«خاطراتی از یک رفیق»؛ از کوچه‌های کودکی تا سنگرهای مبارزه
کتاب «خاطراتی از یک رفیق»مجموعه‌ای از یادداشت‌ها، روایت‌ها، شعرها و داستان‌های کوتاه اثری از مرضیه احمدی اسکویی است که تصویری زنده و چندوجهی از زندگی اجتماعی و فضای سیاسی ایران دهه ۵۰ ارائه می‌دهد. این اثر، بیش از آنکه شرح حال نویسنده باشد، آرشیوی زنده از تجربه‌های زیسته یک دوره پرتنش است؛ دوره‌ای که در آن فقر، تبعیض، آرمان‌خواهی و مقاومت با هم در هم تنیده شده‌اند.
«خاطراتی از یک رفیق» با زبانی روان، صمیمی و گاه شاعرانه، به شکلی لایه‌لایه و انسانی، روایتگر جهانی است که در آن طبقات فرودست، کودکان حاشیه‌نشین، زنان رنج‌کشیده و جوانان مبارز، هر یک سهمی از صدای کتاب دارند. این اثر نه‌تنها سندی اجتماعی از زیست مردم محروم است، بلکه منبعی مهم برای شناخت فضاهای فکری و سیاسی جنبش‌های چپ و بازتاب‌دهنده نقش زنان در این جریان‌ها به شمار می‌آید.
۱- یادداشت‌های اجتماعی و روایت‌های میدانی
کتاب با مجموعه‌ای از مشاهدات میدانی آغاز می‌شود؛ روایت‌هایی دقیق و بی‌واسطه از زندگی فقیرترین اقشار جامعه، از رنج‌آباد و کپرنشین‌های اهواز تا کولی‌آباد. این بخش تصویری از فقر، تبعیض ساختاری و زندگی روزمره طبقات فرودست ارائه می‌کند و با نگاهی جامعه‌شناسانه، وضعیت زندگی زنان و کودکان را با جزئیاتی ملموس ترسیم می‌نماید.
۲- خاطرات کودکی
در ادامه، کتاب به دوره کودکی می‌پردازد: تصویری از دختری حساس و ناظر که نخستین نشانه‌های نابرابری طبقاتی را در محیط پیرامون خود تجربه می‌کند. این خاطرات، نه روایت شخصی، بلکه بازتابی از شکاف‌های اجتماعی و شرایط تربیتی نسل جوان آن روزگار است.
۳- گزارش‌هایی از نظام اداری و ساختار طبقاتی
بخشی دیگر به نقد و تحلیل ساختارهای اداری رژیم پهلوی اختصاص دارد: نگاهی مستقیم به نقش ادارات و سیستم‌های اداری در بازتولید ستم طبقاتی. این روایت‌ها، مجموعه‌ای از گزارش‌های میدانی هستند که نشان می‌دهند چگونه دستگاه اداری، عامل تثبیت نابرابری و فشار بر طبقات پایین شده بود.
۴- شعرها و داستان‌های کوتاه
حضور شعر و داستان در کتاب، بُعدی احساسی و درونی‌تر به آن می‌بخشد. این بخش‌ها نه‌تنها فضای ذهنی نویسنده را آشکار می‌کنند، بلکه لحن ادبی و زیبایی‌شناختی اثر را نیز برجسته‌تر می‌سازند و روایت اجتماعی کتاب را با عاطفه و تخیل درهم می‌آمیزند.
۵- روایت روزهای مبارزه و لحظه شهادت
بخش پایانی کتاب، به روزهای پرخطر فعالیت‌های سیاسی و روایت آخرین لحظات یک مبارزه می‌پردازد: مأموریت نجات یک رفیق، محاصره، درگیری. این روایت، اوج دراماتیک کتاب است؛ نه به‌عنوان ستایش فرد، بلکه به‌عنوان نمونه‌ای از فضایی که جوانان بسیاری در آن زیستند، جنگیدند و جان دادند.
«خاطراتی از یک رفیق» کتابی است که خواننده را از دل محله‌های فرودست تا درون تجربه‌های فکری و احساسی نسل مبارز دهه ۵۰ پیش می‌برد. اثر، به‌جای تکیه بر روایت فردی، چهره‌ای جمعی و اجتماعی از یک عصر می‌سازد:
- کودکی در مواجهه با شکاف‌های طبقاتی
- جوانی در تماس مستقیم با فقر و حاشیه‌نشینی
- ذهنیتی که میان احساس، شعر و مبارزه رفت‌وآمد می‌کند
- و در نهایت، فضایی که در آن مبارزه سیاسی به بخشی از تجربه هر روزه تبدیل می‌شود
اوج روایت، نه تنها لحظه شهادت، بلکه مجموعه‌ای از تجربه‌های انسانی است که کتاب را به سندی مهم از تاریخ اجتماعی، سیاسی و فرهنگی آن دوره بدل می‌کند.