سلیمانیه- زنان کورد در گذشته توانستند نقش مهمی در تأسیس اولین انجمن زنان و نخستین مدرسه برای زنان کورد ایفا کنند. این مدرسه که با هدف آموزش زنان تأسیس شده بود، به دست «حَپسەخان نَقیب» پایه‌گذاری شد. اما امروزه با وجود صدها سازمان زنان، وضعیت زنان بدتر شده است. تنها در شش ماه گذشته، ۳۰ زن کشته یا مجبور به خودکشی شده‌اند.

 

اولین سازمان زنان در تاریخ

تاریخ سازمان‌های زنان ریشه در گذشته‌ای دیرینه دارد. زمانی که یک زن کورد توانست بسیاری از سنت‌های مردسالارانه را بشکند. اولین انجمن زنان کورد با نام کۆمەڵەی ئافرەتانی کورد «انجمن زنان کورد» در ۲۸ ژوئن ۱۹۳۰ به ریاست «حَپسەخان نَقیب» تأسیس شد. تأسیس انجمنی توسط یک زن برای دفاع از حقوق و خواسته‌های زنان در نیمه اول قرن بیستم، حتی در خاورمیانه نیز یک پدیده نادر به شمار می‌رفت. جالب توجه است که «حَپسەخان» اولین زن کوردی بود که در خانه خود مدرسه‌ای برای زنان کورد تأسیس كرد. این اقدام در زمانی انجام شد که آموزش برای زنان وجود نداشت. اما «حَپسەخان» توانست رهبری زنان کورد را به عهده گرفته و تلاش‌های بسیاری برای آموزش آنها انجام دهد.

 

زنانی که به عنوان زن فعالیت می‌كوردند اما عضو سازمان نبودند

«عادیلە خانم»، یکی از زنان برجسته و بانفوذ خاندان جاف، پس از درگذشت همسرش »محمود پاشای جاف» در سال ۱۹۰۵، تمامی امور خاندان جاف را مدیریت كورد. نام و آوازه او در تمامی مناطق شارَزور، هورامان و بخش‌های دیگر باشور کوردستان گسترش یافت و در میان قبایل روژهلات کوردستان نیز مورد احترام بود و فرمان‌هایش اجرا می‌شد.
«عادیلە خانم» علاقه زیادی به پیشرفت علم و آموزش داشت. او مدارسی، بازاری و چندین ساختمان بزرگ را در حلبچه ساخت. همچنین یک روستای کوچک را به یک شهر آباد تبدیل كورد و باغ‌ها و مکان‌های تفریحی زیبایی در آن ایجاد نمود.

 

اولین زن تأثیرگذار

او نخستین زنی بود که به خاطر مهارت بالایش در اسب‌سواری و تیراندازی شهرت یافت. زنی شاداب، زیبا و باهوش بود که تمام جواهرات و لباس‌هایش را به صورت داوطلبانه به حزب هیوا اهدا كورد. همچنین او مجموعه‌ای از اشعار میهن‌پرستانه سروده بود.

 

اولین مدرسه دخترانه

اولین مدرسه دخترانه با نام «الزهرا» در سال ۱۹۲۵ در شهر سلیمانیه تأسیس شد. این مدرسه در نزدیکی مسجد بزرگ قرار داشت و بعدها در دهه هفتاد، مدرسه دخترانه گۆڵاڵە «گلاله» جایگزین آن شد. مدیریت این مدرسه را «گزیدە خانم» و تدریس آن را «فاطمە محی الدین خانم» بر عهده داشتند.

 

