نوبهار مصطفی (عضو کمیته دبیرخانه ائتلاف ندا)

در جوامع خاورمیانه، زنان با چالش‌های بی‌سابقه‌ای در مسیر دستیابی به حقوق اساسی و زندگی با کرامت روبه‌رو هستند. آنان اشکال پیچیده و گوناگونی از خشونت را تجربه می‌کنند که زندگی‌شان را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ از جمله اشغالگری و جنگ‌ها که زنان را در معرض تجاوز، استثمار جنسی و تشدید رنج‌هایشان قرار می‌دهد. این شرایط با فقر، مهاجرت و آوارگی تشدید می‌شود؛ جایی که زنان مهاجر و آواره با مشکلات بزرگ مواجه شده یا به بهانه‌ی «ناموس» کشته می‌شوند و از حقوق اساسی چون تحصیل، کار و مشارکت سیاسی محروم می‌گردند. افزون بر این، خشونت روانی همچون تهدید و تحقیر، آثار طولانی‌مدت روحی و جسمی برجای می‌گذارد. در برخی کشورها، حتی مجازات اعدام به‌عنوان ابزاری برای سرکوب و خشونت به کار گرفته می‌شود.

در این میان، ایران شاهد افزایش صدور احکام اعدام علیه فعالان زن بوده است. اخیراً فعالانی چون وریشه مرادی، پخشان عزیزی، و شریفه محمدی بازداشت شدند و برای پخشان عزیزی و وریشه مرادی حکم اعدام صادر گردید. این رویداد غم‌انگیز نشان‌دهنده‌ی چالش‌های زنان در منطقه است و بر لزوم توجه به مسائل آنان در روز جهانی مبارزه با خشونت علیه زنان تأکید دارد.

وریشه مرادی، فعال و عضو جامعه زنان آزاد شرق کوردستان(کژار)، در آگوست ۲۰۲۳ توسط نیروهای اطلاعاتی ایران بازداشت شد. او در زندان‌های ایران تحت شکنجه قرار گرفت و در اعتراض به حكم اعدام زندانیان از ۱۰ اکتبر ۲۰۲۴ دست به اعتصاب غذا زد. با وجود وخامت وضعیت جسمی‌اش، مقامات سرکوبگر بی‌توجه به سلامت او، در ۱۰ نوامبر دادگاه انقلاب تهران او را به اتهام (بغی) به اعدام محکوم کرد. حتی پس از بدتر شدن وضعیت جسمی او، مقامات زندان اوین از انتقال او به بیمارستان ممانعت کردند.

ایران یکی از کشورهایی است که نظام حکومتی‌اش بر اساس تئوکراسی بنا شده است. این نظام که پس از انقلاب اسلامی ۱۹۷۹ شکل گرفت، قوانین شریعت اسلامی را مبنای حقوقی خود قرار داده و رئیس‌جمهور و مجلس تحت نظارت رهبر دینی و سیاسی کشور عمل می‌کنند. این ساختار محدودیت‌های سختگیرانه‌ای بر آزادی‌های فردی و جمعی تحمیل کرده و حقوق زنان را سرکوب می‌کند.

با آغاز خیزش انقلابی «زن، زندگی، آزادی» در سپتامبر ۲۰۲۲ پس از قتل ژینا امینی توسط پلیس موسوم به «گشت ارشاد»، موج گسترده‌ای از اعدام‌ها در کشور آغاز شد. بر اساس گزارش عفو بین‌الملل، در سال ۲۰۲۳ تعداد ۸۵۳ اعدام انجام شده که دست‌کم ۲۲ نفر از آنان زن بوده‌اند. همچنین برخی منابع از بازداشت بیش از ۲۰ هزار زن طی این خیزش خبر داده‌اند. این گزارش‌ها نشان می‌دهد که دادگاه‌ها اغلب عادلانه نیستند و شفافیت و استقلال ندارند.

سیاست‌های سرکوبگرانه ایران و استفاده از زور و خشونت، این کشور را بیش از پیش در بحران فرو خواهد برد. در عوض بازگشت به مردم و ارائه‌ی راه‌حل‌های دموکراتیک، حکومت به اعمال محدودیت‌های بیشتر بر زنان ادامه داده است، از جمله طرح‌هایی برای افتتاح کلینیک‌هایی برای درمان زنانی که قوانین حجاب اجباری را رعایت نمی‌کنند، با ادعای اینکه آنان دچار اختلالات روانی هستند.

وریشه مرادی نماد مقاومت علیه ظلم است. او برای حقوق زنان مبارزه کورد و با سرکوب حکومتی مواجه شد که قصد دارد هر صدای مطالبه‌گر تغییر را خاموش کند. حکم اعدام نه تنها یک مجازات فردی بلکه پیامی به تمام زنانی است که به دنبال بیان حقوق و دیدگاه‌هایشان هستند. این احکام، نقض آشکار حقوق بشر بوده و محکومیت جامعه‌ی بین‌المللی را برانگیخته است. این اتفاقات یادآور خطرات مبارزه برای حقوق زنان در ایران است.

حکم اعدام زنان در ایران شباهت زیادی به سوزاندن زنان جادوگر در قرون وسطی در اروپا و سنگسارهایی دارد که هنوز در بسیاری از کشورهای اسلامی اجرا می‌شود. در تمام این موارد، از خشونت و تهدید علیه زنانی استفاده می‌شود که تهدیدی برای رژیم موجود شناخته می‌شوند یا کسانی که دارای آگاهی فراتر از حد مجاز هستند. این نوع مجازات‌ها ترسی از زنان با دانش و توانایی‌های خاص را نشان می‌دهد. رژیم‌های سلطنتی و استبدادی، که بر اساس نظام‌های هرمیک تاریخی شکل گرفته‌اند، مردان روحانی، نیروهای نظامی و سرمایه‌داری را با هم متحد کرده و تاریخ را طی پنج هزار سال طبق ذهنیت سلطه‌گر مردانه اداره کرده‌اند که جوامع انسانی را به بردگی کشیده است.

