از روزنامه کوردستان تا امروز؛ تعهد ناگسستنی به حقیقت
روزنامه‌نگاران زن، ضمن یادآوری همکاران جانباخته و زندانی خود در روز روزنامه‌نگاری کوردی، با تأکید بر اینکه «پافشاری آنان در مبارزه برای حقیقت، آموزگار ما بود»، اعلام کردند که به انعکاس صدای حقیقت ادامه خواهند داد.
آرژین دیلک اونجل
آمد - نخستین روزنامه کوردی، «کوردستان»، در ۲۲ آوریل ۱۸۹۸ توسط مقداد مدحت بدرخان، در پی فشارهای دولت عثمانی، در قاهره منتشر شد. ۷۵ سال بعد، در سال ۱۹۷۳، روز ۲۲ آوریل در باشور کوردستان «روز روزنامه‌نگاری کوردی» نام گرفت. امروزه، سالروز انتشار نخستین شماره روزنامه کوردستان، به عنوان روز روزنامه‌نگاری کوردی گرامی داشته می‌شود.
این روزنامه که پنج شماره نخست آن در قاهره منتشر شد، به‌دلیل فشارهای دولت عثمانی، ناچار به ادامه انتشار در سوئیس و انگلستان گردید. انتشار روزنامه که بین سال‌های ۱۸۹۸ تا ۱۹۰۲ توسط عبدالرحمان بدرخان ادامه داشت، پس از شماره ۳۱ متوقف گردید. اگرچه انتشار روزنامه «کوردستان» پایان یافت، اما به سنتی بدل شد که میراث آن تا امروز پابرجاست. روزنامه‌نگاری کوردی، علی‌رغم فشارهای دولت‌های حاکم در چهار بخش کوردستان، پابرجا مانده و در برابر سیاست انکار و اسیمیلاسیون مقاومت می‌کند.
زنان در مطبوعات کوردی
نگاهی به تاریخ مطبوعات و نشریات کوردی نشان می‌دهد که زنان در این عرصه نیز، همچون دیگر عرصه‌های زندگی، برای هویت دوگانه کوردی و زنانه خود مبارزه می‌کنند. در جریان مبارزات خلق کورد، زنان کورد عرصه‌های مبارزاتی ویژه‌ای گشودند که مطبوعات یکی از مهم‌ترینِ آن‌ها بود. آنان با تأسیس بسترهای رسانه‌ای گوناگون چون مجله، روزنامه، خبرگزاری و تلویزیون ویژه زنان، کوشیدند صدای خود را به گوش جهانیان برسانند.
سنت مطبوعات کوردی، که از ۲۲ آوریل ۱۸۹۸ آغاز شد، نقطه عطفی برای زنان کورد نیز به‌شمار می‌رفت. حدود ۲۰ سال پس از انتشار روزنامه کوردستان، در سال ۱۹۱۸، مجله «ژین» پا به عرصه وجود گذاشت. این مجله، که ارگان رسمی «جمعیت تعالی زنان کورد» بود، سرآغازی برای حضور این زنان در عرصه رسانه محسوب می‌شود. در دهه ۱۹۹۰، دورانی که موجودیت خلق کورد انکار می‌شد و با کشتار و سرکوب‌های گسترده روبرو بود، روزنامه‌نگاران حقیقت‌گو در خیابان‌ها ترور شدند و دفاتر روزنامه‌ها هدف بمباران قرار گرفت.
نوری بر تاریکی دهه ۱۹۹۰
با وجود همه این فشارها، فعالیت مطبوعاتی و انتشاراتی زنان تداوم یافت و در ۳۰ مه ۱۹۹۲، روزنامه «اوزگور گوندم» (Özgür Gündem) منتشر شد. گوربت‌ائلی ارسوز (Gurbetelli Ersöz)، که با قلم خود علیه نادیده انگاشتن زنان توسط مردان و قدرت حاکم ایستاد و راه را برای شکل‌گیری هویت زنانه هموار کرد، از پیشگامان سنت مطبوعات آزاد بود. او با تصدی سردبیری کل روزنامه اوزگور گوندم، نام خود را به عنوان نخستین زن سردبیر کل در تاریخ روزنامه نگاری کوردی ثبت کرد.
پیشگامی زنان در ابتکارات نوین
در دهه ۲۰۰۰، روزنامه‌نگارانی که با قلم خود به نقد نابرابری جنسیتی می‌پرداختند، برخلاف روال رایجِ گنجاندن اخبار زنان در صفحات کم‌اهمیت‌تر، صفحاتی ویژه را در روزنامه‌ها به این اخبار اختصاص دادند. این روند با تأسیس خبرگزاری‌های زنان دنبال شد. خبرگزاری ژن‌ها (JINHA) در ۸ مارس ۲۰۱۲ آغاز به کار کرد و در ۹ ژانویه ۲۰۱۸ نیز تلویزیون ژن (JIN TV) افتتاح گردید.