ليلا قاسم: پیشگام مبارزات سیاسی زنان کورد

ليلا قاسم یکی از فعالان سیاسی برجسته كورد بود که رژیم بعث عراق او را در بغداد اعدام كرد. او اولین زن زندانی سیاسی كورد بود که در چوبه دار اعدام شد. ظلم و ستم رژیم بعث علیه مردم كورد، حس آزادی‌خواهی و مبارزه را در ذهن و قلب ليلا تقویت كرده بود. او به زودی با احزاب و سازمان‌های سیاسی كورد آشنا شد. در سال ۱۹۷۰، از طریق برادر بزرگ‌ترش «سلام قاسم»، با جریان سیاسی کوردستان ارتباط برقرار كورد و فعالیت‌هایش را در چارچوب «اتحادیه دانشجویان کوردستان» ادامه داد. گفته می‌شد زنان نمی‌توانند در کنار مردان در شهرها، کوه‌ها و روستاها مبارزه کنند، اما ليلا خلاف این باور عمل كورد و مبارزاتی گسترده‌تر و عمیق‌تر از دانشجویان مرد كورد انجام داد. او مخالف تبعیض جنسیتی میان زنان و مردان بود. سازمان‌های اطلاعاتی رژیم بعث به طور مداوم و شدید فعالیت‌های افراد كورد را تحت نظر داشتند. در نتیجه، در ۲۸ آوریل ۱۹۷۴، ليلا قاسم و چهار نفر از همراهانش (جەواد هَمَوَندی، نریمان فواد مستی، حسن محمد رشید و آزاد سلیمان میران) توسط نیروهای مسلح رژیم بعث دستگیر شدند و در ۱۲ مه همان سال به دار آویخته شدند. ليلا قاسم در پاسخ به سؤالات رئیس سازمان اطلاعات بعث، شجاعانه گفت:
«با کشتن من، هزاران كورد از خواب غفلت بیدار می‌شوند. بسیار خوشحال و مفتخرم که جانم را فدای راه آزادی کوردستان می‌کنم.»

 

سازمان‌های زنان پس از قیام ۱۹۹۱

به طور کلی، تأسیس سازمان‌های زنان به دوران پس از قیام سال ۱۹۹۱ بازمی‌گردد. در این دوره، خشونت علیه زنان تحت سایه حکومت احزاب آغاز شد و قتل زنان و حیات اجتماعی مردسالارانه، با تعریف بدن و کرامت زنان به‌عنوان «شرف و ناموس» مردان، شدت گرفت. در طول این ۲۰ سال، حکومت نتوانست زنان را آگاه كرده و برای مبارزه و دفاع از حقوق خود تشویق کند. بسیاری از سازمان‌ها نیز که تا امروز به چارچوب سنت‌های جامعه پایبند مانده و تحت سلطه احزاب و مردان داخل آنها فعالیت می‌کنند، نتوانسته‌اند سازمان‌ها و فعالیت‌های زنان را به یک جنبش تحول‌خواهانه تبدیل کنند.

اما در سوی دیگر، زنان و برخی از سازمان‌های آنها توانسته‌اند تأثیراتی در تغییر دیدگاه‌های جامعه و مشارکت بیشتر زنان در حوزه‌های اقتصادی، کاری، اجتماعی، سیاسی و هنری داشته باشند.

 

اتحادیه زنان کوردستان

اتحادیه زنان کوردستان یکی از سازمان‌های زنان وابسته به حزب اتحادیه میهنی کوردستان است که در ۱۱ آوریل ۱۹۸۸ تأسیس شد. این اتحادیه تلاش كرده است اهداف خود را از طریق روش‌های سیاسی، دموکراتیک و مردمی پیش ببرد. هر ساله فعالیت‌ها، نشست‌ها و گردهمایی‌های مختلفی با زنان احزاب، جریان‌های دیگر و مناطق مختلف کوردستان برگزار می‌کند. همچنین چندین طرح و پیشنهاد خاص ارائه داده و اقدامات متعددی برای اجرای اصول صلح‌آمیز انجام داده است.

 

پیشنهادات اتحادیه زنان به کمیته عالی تدوین قانون اساسی عراق

اتحادیه زنان کوردستان یکی از سازمان‌هایی بود که در سال ۱۹۹۶ پیشنهادهایی برای پایان دادن به جنگ داخلی میان حزب دموکرات کوردستان (پ د ک) و اتحادیه میهنی کوردستان (ی ن ک) ارائه داد تا جنگ متوقف شود، زندگی از بین نرود و مادران داغدار نشوند. این اتحادیه همچنین چندین پیشنهاد به کمیته عالی تدوین قانون اساسی عراق ارائه كرده است، از جمله:

- برپایی یک نظام دموکراتیک که حقوق تعیین سرنوشت برای مردم كورد و حقوق بشر را تضمین کند.

