مرکز خبر- ساعت ١١ صبح ١۶ مارس ١٩٨٨ برابر با ٢۵ اسفند ١٣۶۶، علی‌رغم حملات متعدد رژیم صدام در چند روز اخیر، مردم  شهر در حال انجام امور روزمره خود بودند که ناگهان صدای جنگنده‌های نیروی هوایی دولت عراق، مردم را متوجه خود می‌کند و هزاران نفر از غیرنظامیان مورد حمله شیمیایی قرار می‌گیرند. حملاتی که با هدف نسل‌کشی خلق کورد و به مدت ۵ ساعت به طول انجامید اما در کمتر از ٢ ساعت پنج هزار نفر که بیشترشان زنان و کودکان بودند جان باختە و هزاران نفر دیگر نیز به شدت مجروح شدند. نتیجه آن حملە، خلق بزرگترین جنایت در تاریخ بشر بود.

این بمباران بخشی از عملیات گسترده‌ای به ‌نام عملیات انفال بود که بر ضد خلق کورد در اقلیم کوردستان و در پی دستور صدام حسین به معاون خود، انجام گرفت. پیش از حملات شیمیایی، هلبجە به مدت دو روز با بمب‌های متعارف و ناپالم بمباران شد. علی حسن المجید، معاون صدام حسین با این اقدام قصد داشته است شیشه‌ی ساختمان‌های شهر شکسته شود، تا امکان مقاومت در مقابل گازهای سمی به حداقل برسد. پس از این حادثه، دولت عراق اعلام کرد که سپاه پاسداران ایران در داخل منازل شهر هلبجە بوده و به همین دلیل با سلاح‌های شیمیایی به این شهر حمله کرده است.

چند روز بعد از بمباران و در ٢١ مارس شماری از خبرنگاران در صحنه حاضر شدند و روز ۲۳ مارس حکومت ایران در خلاء رسانه‌های کوردی و استفاده‌ی از خبرنگاران خود و تصاویر گزینشی به عنوان راوی و بدنه اصلی این واقعه و با خود سانسوری، محافظه‌کاری و خودداری از گفتن حقایق، نخستین تصاویر از قتل‌عام هلبجە را منتشر کرد. در پی آن گروهی تحقیقاتی وابسته به سازمان امدادگر «پزشکان بدون مرز» تأیید کرد که در حمله به هلبجە از گاز خردل، سیانوژن و گازهای اعصاب استفاده شده است.

میشل لوکلرک، خبرنگار، چند روز پس از حمله شیمیایی به هلبجە نوشت: در حالیکه در دوردست توپ‌ها در حال غرش هستند، در اینجا کوچک‌ترین صدایی به گوش نمی‌رسد، نه فریادی هست، نه حرکتی، هلبجە در سکوت به سر می‌برد و در خوابی عمیق فرو رفته است. خانه‌ها هنوز سر پا هستند، قفسه‌های دکان‌ها پر هستند اما از زمانی که هواپیماهای عراقی سم کشنده‌شان را فرو ریخته‌اند، هیچ تنابنده‌ای در اینجا زندگی نمی‌کند.»

در این عملیات از هواپیماهای میگ، میراژ و بالگرد استفاده شد و دود حاصل از این حملات، در ابتدا سیاه، سفید و سپس زرد و با ارتفاعی تا ۵۰ متر، توصیف شده‌است. نیروی هوایی عراق در این حمله، از انواع مواد شیمیایی از جمله گازهای اعصاب مانند وی ایکس، سارین، تابون، گاز خردل و چند ماده شیمیایی نامعلوم استفاده کرده بود و افراد حاضر در منطقه اظهار داشته‌اند که در ابتدا بویی شبیه بوی سیب تازه احساس کرده‌اند.

برخی از بازماندگان این جنایت هولناک اعلام کرده‌اند که نزدیک به ۱۷ روز پس از حمله شیمیایی، در شهر «عنب» مانده‌اند چون نمی‌خواستند شهرشان را ترک کنند اما ناچار شده‌اند به ایران پناهنده شوند.

بسیاری از مجروحان، نوزادان و کودکان به بیمارستان‌های ایران از جمله شهرهای سنه، کرماشان، تهران، تبریز و شیراز منتقل شدند و بسیاری از مجروحان در بیمارستان‌های ایران مورد مداوا قرار گرفتند، برخی از آنان برای درمان به اروپا فرستاده شدند. شمار بسیاری از آنان تا امروز هم از تأثیرات گاز سمی در رنج هستند و برای تنفس از وسایل کمکی طبی استفاده می‌کنند.

