کارآفرینی در لبنان؛ چالش‌های کاهش شکاف جنسیتی
در نتیجه بحران‌های اجتماعی، اقتصادی و امنیتی، شکاف جنسیتی در لبنان افزایش یافته است، اما زنان با پشتکار و عزم فراوان در تلاش‌اند تا خود را توانمند سازند و به موقعیت‌های رهبری دست یابند.
سوزان ابو سعید
بیروت - با کاهش میزان مشارکت زنان در بازار کار، به‌طوری‌که کمتر از ۳۰ درصد آن‌ها عملاً در نیروی کار حضور دارند، و با تأثیر نظام اجتماعی مردسالار و غالباً سرکوبگر بر زنان، بحران اقتصادی، فروپاشی پول ملی و تورم، بر وضعیت زنان تأثیر منفی گذاشته و نرخ فقر و بیکاری در میان آن‌ها افزایش یافته است. این عوامل موجب تعمیق شکاف جنسیتی در بازار کار شده و چالش‌های بیشتری را بر دوش زنان گذاشته است.
بر اساس گزارش «شکاف جنسیتی در جهان ۲۰۲۴» منتشرشده از سوی مجمع جهانی اقتصاد، لبنان در رتبه ۱۳۳ جهانی و هشتم منطقه‌ای از نظر شاخص شکاف جنسیتی قرار گرفته است. در این گزارش، لبنان رتبه ۱۲۲ را در شاخص مشارکت اقتصادی، رتبه ۱۱۱ در فرهنگ و آموزش، رتبه ۶۷ در بهداشت و زندگی، و رتبه ۱۴۲ را در قدرت تصمیم‌گیری سیاسی کسب کرده است.
«لبنان از کشورهایی است که بیشترین شکاف جنسیتی را دارد»
ندا خداج صبح، مدیر بخش زنان در دانشکده مدیریت سلیمان علیان در دانشگاه آمریکایی بیروت، می‌گوید: «با توجه به شرایط اقتصادی دشوار کشور، اشتغال زنان موضوعی جدید نیست. زنان نقش بسزایی در بهبود اقتصاد لبنان ایفا کرده‌اند. با این حال، در تلاش هستیم قوانین کاری از جمله تغییر ساعت‌های کاری و چارچوب‌های دیگر را اصلاح کنیم تا مشارکت زنان در جامعه تسهیل و تقویت شود. با وجود میراث فرهنگی غنی لبنان، این کشور هنوز جزو کشورهایی است که بیشترین شکاف جنسیتی را دارد. لبنان در سال ۲۰۲۰ رتبه ۱۴۵ از میان ۱۵۳ کشور و در سال ۲۰۲۱ رتبه ۱۳۲ از میان ۱۵۶ کشور را در شاخص شکاف جنسیتی جهانی کسب کرده است.»
وی افزود: «در سال ۲۰۲۲، تنها ۲۴ درصد از زنان در نیروی کار مشارکت داشتند، در مقایسه با ۷۶ درصد برای مردان، که شکاف چشمگیر در بخش اقتصادی را نشان می‌دهد. در سال ۲۰۲۳، این رقم برای زنان به ۲۷.۵ درصد افزایش یافت.»
با وجود چالش‌ها؛ زنان لبنانی همچنان در حال پیشروی‌اند
ندا خداج صبح، مدیر بخش زنان در دانشکده مدیریت سلیمان علیان در دانشگاه آمریکایی بیروت، با اشاره به اینکه «این شکاف تنها نتیجه بحران‌های اخیر نیست»، گفت: «مشارکت زنان در لبنان همواره یکی از پایین‌ترین‌ها در سطح منطقه و جهان بوده است. با شیوع کرونا، اوضاع بدتر شد و زنان بیشتری اخراج شدند، دستمزدها کاهش یافت و بار مسئولیت‌های خانوادگی آنان، از مراقبت از خانه و کودکان گرفته تا سالمندان سه برابر شد.»
وی تأکید کرد: «با وجود همه این چالش‌ها، زنان لبنانی همچنان پیشگام و استوار باقی مانده‌اند. در سال ۲۰۱۹، زنان ۲۸.۹ درصد از سمت‌های مدیریتی عالی و میانی را در اختیار داشتند، که بیانگر اراده و توانایی بالای آنان در شکل دادن به آینده کشور است. این آمار تنها عدد نیستند؛ بلکه فراخوانی برای اقدام جهت شکستن موانع ساختاری و آزادسازی پتانسیل اقتصادی و اجتماعی نهفته در زنان لبنان است.»
«زن منبع اراده است»
لارا معکرون، کارشناس مالی، نیز گفت: «در خصوص مشارکت زنان در بازار کار، آنچه که امروز احساس می‌کنم و لمس می‌شود، این است که این موضوع از درون و اراده شخصی نشأت می‌گیرد. زن خود به دنبال فرصت شغلی می‌گردد یا حتی آن را خلق می‌کند. هیچ‌کس مانع او نمی‌شود، مگر برخی عوامل خانوادگی یا جوامعی که مانع کار زنان هستند. اما امروز زن و مرد در کنار هم کار می‌کنند. به‌علاوه، بحران اقتصادی و مالی‌ای که جامعه لبنان با آن مواجه شد، باعث شده به نظر من، موانع ورود به بازار کار را خود زنان ایجاد می‌کنند یا دست‌کم در محدود کردن آن نقش دارند؛ این موانع از درون، از آرزو و اراده فرد برای حضور در بازار کار برمی‌خیزند.»
