.
«حتی ۱۲ سپتامبر هم این‌گونه نبود»
تاریخ ۱۲ سپتامبر امروز تنها یک رویداد تاریخی نیست، بلکه روایت‌کننده ذهنیت و ساختار نهادی است که تا امروز ادامه دارد. گولسرن یولری، رئیس انجمن حقوق بشر ترکیه شعبه استانبول، می‌گوید: «این جمله نشان می‌دهد که با سیاست‌های حکومتی امروز، حتی تاریکی ۱۲ سپتامبر هم کمرنگ شده است. هنوز با قانون اساسی کودتا اداره می‌شویم، نهادهایی مانند شورای عالی آموزش عالی (YÖK) همچنان فعال‌اند و قدرت در یک دست متمرکز شده و رژیم به شکلی اقتدارگرا و غیردموکراتیک تثبیت شده است.»
«سرعت بازداشت‌ها غیرقابل کنترل است»
گولسرن یولری، رئیس انجمن حقوق بشر ترکیه شعبه استانبول، می‌گوید که در ترکیه قوانین داخلی و بین‌المللی به‌طور گسترده نادیده گرفته شده و حقوق و آزادی‌ها به شدت نقض می‌شوند. تا اول سپتامبر ۲۰۲۵، ۴۱۹ هزار و ۱۹۴ نفر در زندان هستند و این رقم روزبه‌روز افزایش می‌یابد. ظرفیت زندان‌ها بیش از ۱۰۰ هزار نفر بیش از حد است و سرعت ساخت زندان‌ها هم نمی‌تواند با حجم بازداشت‌ها هماهنگ شود. یولری افزود که در سال ۲۰۲۴، دست‌کم ۲۶ هزار و ۶۳۲ مورد نقض حقوق زندانیان شامل تهدید به زندگی، شکنجه و محرومیت از خدمات درمانی ثبت شده و ۸۱۸ زندانی بر اثر بیماری جان خود را از دست داده‌اند.
«برای کودتای ۱۲ سپتامبر دادخواهی صورت نگرفت»
گولسرن یولری می‌گوید زندان‌های با امنیت بالا که شکنجه انزوایی شدید در آن‌ها اعمال می‌شود، به محل نابودی زندانیان تبدیل شده است. او افزود که پس از کودتای ۱۲ سپتامبر، هیچ دولتی با آن روبه‌رو نشد و حتی دولت حزب عدالت و توسعه که خود را مخالف کودتا می‌دانست، تنها به تغییرات جزئی در قانون اساسی بسنده کرد. در این روند، هیچ حسابرسی واقعی درباره اعدام‌ها، شکنجه‌ها و ناپدید شدن‌های دوران کودتا صورت نگرفت.
« از ۱۲ سپتامبر تا امروز؛ استمرار ذهنیت کودتا»
گولسرن یولری می‌گوید ظلم و سرکوب ۱۲ سپتامبر امروز چندین برابر شده است. پس از کودتای نافرجام ۱۵ ژوئیه و دوران دو ساله وضعیت فوق‌العاده، با قوانین و سیاست‌های قضایی جدید، اصول حقوق بشر و حتی قوانین جاری نادیده گرفته شده‌اند. آزادی بیان، آزادی تجمع، حق آموزش و سلامت، امنیت شخصی و دیگر حقوق اساسی به‌طور گسترده نقض شده و نشان می‌دهد که رژیم اقتدارگرای کنونی نه تنها با ساختارهای کودتا، بلکه با ذهنیت آن نیز هماهنگ است.
او افزود که این مسیر با اجرای قوانین و اصلاحات متعدد از جمله تغییرات قانون اساسی ۲۰۱۷، قوانین محدودکننده تجمع و رسانه‌ها، خروج از پیمان استانبول، محدودیت‌های سازمان‌های مدنی و سایر مقررات اخیر ادامه یافته و نشان‌دهنده ابزارسازی قانون و قوه قضائیه برای تثبیت قدرت دولت است.
«همه در معرض تهدید هستند»
گولسرن یولری، رئیس انجمن حقوق بشر ترکیه شعبه استانبول، با اشاره به عملیات علیه حزب جمهوری‌خواه خلق از ماه مارس، گفت که تمرکز قدرت در یک دست و روش‌های فاشیستی موجب شده همه ارزش‌ها، آینده و اقشار مختلف جامعه تهدید شوند. افراد با گرایش‌ها و باورهای متفاوت، زنان، کودکان، اقلیت‌های جنسی و محیط زیست همگی در معرض فشار و تهدید قرار دارند.
«فرصتی برای صلح»
گولسرن یولری می‌گوید: گذشته، ۱۲ سپتامبر را با مواجهه با کودتا و اصلاح نهادها و جبران خسارت‌ها می‌شناختیم، اما امروز که شرایط کودتا به‌طور آشکار و نهادی ادامه دارد و حتی حزب جمهوری‌خواه خلق و هوادارانش تحت فشار قرار دارند، همه خواهان عدالت، حقوق و دموکراسی هستند.
او افزود که فرآیند صلح از ۱ اکتبر ۲۰۲۴، فرصتی مهم برای پیشبرد دمکراسی و حقوق بشر فراهم کرده و بدون یک حرکت مدنی و دموکراتیک قدرتمند، مقابله با ساختار اقتدارگرا و حفظ حقوق و آزادی‌ها ممکن نیست.