زهور المشرقی

تونس - بیش از یازده میلیون آواره در سودان، که اغلب آن‌ها زن و کودک هستند، در ایالت‌هایی پراکنده شده‌اند که امن توصیف می‌شوند. در حالی که بخشی از این آوارگان توانسته‌اند در مکان‌های موقتی مانند مدارس و مساجد پناه بگیرند، هزاران نفر دیگر به دلیل نبود ظرفیت کافی در همین مکان‌ها و کمبود شدید خدمات، سرپناهی جز خیابان ندارند و زیر آفتاب و باران روزگار می‌گذرانند؛ وضعیتی که برای زنان با نیازهای ویژه‌شان، به مراتب سخت‌تر است.

منال الاول، فعال سیاسی و عضو گروه «تراک ۲» در مذاکرات صلح جوبا (۲۰۲۰)، عضو هیئت چهارده‌نفره‌ی زنان در گفت‌وگوهای صلح ژنو (۲۰۲۴) و عضو کمیته‌ی اجرایی «شبکه زنان سودان» می‌گوید که دو سال و سه ماه جنگ، فاجعه‌ای انسانی را در این کشور رقم زده است. به گفته‌ی او، زنان در این میان آسیب مضاعفی دیده‌اند، قربانیان اصلی این جنگ بوده‌اند و بدن‌هایشان هدف مستقیم خشونت و تجاوز قرار گرفته است.

وی می‌افزاید که دو و نیم میلیون دختر آواره بر اثر این درگیری‌ها از تحصیل بازمانده‌اند. این دختران نوجوان با خطر تجاوز، خشونت خانگی و ازدواج اجباری در سنین پایین روبه‌رو هستند. این معضل در بحبوحه‌ی جنگ و از ترس ناامنی و تعرض به دختران، شدت بیشتری یافته است.

او تصریح می‌کند که در مناطق درگیری، زنان نان‌آور اصلی خانواده‌ها هستند و برای تأمین آب و غذا، ناچار به خروج از خانه می‌شوند. آن‌ها زیر بمباران و حملات هوایی و در معرض آزار و اذیت هر دو طرف جنگ، برای بقا تلاش می‌کنند. زنان در این مناطق هدف خشونت مبتنی بر جنسیت و آزار جنسی قرار می‌گیرند، تا جایی که به نظر می‌رسد «این جنگ، جنگی علیه جسم زنان است».

 

کابوس تجاوز در جنگ فراموش‌شده

این فعال مدنی تأکید می‌کند که عمق رنج زنان سودان در این جنگ، فراتر از تصور است. به گفته‌ی او، با وجود مستند شدن برخی جنایات، فجایعی که دور از چشم دوربین‌ها رخ می‌دهد، بسیار وحشتناک‌تر از موارد افشاشده است. او خاطرنشان می‌کند که زنان در مناطق درگیری، همواره با کابوس تجاوز و قتل زندگی می‌کنند. این هراس با مستند شدن مواردی از تجاوز گروهی در ملاءعام، شدت یافته است، چرا که عاملان این جنایات از نبود قانون و دولتی بازدارنده برای محاکمه‌ی خود، اطمینان دارند.

منال الاول به وضعیت پناهجویان در کشورهای همسایه نیز اشاره می‌کند. او توضیح می‌دهد که زنان پناهجو در مسیر فرار با خشونت روبه‌رو شده، گرسنگی و تشنگی در بیابان را تحمل کرده‌اند و حتی برخی از آنان به دلیل شرایط طاقت‌فرسا جان باخته‌اند. او مسئولیت تمام این ویرانی‌ها و فجایع انسانی را بر عهده‌ی طرفین درگیر می‌داند.

او آمار تکان‌دهنده‌ای از پناهجویان ارائه می‌دهد: «شمار پناهجویان در کامپالا به چهار میلیون نفر و در اردوگاهی در شمال اوگاندا به بیش از شصت‌وهفت هزار نفر رسیده است. هزاران نفر دیگر نیز در شهرها و حومه‌ی کامپالا سرگردان هستند». وی با اشاره به ناچیز بودن و سوءمدیریت در توزیع کمک‌های بشردوستانه می‌افزاید: «در برخی مناطق، اگر غذایی یافت شود، تنها یک وعده در روز به دست آوارگان می‌رسد. این نجات‌یافتگان برای تأمین حداقل معاش خود تلاش می‌کنند و زنان با کارهای دستی مانند صابون‌سازی، برای بقا می‌جنگند».

او همچنین به رنج مضاعف زنان در اردوگاه‌ها، به‌ویژه زنان باردار که از حداقل مراقبت‌های بهداشتی محروم‌اند، اشاره می‌کند و خواستار حمایت فوری روانی، اجتماعی و مادی جامعه‌ی مدنی و نهادهای بین‌المللی از آنان می‌شود.

این فعال حقوق زنان از موارد خودکشی در میان زنان جوانی می‌گوید که قربانی آزارهای شدید جنسی شده‌اند. او به آسیب‌های روانی عمیق در میان نجات‌یافتگان اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد که سازمان‌های جامعه مدنی و نهادهای زنان در داخل و خارج سودان، می‌کوشند با ارائه‌ی حمایت‌های روانی به قربانیان، از شدت این آسیب‌ها بکاهند و با تدوین پروتکل‌های پیشگیرانه، از فجایع بزرگ‌تر جلوگیری کنند.