وی در ادامه افزود: «علاوه بر فعالیت‌های آکادمیکی که در دانشگاه‌ها انجام می‌دهم، در حوزه مشاوره به کسب‌وکارهای نوپا و متوسط و کارآفرینی هم فعالیت دارم. ما از تدوین استراتژی‌ها و مدیریت مالی آغاز می‌کنیم تا این کسب‌وکارها را با ایده‌های نو تغذیه کنیم، پروژه را گسترش دهیم و بازار محلی یا حتی بازارهای خارجی را هدف قرار دهیم. در این زمینه، زنان نقش پررنگی دارند. همچنین، نهادهایی وجود دارند که شعارشان حمایت و توانمندسازی زنان است. این نهادها به زنان کمک می‌کنند تا ایده‌ها و پروژه‌هایشان، چه صنایع دستی کوچک و چه پروژه‌های بزرگ‌تر را عملی کنند، آن‌ها را در زمینه کارآفرینی آموزش می‌دهند، به توسعه ایده‌های نو در حوزه‌های مورد علاقه و پرتقاضا می‌پردازند و اگر طرح از نظر اقتصادی توجیه‌پذیر باشد، در جذب سرمایه‌گذار و اجرای آن یاری می‌رسانند. همچنین، ما در زمینه نشر اطلاعات صحیح، اجرای ایده‌ها، و تبدیل رؤیا به واقعیت همراه آنان هستیم تا زنان بتوانند خود را محقق کرده و درآمد کافی کسب کنند؛ درآمدی که آن‌ها را به عضوی فعال در خانواده و جامعه تبدیل کند.»
«اشتیاق به موفقیت، انگیزه‌ای برای تلاش و پیروزی است»
در همین راستا، هبه دلال، طراح گرافیک، کارآفرین و مؤسس یک شرکت خصوصی در این حوزه گفت: «مسیرم را در کارآفرینی از سال ۲۰۱۶ آغاز کردم. من اولین دانشجوی کارشناسی ارشد در دانشگاه لبنان بودم که پایان‌نامه‌ام را برای گرفتن این مدرک ارائه دادم. شرکت شخصی‌ام را به طور رسمی به ثبت رسانده‌ام. از این‌جا چالش‌ها و دشواری‌ها شروع شدند؛ از یک‌سو به‌دلیل زن بودن و از سوی دیگر، به‌خاطر نبود پشتوانه مالی کافی.»
وی افزود: «با وجود تجهیزات، کارکنان و ساختار سازمانی مناسب، این مسائل مرا متوقف نکرد، بلکه چالشی بزرگ در من ایجاد کرد تا بتوانم به خانواده و جامعه ثابت کنم که زن می‌تواند به موفقیت برسد، می‌تواند برای یادگیری تلاش کند، در کارگاه‌های آموزشی شرکت کند و به دنبال یادگیری هر حوزه‌ای باشد. جدیت در تحقیق و پیگیری امری است که اکنون کمتر شاهد آن هستیم، به‌ویژه با گسترش استفاده از هوش مصنوعی در جهان. این به آن معنا نیست که نباید از هوش مصنوعی به نفع خود استفاده کنیم، بلکه نباید به آن تکیه کامل کنیم یا دچار تنبلی شویم؛ مثلاً برای طراحی لوگو یا ساخت یک ویدیو در حوزه کاری، باید خودمان هم تلاش کنیم.»
وی با اشاره به اینکه بحران‌ها نباید کار را متوقف کنند، بلکه باید فکر کنیم چه کاری می‌توانیم انجام دهیم، به‌جای اینکه دست روی دست بگذاریم، گفت: «زمانی که ویروس کرونا سراسر جهان را درنوردید، شرکت من متوقف شد. به این فکر کردم که چه کاری می‌توانم انجام دهم و پروژه‌ای دیگر با نام «زریعه» (یعنی گیاه) راه‌اندازی کردم. در دوره‌ای که بازاریابی دیجیتال هنوز رایج نشده بود، من به توزیع گیاهان پرداختم. بنابراین، زندگی و میل به موفقیت انسان را به پایداری و تلاش وامی‌دارد. این موضوع محدود به رشته تحصیلی نیست، بلکه می‌توان در حوزه‌ای کاملاً متفاوت با رشته‌ای که خوانده‌ایم، فعالیت کرد.»
همبستگی زنان؛ زنانی که برای تضمین حقوق یکدیگر تلاش می‌کنند
میرا نجیم، مدیر منابع انسانی در یک شرکت بزرگ، نیز گفت: «نسبت زنان در فعالیت‌های کارآفرینانه به‌شکل چشمگیری افزایش یافته است، و این موضوع باعث تقویت شخصیت آن‌ها می‌شود و فرصتی فراهم می‌کند تا در زندگی‌شان تجربه‌های جدیدی را پشت سر بگذارند. این در حالی است که بسیاری از آن‌ها ناچارند فرزندان و خانواده‌شان را در خانه رها کنند تا ساعات کاری‌شان را انجام دهند. بنابراین، زنان باید تلاش کنند میان زندگی شخصی و حرفه‌ای خود تعادل برقرار کنند، چراکه پس از پایان کار، باید به نیازهای خانه و وظایف خانوادگی خود نیز رسیدگی کنند.»
وی افزود: «شرایط اقتصادی کشور و گرانی، تأثیر منفی زیادی بر زنان شاغل گذاشته است، چرا که حقوق آن‌ها اغلب برای تأمین تمام هزینه‌ها، به‌ویژه هزینه نگهداری فرزندان هنگام کار، کافی نیست. امیدواریم زنان بتوانند با این شرایط مقابله کنند و در موقعیت‌های شغلی بهتری قرار بگیرند. ما همواره سعی می‌کنیم زنان را به کار و تولید تشویق کنیم تا در جامعه نقش فعالی داشته باشند، چرا که این موضوع هم برای خودشان و هم برای خانواده‌شان اهمیت دارد.»