 

خشونت در کشورهای خاورمیانه

خشونت تنها مختص ایران نیست، بلکه به بسیاری از کشورهای خاورمیانه نیز کشیده شده است. این کشورها با افزایش خشونت در اشکال مختلف، از جمله جنگ‌ها، تجاوز، قتل، و خشونت‌های جسمی و روانی مواجه هستند. این شرایط مانعی بزرگ برای توسعه و ثبات در منطقه به حساب می‌آید. مسأله زنان، رکن تمامی مسائل اجتماعی است و حل آن کلید حل مشکلات دیگر است. زنان در تاریخ، اولین قربانیان و طبقه‌ای بودند که تحت سلطه قرار گرفتند و بعدها بردگی در جوامع گسترده‌تر شد و جوامع به گونه‌ای تنظیم شدند که زنان تحت سلطه حکام و اشغالگران قرار گیرند.

در روز جهانی مبارزه با خشونت علیه زنان، شاهد افزایش خشونت‌ها هستیم. زنان در بسیاری از کشورهای جهان قربانی خشونت خانگی هستند، با محدودیت‌های قانونی مواجه‌اند که حقوقشان را در قوانین خانواده محدود می‌کند، از تحصیل به دلیل سنت‌ها یا شرایط اقتصادی محروم هستند، در محل کار تبعیض می‌بینند و در زندگی روزمره مورد تبعیض قرار می‌گیرند. علاوه بر این، زنان از کمبود نمایندگی در مناصب سیاسی رنج می‌برند که این مسئله بر توانایی آن‌ها در تأثیرگذاری بر تصمیم‌گیری‌ها محدودیت ایجاد می‌کند. همچنین، آن‌ها در معرض تبعیض در طول درگیری‌های مسلحانه قرار دارند. آمارهای منتشر شده از مراکز تحقیقاتی زنان در زمینه خشونت علیه زنان وحشتناک است. باید بدانیم که خشونت علیه زنان مسئله‌ای فردی نیست، بلکه پدیده‌ای اجتماعی و فرهنگی است که نیاز به تلاش جمعی برای مبارزه با آن دارد.

این روز فرصتی است برای توجه به وضعیت زنان در خاورمیانه تحت حکومت‌های استبدادی و رژیم‌های دینی (اسلام سیاسی). متأسفانه وضعیت زنان در این منطقه رو به افول است. به عنوان مثال، زنان در افغانستان از حق تحصیل محروم شده‌اند، در عراق بحث‌های داغی در پارلمان برای تغییر قوانین خانواده به سمت مدل‌های مذهبی مرتجع وجود دارد، در یمن زنان با بحران‌های غذایی مواجه هستند و در سودان از گرسنگی و ناامنی رنج می‌برند. نقض حقوق بشر در منطقه جزیره گواهی بر این مسائل است. تصمیم اخیر وزیر کشور دولت وحدت در لیبی برای سرکوب آزادی‌ها و تحمیل حجاب از سنین کودکی و نیز تصمیم وزارت کشور مصر مبنی بر ممنوعیت سفر برخی از زنان بدون مجوز، تنها چند نمونه از این سیاست‌ها هستند.

روز جهانی مبارزه با تبعیض علیه زنان فرصتی است برای توجه به تلاش‌های آنان. زنان در مبارزه با رژیم‌های استبدادی نقش بزرگی دارند و از طریق شجاعت خود در تلاش برای تغییر و دستیابی به حقوق و آزادی‌هایشان سهم دارند. نمونه‌هایی از این مبارزات در ایران، مانند خیزش «زن، زندگی، آزادی»، در شمال و شرق سوریه در جنگ با داعش، در تونس در تلاش برای تصویب قوانینی که از حقوق زنان حمایت می‌کند، و در سودان و یمن و دیگر کشورها که زنان پیشگام بوده‌اند، قابل مشاهده است.

هدف اصلی جنبش‌های زنان، ساخت دموکراسی است که به آنان این امکان را می‌دهد تا از طریق سیاست‌های عادلانه و جامع، مسائل اجتماعی را حل کنند. ساخت دموکراسی به تلاش مستمر از سوی تمامی افراد و جامعه نیاز دارد. همچنین تقویت آگاهی زنان در زمینه‌های دفاع از خود، ایجاد سازمان‌های زنان و گسترش همکاری‌های جهانی میان زنان می‌تواند به تأثیرگذاری آن‌ها بر تصمیم‌گیری‌های سیاسی کمک کند و این امر باعث موفقیت جنبش‌های زنان و تقویت دموکراسی خواهد شد. زنان باید به توانایی‌های خود ایمان داشته و در راستای تغییر قوانین تبعیض‌آمیز از طریق کمپین‌های هدفمند تلاش کنند.

در نهایت، روز جهانی مبارزه با خشونت علیه زنان، به‌عنوان فراخوانی برای عمل، از ما می‌خواهد که صدای کسانی باشیم که صدای ندارند و از فعالان زن در سرتاسر جهان حمایت کنیم. باید در کنار هم برای جهانی عاری از خشونت تلاش کنیم، جایی که همه زنان از حقوق و آزادی‌هایشان برخوردار باشند.