روزنامه‌نگاران زن کورد که همواره در برابر سرکوب و سیاست‌های ارعاب دولتی و مردسالار ایستادگی کرده‌اند، با قتل، بازداشت و احکام سنگین قضایی مواجه بوده‌اند. هیرو بهاالدین، گلستان تارا و جهان بیلگین از آخرین قربانیان این خشونت‌ها هستند. دوربین‌هایی که تا آخرین لحظه در دستانشان بود، گواه سرسختی و پافشاری آنان بر حقیقت است. در آستانه ۲۲ آوریل، روز روزنامه‌نگاری کوردی، با چند روزنامه‌نگار زن کورد درباره اهمیت روزنامه کوردستان و فشارهای پیش روی این حرفه گفت‌وگو کرده‌ایم.
روزنامه کوردستان علی‌رغم فشارها ایستادگی کرد
دجله مفتی‌اوغلو، ریاست مشترک «انجمن روزنامه‌نگاران دجله فرات»، ضمن اشاره به مقاومت روزنامه کوردستان در برابر فشارهای گوناگون دولت عثمانی، بر اهمیت این روزنامه به عنوان نخستین تریبون خلق کورد تأکید کرد. او با بیان اینکه این فشارها در تاریخ ترکیه به عنوان بخشی از حملات حکومت علیه ملت کورد ادامه یافته، وضعیت سرکوب روزنامه‌ها و روزنامه‌نگاران را یادآور شد و به فضای دهه‌های ۱۹۹۰ و ۲۰۰۰ اشاره کرد: «این فشارها در دهه ۱۹۹۰ به شکل حملات گسترده‌ای ظاهر شد. دورانی را شاهد بودیم که به ترور روزنامه‌نگاران در خیابان‌ها و بمباران دفاتر روزنامه‌ها انجامید. با وجود این، سنتی حق‌گو و استوار شکل گرفت. این سرکوب در دوران حکومت حزب عدالت و توسعه ابعاد تازه‌ای یافت. روزنامه‌نگاران گاه گرفتار تیغ دستگاه قضا شدند. فشار بر روزنامه‌نگاران در سال‌های اخیر بسیار جدی بوده است. به ندرت می‌توان روزنامه‌نگاری را یافت که حکم بازداشت یا دستگیری نداشته باشد. حزب عدالت و توسعه عرصه را بر تمام روزنامه‌نگارانی را که در خدمت اهداف خودش قلم نزنند را تنگ نموده و عملاً امکان فعالیت را از آنان سلب می‌کند.»
جریان مطبوعات آزاد است که در برابر همه حملات مقاومت می‌کند
دجله مفتی‌اوغلو، با بیان اینکه روزنامه‌نگاران در هر چهار بخش کوردستان، در مسیر انعکاس حقیقت به قتل می‌رسند، افزود: «امروز نیز کشتارها با حملات ترکیه در دیگر بخش‌های کوردستان ادامه دارد. نمونه‌های اخیر آن، قتل عزیز کویلو اوغلو در حمله پهپادی در رانیه و پیش از او، قتل ناظم داشتان و جهان بیلگین است. این روزنامه‌نگاران به‌خاطر انعکاس رنج و تجربیات مردم کورد به جهان، هدف قرار گرفته و کشته شدند. قتل ناگیهان آکارسل در سلیمانیه نیز گواه دیگری بر این مدعاست. این ترورها نشان می‌دهد که ترکیه از سیاست خود در قبال روزنامه‌نگاران کورد دست نکشیده است. اما درواقع این جریان مطبوعات آزاد است که در برابر همه حملات مقاومت می‌کند. با توجه به این شرایط، این پرسش مطرح می‌شود که چگونه با وجود این حجم از حملات، به فعالیت ادامه می‌دهیم. پاسخ در میراثی است که شهدای مطبوعات آزاد، بنیان‌گذاران این سنت، برای ما به یادگار گذاشته‌اند. پافشاری و مقاومت آن‌ها در مبارزه برای حقیقت، آموزگار ما است.»
مطبوعات آزاد نقشی تعیین‌کننده ایفا کرده است
او با اشاره به مبارزه صدساله ملت کورد برای به رسمیت‌شناخته شدن هویت‌شان، گفت این مبارزه به طرح مباحثی پیرامون راه‌حل مسئله کورد انجامیده است: «اکنون در فرآیندی هستیم که موجودیت خلق کورد و واقعیت رهبری آنان در حال پذیرفته شدن است. هرچند این روند گاه با وقفه روبه‌رو می‌شود، اما بحث‌ها و گفتگوها پیرامون راه‌حل مسئله کورد ادامه دارد. مطبوعات آزاد نقش بسزایی در بازتاب جهانی این تحولات ایفا کرده است.»
