فرهنگ تبو؛ میراثی زنده میان تاریخ و امروز
منی وردقو بر فرهنگ تباوی تأکید می‌کند و آن را هویتی ریشه‌دار، زبانی زنده و آداب و رسومی منتقل‌شده می‌داند و تأکید دارد که پاسداشت آن، حفاظت از میراث در برابر نابودی و حاشیه‌نشینی است.
منی توكا
لیبی- در پانزدهم سپتامبر، مردم تبو روز جهانی فرهنگ تبو را جشن می‌گیرند؛ روزی که نمادین اهمیت زیادی در جنوب لیبی و در سراسر مناطقی که آن‌ها در کشورهای همسایه مانند چاد، نیجر و سودان زندگی می‌کنند، دارد. برای تبو، این روز تنها یک مناسبت گذرا نیست، بلکه تأکیدی بر هویت و میراث آن‌هاست و نقش مداوم قبیله در حفظ آداب، رسوم و زبانشان از نابودی را نشان می‌دهد.
منی وردقو، کارمند مرکز ملی آثار مردمی در سبها و بخش موزه، این روز را فرصتی برای برجسته‌سازی فرهنگ تبو می‌داند و می‌گوید: «این روز فرصتی است تا نشان دهیم که چه کسی هستیم و فرهنگ ما چه آداب، رسوم و هویتی را نمایندگی می‌کند. جشن گرفتن فرهنگ تنها یک مناسبت نمادین نیست، بلکه وسیله‌ای برای حفاظت از زبان و سنت‌های ما در برابر گم شدن و نابودی است.»
منی وردقو که پیش‌تر در چندین رویداد میراثی شرکت کرده است، توضیح داد که مردم تبو دارای گستره جغرافیایی و فرهنگی وسیعی هستند که از جنوب لیبی تا کشورهای همسایه امتداد دارد: «تبو در مناطقی مانند مرزق، القطرون، الكفرة، تزربو و لندن مرزی حضور دارند و دارای آداب و رسوم ویژه‌ای هستند که اندکی با سایر قبایل لیبی تفاوت دارد، چه از نظر پوشاک، موسیقی یا رسوم قومی. این ویژگی‌ها باعث می‌شود هر جامعه تبو هویت متمایز خود را داشته باشد، با وجود شباهت‌هایی که با هم‌نوعانشان در کشورهای همسایه دارند.»
زبان تبو ستون فقرات هویت است
زبان تبو تنها وسیله‌ای برای ارتباط نیست، بلکه نماد هویت و پل ارتباطی میان نسل‌هاست. وی اشاره کرد که مردم تبو به صحبت کردن به زبان خود در مکان‌های عمومی و خصوصی اهمیت می‌دهند و کودکان خردسال را به یادگیری این زبان ترغیب می‌کنند تا استمرار آن تضمین شود. امروز زبان تبو به عنوان ماده‌ای اصلی در مدارس لیبی تدریس می‌شود تا نسل‌های جدید روش حفظ هویت فرهنگی خود را بیاموزند.
او افزود: «حفظ زبان تبو یعنی حفاظت از میراث و سنت‌ها؛ این زبان همان پیوندی است که ما را به نیاکانمان متصل می‌کند و اصالت هویت تبو را تأیید می‌کند. بدون زبان، آداب و رسوم تنها به خاطراتی گذرا بدل خواهند شد.»
ازدواج و طلاق… آداب و رسومی منتقل‌شده
آداب ازدواج و طلاق در میان مردم تبو یکی از ستون‌های هویت فرهنگی آن‌ها محسوب می‌شود و بار نمادین اجتماعی عمیقی دارد. منی وردقو می‌گوید: «از رسوم قدیمی ما این است که ازدواج با خویشاوندان تا هفتمین نسل، چه از طرف پدر و چه مادر، انجام نمی‌شود. این سنت خانواده‌ها را از درهم‌تنیدگی و مشکلات احتمالی حفظ می‌کند و نشان‌دهنده خرد نیاکان در سازماندهی روابط اجتماعی است.»
در زمینه طلاق، منی وردقو توضیح می‌دهد: «زن تبو طلاق خود را با آواز و رقص همراه با دوستان و خانواده جشن می‌گیرد تا نشان دهد زندگی او به ازدواج قبلی محدود نمی‌شود و فرصت‌های زندگی هنوز به پایان نرسیده است.»
