نزیهه بوسعیدی

تونس – رابطه‌ی زنان تونسی با هنر و صنعتشان، فراتر از یک شغل و منبع درآمدِ صِرف است. این حرفه ابعادی اجتماعی، انسانی و اخلاقی در خود دارد و حافظ میراث فرهنگی برای نسل‌های آینده است. این هنر سینه به سینه از مادربزرگ به مادر می‌رسد و پیوند میانشان را عمیق‌تر می‌کند. همین پیوند عمیق، بسیاری از زنان را بر آن داشته است تا با بهره‌گیری از میراث غنی فرهنگی، کارگاه‌های کوچکی برای احیا و تجاری‌سازی این هنرها برپا کنند.

رشته‌هایی چون سفالگری، سرامیک، نساجی و قالی‌بافی از جذاب‌ترین حوزه‌ها برای زنان تونسی به شمار می‌روند. این‌ها هنرهایی هستند که از مادران و مادربزرگانشان به ارث برده و گاه با گذراندن دوره‌های آموزشی، به آن‌ها شاخ و برگ داده‌اند. نتیجه‌ی این تلاش‌ها در تنوع امروزِ منسوجات سنتی، فرش‌ها و ظروف به خوبی نمایان است. این محصولات از یک سو منبع درآمدی برای این زنان و خانواده‌هایشان فراهم می‌کنند و از سوی دیگر، سپری برای محافظت از هویت فرهنگی در برابر موج جهانی‌شدن و خطر فراموشی هستند.

اما جذابیت این حوزه، تنها به زنانی که برای حفظ میراث فرهنگی و تأمین معاش خانواده به آن روی آورده‌اند یا تحصیل‌کردگانی که از سر ناچاری و برای فرار از بیکاری این راه را برگزیده‌اند، محدود نمی‌شود. این عرصه، داستان انتخاب‌های آگاهانه‌ای است که در آن، برخی حتی شغل ثابت خود را برای پرداختن به هنرشان رها کرده‌اند.

فتحیه عبدالحق یکی از همین افراد است. او صنعتگری است که با وجود تمام سختی‌ها، از شغلش در وزارت آموزش و پرورش استعفا داد تا کارگاه کوچک خود را راه‌اندازی کند. او می‌گوید: «شغل دولتی را در استان تطاوین رها کردم تا کارگاهی برای فرآوری خرما و تولید محصولاتی چون شیره‌ی خرما، شکر خرما، قهوه‌ی هسته‌ی خرما و سرکه‌ی خرما تأسیس کنم».

فتحیه توضیح می‌دهد که با کسب تجربه، ایده‌های جدیدی را برای توسعه‌ی محصولاتش به کار گرفته و «جایگزین‌های سالمی» تولید کرده است. از جمله‌ی این محصولات می‌توان به شیره‌ی خرمای کنجدی برگزیده، شکلات خرمایی بدون افزودنی و مواد نگهدارنده، و شیره‌ی خرمای کاراملی اشاره کرد.

 

 

صنعتگری، عرصه‌ای بی‌پایان

اسماء مروانی، هنرمندی که اشیای تزئینی و سبد می‌سازد، بر ویژگی محصولاتش تأکید دارد. او توضیح می‌دهد که ساخته‌هایش هرچند ارگانیک نیستند، اما صددرصد طبیعی بوده و برای بسته‌بندی آن‌ها نیز از مواد بهداشتی و دوستدار محیط زیست استفاده می‌شود. او داستان خود را این‌گونه روایت می‌کند: «زمانی که فارغ‌التحصیل شدم، اولویت استخدام با مردان بود. به همین دلیل، سال‌ها در رسانه‌های حوزه‌ی کودک کار کردم و بعد هم یک مهدکودک تأسیس کردم، اما با شیوع کرونا، همه‌چیز متوقف شد. آنجا بود که به فکر گزینه‌ی دیگری افتادم. کارم را با بازاریابی آنلاین برای چند صنعتگر شروع کردم و سرانجام تصمیم گرفتم خودم در نمایشگاه‌ها شرکت کنم و کارگاه تولید و فروش محصولاتم را راه بیندازم».

اسماء با تأکید بر علاقه‌اش به این هنر می‌گوید: «زن ذاتاً خلاق و نوآور است». با این حال، او «بازاریابی» را اصلی‌ترین چالش پیش روی زنان صنعتگر در تونس می‌داند. او معتقد است محصولاتش به بازارهای جهانی نیاز دارند، به ویژه آنکه گردشگران خارجی حتی با وجود قیمت بالا، به خوبی از آن‌ها استقبال می‌کنند.

فتحیه عبدالحق نیز با این چالش بیگانه نیست. او توضیح می‌دهد که مسیرش هموار نبوده و به‌ویژه در بازاریابی با مشکلات زیادی دست‌وپنجه نرم کرده است. به گفته‌ی او، نمایشگاه‌ها به عنوان تنها فرصت برای عرضه، به طور منظم برگزار نمی‌شوند. با این حال، فتحیه معتقد است که زن تونسی با وجود تمام این موانع، با خلاقیت، عشق و فداکاری، میراث‌دار فرهنگ غنی کشورش است.

پیام او برای زنان تحصیل‌کرده و جویای کار روشن است: «هر زنی باید در درون خود جست‌وجو کند، علاقه‌اش را بیابد و با کار و اراده برای موفقیت بجنگد». او صنایع دستی را عرصه‌ای بی‌پایان برای نوآوری می‌داند که هر کس می‌تواند متناسب با ویژگی‌های بومی منطقه‌ی خود در آن بدرخشد.

 

 

از پژوهش تا کارآفرینی

داستان سیرین السمین، نمونه‌ی دیگری از این مسیر پرفرازونشیب است. او که کارشناس ارشد پژوهش‌محور در حوزه‌ی روغن‌های گیاهی است، پس از ناامیدی از یافتن شغل در آزمایشگاه‌ها و شرکت‌های مرتبط، به توصیه‌ی استادش کسب‌وکار خود را به راه انداخت.

سیرین می‌گوید: «شروع کار با یک وام کوچک ریسک بزرگی بود. تعهد به پرداخت اقساط، نیاز به صرف وقت بسیار، دوری از خانواده و دغدغه‌ی همیشگی تأمین مواد اولیه و بسته‌بندی مناسب، چالش‌های اصلی پیش رویم بودند.»

او که از سال ۲۰۲۳ و با کمک دوره‌های آموزشی، کسب‌وکارش را قدم‌به‌قدم پیش می‌برد، «بازاریابی» را اصلی‌ترین مانع می‌داند و می‌افزاید: «برای غلبه بر این مشکل، تلاش می‌کنم با حفظ کیفیت و اصالت بومی محصول و پاسداری از هویت تونسی آن، در بازار متمایز شوم.»

او در کار خود از گیاهان بومی تونس مانند اسطوخودوس، شمعدانی عطری و سیاه‌دانه بهره می‌برد. این گیاهان به دلیل خواص درمانی برجسته‌شان در درمان نقص ایمنی، میگرن، سردرد و عفونت‌های قارچی شهرت دارند.