فشارها از دوران روزنامه کوردستان تا امروز ادامه داشته است
دجله مفتی‌اوغلو با تأکید بر حبس نزدیک به ۴۰ روزنامه‌نگار به‌خاطر فعالیت‌های حرفه‌ای‌شان، ادامه داد: «حدود ۴۰ روزنامه‌نگار به‌خاطر پایبندی به حقیقت در زندان به‌سر می‌برند. حبس این روزنامه‌نگاران در روز ۲۲ آوریل، نشان‌دهنده تداوم همان فشارهایی است که از زمان روزنامه کوردستان وجود داشته است. روز روزنامه‌نگاران دربند گرامی باد. ما در کنار آنان، با مبارزه‌ای قویتر، سنت مطبوعات آزاد را زنده نگه خواهیم داشت.»
بیایید از روزنامه‌نگاری صیانت کنیم
او با تأکید بر مقاومت روزنامه‌نگاران در برابر فشارها، سخنانش را این‌گونه پایان داد: «در غیر این صورت، جامعه در تاریکی فرو خواهد رفت. ما از تمام تشکل‌های صنفی و مردم می‌خواهیم که برای صیانت از روزنامه‌نگاری و تداوم مبارزه برای حقیقت، ما را همراهی کرده، همبستگی خود را نشان دهند و به گسترش این مبارزه یاری رسانند.»
روزنامه‌نگاران زن، قدرت خود را از حقیقت می‌گیرند
دیلان بابات، سردبیر «ژن‌نیوز» به نقش مبارزاتی روزنامه‌نگاران زن در عرصه روزنامه‌نگاری کوردی پرداخت. او با بیان اینکه روزنامه‌نگاران زن به حافظه تاریخی شکل می‌بخشند، خاطرنشان کرد که در این مسیر، هدف حملات پرشماری نیز قرار می‌گیرند. وی با یادآوری قتل روزنامه‌نگاران زن در این راه، به ترور جهان بیلگین در حمله پهپادی ترکیه در شمال و شرق سوریه اشاره کرد.
دیلان بابات با اشاره به تلاش‌ها برای سرکوب صدای زنان در جامعه گفت: «ما روزنامه‌نگاران زن تعهد عمیق‌تری به حقیقت داریم، زیرا تلاش می‌شود زندگی زنان در قالب‌های از پیش تعیین‌شده محدود شود. در چنین شرایطی، زنان بیشترین واکنش را به نابرابری جنسیتی نشان می‌دهند. برای مثال، در افغانستان، نخستین واکنش‌ها به قوانین طالبان از سوی زنان ابراز می‌شود و این روزنامه‌نگاران زن هستند که آن را بازتاب می‌دهند. زیرا آگاهیم که قربانی اصلی قوانینی که قدرت‌ها وضع می‌کنند، زنان هستند. به همین دلیل، زنان با جدیت بیشتری به مبارزه برای حقیقت پایبندند. روزنامه‌نگاران زن با آگاهی کامل از سازوکارهای سیستم مردسالار، در این مسیر مبارزه می‌کنند.»
پاسخ ما به فشارها، مقاومت خواهد بود
دیلان بابات، ضمن تبریک روز روزنامه‌نگاران زن کورد، تأکید کرد: «بی‌شک این فشارها ادامه خواهند داشت، اما پاسخ ما مقاومتی بزرگ‌تر خواهد بود. چرا که ده‌ها تن از همکاران ما چون جهان، ناگهان، هیرو و گلستان جان خود را فدای این مبارزه کرده‌اند. ما این مسئولیت را پذیرفته‌ایم و می‌دانیم که همگان نیازمند حقیقت‌اند.»
ما علیه نابرابری جنسیتی مبارزه می‌کنیم
روزا متینا، رئیس انجمن «روزنامه‌نگاران زن مزوپوتامیا»، نیز بر اهمیت روزنامه کوردستان در تاریخ مطبوعات کوردی تأکید کرد. او با بیان اینکه روزنامه‌نگاری کوردی، بدیلی در برابر رسانه‌های حکومتی ایجاد کرده است، خاطرنشان ساخت که روزنامه‌نگاران زن در مطبوعات آزاد، افزون بر رسالت اصلی خود، علیه نابرابری جنسیتی نیز مبارزه می‌کنند.
روزا متینا با گرامیداشت یاد روزنامه‌نگاران جان‌باخته‌ای چون گوربت‌ائلی ارسوز، شیلان آراس، دنیز فرات، نوژیان ارهان، هیرو بهاالدین، گلستان تارا و جهان بیلگین، بیان کرد که این نام‌ها به نمادهای مطبوعات آزاد بدل شده و میراثی الهام‌بخش برای روزنامه‌نگاران زن به یادگار گذاشته‌اند.
روزنامه‌نگاران زن کورد، ۲۲ آوریل را در زندان سپری می‌کنند
روزا متینا با اشاره به حبس ۱۰ روزنامه‌نگار زن در زندان‌های ترکیه، ابراز امیدواری کرد که روز ۲۲ آوریل، سرآغازی برای آزادی تمام روزنامه‌نگاران دربند باشد. او در پایان تأکید کرد که انجمن روزنامه‌نگاران زن مزوپوتامیا به مبارزه برای حقوق روزنامه‌نگاران و پاسداری از میراث روزنامه‌نگاری کورد ادامه خواهد داد.