در حال حاضر هم مردان و زنان زیادی دچار سرطان‌هایی می‌شوند که از پیامدهای شیمیایی آن بمباران است. بعضی از خانواده‌ها فرزندان معلول به دنیا می‌آورند که به آثار شیمیایی مرتبط است.

همچنین تا‌کنون برخی از گمشده‌های هلبجە در شهرهای ایران زندگی می‌کنند. حتی بسیاری از کودکان و نوزادان منتقل شده به شهرهای مختلف ایران، نتوانستند خانواده‌های خود را پیدا کنند و تعداد زیادی از آنها توسط خانواده‌های ناشناس ایرانی بزرگ شدند و اکنون هم در شهرهای ایران زندگی می‌کنند؛ بدون اینکه از پدر و مادر واقعی خود و گذشته خود خبری داشته باشند،  تعداد اندکی هم با وساطت سازمان‌های امدادگر و افراد مطلع، پس از سالها به خانواده‌هایشان تحویل داده شدند.

با این حال، موضوع حمله شیمیایی به هلبجە تا امروز هم به طور کامل روشن و به بحث گذاشته نشده است. چند سال پیش، یک سازمان حامی حقوق قربانیان آن حمله‌ی دهشتناک شکایتی را علیه سه شرکت آلمانی تسلیم دادگاهی در هلبجە کرده است. بر اساس این شکایت سه شرکت آلمانی در برنامه تولید سلاح‌های شیمیایی حکومت عراق مشارکت داشته‌اند.

همچنین دفتر وکالت MM Law در آمریکا که وکالت قربانیان حمله شیمیایی هلبجە را بر عهده دارد، مدیران شرکت گردشگری TUI و شرکت‌های Karl Kolb و Herberger Bau را متهم می‌کند که از سال ۱۹۸۰ تا ۱۹۸۹ با رژیم صدام حسین در ساخت تأسیسات سلاح‌های شیمیایی همکاری داشته‌اند و خواستار پرداخت غرامتی میلیاردی به قربانیان از سوی شرکت‌های آلمانی به اتهام کمک به کشتار در هلبجە شده است.

این در حالی است که مدیر سازمانی که برای کمک به قربانیان حمله شیمیایی به هلبجە فعالیت دارد، اعلام کرده است که همچنان بسیاری از قربانیان منتظر دریافت غرامتی هستند که به آنان وعده داده شده است.

حمله شیمیایی به هلبجە، همچنان به‌عنوان بزرگ‌ترین حمله شیمیایی مستقیم به یک منطقهٔ غیرنظامی در تاریخ باقی مانده است. این حمله از سوی محکمه عالی کیفری عراق به‌صورت رسمی به‌عنوان نسل‌کشی خلق کورد شناخته شد. یک مقام بلندپایه‌ی عراقی در فروردین ماه سال ۱۳۶۷ در دیدار خود با دبیرکل سازمان ملل، به صورت رسمی به استفاده عراق از سلاح شیمیایی اعتراف کرد.

سال‌ها بعد، دولت‌هایی که ابتدا صدام را تجهیز و تسلیح کردند، همان دولت‌ها که اسناد دست داشتن خود را حداقل علنی نکرده بودند، او را به اتهام استفاده از سلاح‌های شیمیایی، پس از وادار کردنش به تحویل سلاح‌ها و بازرسی بازرسان سازمان ملل از تخت قدرت به زیر کشیدند.

صدام حسین، دیکتاتور عراق نیز به خاطر کارزار مرگباری به نام انفال که در سال‌های ۱۹۸۷ و ۱۹۸۸ علیه خلق کورد به راه انداخته بود، توسط همان دولت‌ها متهم به نسل‌کشی شد و چند سال پس از آن در سال ۲۰۰۶ به اتهام جنایات دیگر اعدام شد. فرمانده این عملیات، علی حسن المجید نیز، به جرم جنایت جنگی در سال ۲۰۱۰، در هلبجە اعدام شد.

نکته اینجاست که همین دولت‌ها که جنایاتشان همچنان دامنگیر مردم کشورهای مورد هجوم است، نگران اوضاع صلح و امنیت جهان بوده و همواره به قوانینی استناد می‌کنند که خود اولین ناقض آن‌ها بوده‌اند.

واقعه‌ی ١۶ مارس، یادآور بی رحمی عاملان آن است که با ژست حقوق بشری همواره درصدد بوده‌اند تا برای خود افتخار و دستاورد بتراشند تا منادیان حقوق بشر جلوه داده شوند.