پوشاک سنتی
پوشاک سنتی تنها وسیله‌ای برای زینت نیست، بلکه نماد هویت و تمایز بین سنین و گروه‌های اجتماعی محسوب می‌شود. منی وردقو می‌گوید: «زنان متأهل در مناسبت‌ها ملحفه می‌پوشند تا هویت خود را تأیید کنند، در حالی که دختران مجرد 'برنا برنا' می‌پوشند، نوعی لباس خانگی که آن‌ها را از زنان متأهل متمایز می‌کند. این سنت از زمان نیاکان تا امروز ادامه یافته و به شکل متمدنانه‌ای حس تعلق و تمایز فرهنگی را تقویت می‌کند.»
هنرها و جشن‌ها
به گفته منی وردقو، هنرهای سنتی در میان مردم تبو بار اجتماعی و زیبایی‌شناسانه دارند. او می‌گوید: «نقاره و کیدی هنرهای مردانه هستند، در حالی که همی هنر زنانه است. در مراسم عروسی و مناسبت‌ها، ابتدا عمه یا خاله آواز می‌خواند و سپس سایر زنان به صورت جمعی به آن می‌پیوندند. این سنت، همبستگی جامعه را نشان می‌دهد و ارزش زن و هنر را در جشن‌ها برجسته می‌کند.»
جشن گرفتن مناسبت‌ها، چه عروسی و چه طلاق، فضایی برای ابراز قدرت و آزادی شخصی زن تبو ایجاد می‌کند و این جنبه‌ای است که فلسفه عمیق قبیله در برخورد با زندگی و جامعه را بازتاب می‌دهد.
مستندسازی و ابتکارات
منی وردقو می‌گوید: «نهادها و تلاش‌های مستمری برای مستندسازی فرهنگ تبو وجود دارد، مانند مرکز مطالعات تبو در طرابلس، انجمن فرزندان صحرا در مرزق و انجمن لیبیایی فرهنگ تبو در القطرون. همه این نهادها نمایشگاه‌ها و کارگاه‌های آموزشی برگزار می‌کنند، کتاب منتشر می‌کنند و زبان تبو را در مدارس آموزش می‌دهند. تمام این اقدامات با ابتکارات خودجوش انجام می‌شود و بدون حمایت رسمی، تعهد جامعه مدنی به حفظ میراث را نشان می‌دهد.»
او اشاره کرد که با وجود این تلاش‌ها، فرهنگ تبو با چالش‌های بزرگی روبرو است: «تغییرات اجتماعی و فناوری مدرن چالش بزرگی برای حفظ زبان و آداب ایجاد کرده‌اند، اما ما به برگزاری جشنواره‌ها، نمایشگاه‌ها، مستندسازی و آموزش ادامه می‌دهیم تا اطمینان حاصل شود که فرهنگ تبو بخش حیاتی از جامعه لیبی باقی بماند، در حالی که تنوع و تفاوت میان قبایل نیز حفظ شود.»
منی وردقو در پایان پیامی به جهان داد: «امروز فرصتی است برای گرامی‌داشت هویت و تنوع، و از همه دعوت می‌کنیم تا با ما جشن بگیرند. تبو بخشی از جامعه لیبی است و تفاوت‌های فرهنگی باید به عنوان ارزش افزوده‌ای دیده شود که تنوع کشورمان را حفظ می‌کند و نشان می‌دهد هر قبیله هویت و غنای منحصر به فرد خود را دارد.»
هویت تبو؛ میان گذشته و حال
آداب، پوشاک، هنرها و زبان، فرهنگ تبو را به‌عنوان ارزشی زنده و پویا حفظ کرده است. جشن گرفتن این روز جهانی برای تبو تنها یک مناسبت نمادین نیست، بلکه فرصتی است برای تأمل در چگونگی حفاظت از میراث در عصر جهانی‌شدن و تغییرات اجتماعی، و نشان دادن این که هویت واقعی در شناخت خود، تاریخ، زبان و سنت‌ها ریشه دارد.
امروز مردم تبو از طریق جشن‌ها، فستیوال‌ها و فعالیت‌های آموزشی، هویت خود را تثبیت می‌کنند و استمرار میراثشان را تضمین می‌کنند تا بخشی فعال از بافت ملی لیبی باشند، در حالی که یگانگی خود را حفظ کرده و به تنوع فرهنگی غنی کشور سهم می‌افزایند.