او با اشاره به خطراتی که فعالان را تهدید می‌کند، توضیح می‌دهد: «زنانی که به بازماندگان و خشونت‌دیدگان یاری می‌رساندند، به قتل رسیده‌اند. فعالان زن با وجود آزارهای شدید، همچنان به حمایت از قربانیان ادامه می‌دهند و ما نیز بر پشتیبانی از آنان اصرار داریم. امروز، رفت‌وآمد میان ایالت‌ها برای یک فعال مدنی جرم محسوب می‌شود و به بازجویی‌های خشونت‌آمیز، بازداشت و اتهامات ساختگی می‌انجامد. چند ماه پیش، یک دانشجو را به اتهام همکاری با نیروهای پشتیبانی سریع بازداشت کردند و اگر پادرمیانی‌ها نبود، قطعا اعدام می‌شد».

 

صلح بدون زنان، توافق بر باد

او یادآوری می‌کند که جنگ داخلی در سودان پدیده‌ی جدیدی نیست و این کشور پیش از این نیز درگیری‌های مسلحانه‌ی بسیاری را از جنوب تا دارفور و نیل آبی تجربه کرده است. به گفته‌ی او، در گذشته توافق‌های صلحی مانند توافق آدیس آبابا (۱۹۷۲)، توافق خارطوم (۱۹۹۷) و توافق آتش‌بس سوئیس به دست آمده بود، هرچند اغلب آن‌ها شکننده بودند و به جنگ دوباره ختم می‌شدند. او می‌افزاید که حتی توافق سال ۲۰۲۱ نیز با وجود تشکیل دولت، نتوانست به صلحی پایدار و جامع منجر شود.

منال الاول تأکید می‌کند که وجه مشترک تمام این توافق‌ها، غیبت کامل و حذف سیستماتیک زنان از فرآیند مذاکرات بود. به گفته‌ی او، طرف‌های درگیر همواره دستور کار زنان و خواسته‌های آنان را نادیده گرفته‌اند.

او درباره‌ی مشارکت چهارده زن در مذاکرات ژنو، که با حمایت وزارت خارجه‌ی آمریکا و سایر سازمان‌ها ممکن شد، توضیح می‌دهد. قرار بود کارگاهی برای گفت‌وگو میان طرفین درگیر برگزار شود، اما نمایندگان ارتش در آن شرکت نکردند. با این حال، زنان حاضر در یک کارگاه ده‌روزه بر دو محور اصلی مذاکرات صلح، یعنی «ارسال کمک‌های بشردوستانه» و «حفاظت از غیرنظامیان»، متمرکز شدند و توانستند صدای خود را رسانده و مطالباتشان را مطرح کنند.

وی یادآوری می‌کند که در ژنو یک آیین‌نامه‌ی رفتاری برای حفاظت از غیرنظامیان تدوین شد، اما غیبت ارتش عملاً آن را بی‌اثر کرد و مانع از اجرای آن شد.

او درباره‌ی عدم دستیابی به آتش‌بس تأکید می‌کند که این موضوع نیازمند اراده‌ی سیاسی قوی و موضعی شفاف از سوی طرفین جنگ است. «اما متأسفانه، هر دو طرف گمان می‌کنند که راه‌حل بحران در لوله‌ی تفنگ است و با تکیه بر سلاح، تنها به گسترش دامنه‌ی جنگ می‌اندیشند».

 

حقوق گرفتنی است، نه دادنی

این فعال مدنی با اشاره به نقش رهبری‌کننده‌ی زنان سودان در انقلاب ۲۰۱۹ و شکستن کلیشه‌های جامعه‌ی مردسالار، یادآوری می‌کند که زنان چگونه بی‌پروا تمام موانع را به چالش کشیدند. با این حال، نه‌تنها حاکمیت به انقلاب آنان احترام نگذاشت، بلکه همگان آنان را نادیده گرفتند و شایستگی‌هایشان به رسمیت شناخته نشد. به باور او، همین تجربه ایجاب می‌کند که امروز زنان، فارغ از تفاوت‌هایشان، برای گرفتن حقوق خود متحد شوند و طرحی واقعی تدوین کنند، چرا که حقوق گرفتنی است، نه دادنی.

او تأکید می‌کند: «هماهنگی میان تمام زنان و گروه‌های فمینیستی، اعم از مدنی و سیاسی، یک ضرورت است. باید بر سر یک دستور کار مشترک توافق کنیم تا به اهدافمان برسیم، چرا که هیچ صلحی بدون زنان پایدار نخواهد بود». وی می‌افزاید که تنوع فرهنگی و اجتماعی سودان، خود چالشی در مسیر تدوین یک دستور کار واحد برای زنان است.

وی در پاسخ به پرسشی درباره‌ی همبستگی جهانی با زنان سودان می‌گوید: «همین نشست مطبوعاتی برای ما یکی از ابزارهای حمایتی برای رساندن صدایمان است. ما امیدواریم این تعاملات ادامه یابد تا بتوانیم مسائل خود را مطرح کنیم و به جهانیان یادآوری کنیم که در سودان جنگی فراموش‌شده در جریان است».

منال الاول، فعال سیاسی سودانی، در پایان گفت‌وگوی خود بر اهمیت رسانه‌های مستقل زنان به‌عنوان یک اهرم فشار قدرتمند تأکید کرد و آن را راهی برای بازتاب شفاف و بدون روتوش رنج زنان دانست.