- تأمین برابری زنان و مردان در استفاده از حقوق انتخاباتی، اشتغال، حقوق سیاسی، قانونی، اقتصادی، آموزشی و بهداشتی.

- جلوگیری از قتل‌عام‌ها و نسل‌کشی‌ها در جهان و درج اصولی برای ممانعت از هر نوع تبعیض جنسیتی در قانون اساسی.

- حفظ تمامی حقوق زنان که توسط سازمان ملل، نهادهای حقوق بشری و سازمان‌های بین‌المللی تصویب و به دولت‌ها ابلاغ شده و ثبت آنها در قوانین و مقررات.

 

پیشنهادات قانونی به ریاست پارلمان کوردستان

اتحادیه زنان کوردستان با همکاری سازمان‌های دیگر پیشنهادات قانونی متعددی به ریاست پارلمان کوردستان ارائه داده است، از جمله:

- قانون منع آزار و اذیت جنسی (سال ۲۰۱۳).

- اصلاح قانون احوال شخصیه شماره ۸۸ (مصوب سال ۱۹۵۹).

- اصلاح قانون مجازات عراق شماره ۱۱۱ (مصوب سال ۱۹۶۹).

- اصلاح قانون منع قاچاق انسان (سال ۱۹۸۸).

- بررسی و پیشنهاد درباره اجرای قانون احوال شخصیه اصلاح‌شده در سال ۲۰۰۸.

- بررسی و پیشنهاد درباره پیش‌نویس قانون حمایت از کودکان (سال ۲۰۱۱).

 

دیگر سازمان‌های زنان در باشور کوردستان

برخی از سازمان‌های دیگر زنان در منطقه باشور کوردستان عبارت‌اند از:

- اتحادیه زنان کوردستان (تأسیس در سال ۱۹۵۲).

- سازمان خواهران اسلامی کوردستان (تأسیس در سال ۱۹۹۲).

- سازمان زنان آزاد کوردستان (ڕژاک، تأسیس در سال ۲۰۰۲).

 

سازمان زنان آزاد کوردستان (رَژاک)

سازمان زنان آزاد کوردستان در ۲۱ دسامبر ۲۰۰۲ تأسیس شد و تاکنون پنج کنگره برگزار كرده است. این سازمان اهداف زیر را دنبال می‌کند:

- آگاهی‌بخشی به زنان، به‌ویژه درباره دانش و آگاهی زنانگی و حقوق زنان به‌عنوان یک موجودیت واقعی.

- حل مشکلاتی که زنان با آنها مواجه هستند، به‌ویژه در زمینه مسائل جنسیتی، ناموس‌پرستی و خشونت علیه زنان.

- تغییر قوانین از طریق آگاهی‌بخشی و آموزش زنان برای تبدیل مشکلات به مسائل قابل‌حل قانونی.

- تلاش برای حل مشکلات زنان در زمینه‌های اجتماعی.

- تربیت کادرهای سیاسی زن برای مشارکت در رهبری جامعه و تضمین برابری در حقوق و وظایف کاری زنان و مردان.

- فراهم كردن فرصت‌های شغلی برای زنان.

 

فعالیت‌های سازمان زنان آزاد کوردستان

از زمان تأسیس این سازمان تاکنون، ۲۳ کنفرانس فکری برای توسعه فکری زنان و سازمان برگزار شده است. هدف این کنفرانس‌ها و کارگاه‌ها افزایش آگاهی زنان و تصحیح باورهای غلط از طریق بحث و آموزش بوده است. این سازمان همچنین تعداد زیادی از فعالیت‌ها، سمینارها و گردهمایی‌ها را برگزار كورده است.

 

رَژاک و رویكرد آن به مسئله زنان

رَژاک (سازمان زنان آزاد کوردستان) معتقد است که مسئله زنان ریشه‌ای ذهنی دارد و در حوزه فکری و فرهنگی جامعه شکل گرفته است. این تمایزات مصنوعی در جامعه از طریق تأثیرات اجتماعی بر ذهنیت افراد به‌ویژه زنان تحمیل شده است، به گونه‌ای که زنان قربانی این تفکر شده‌اند. جامعه به‌طور عمدی زن را به گونه‌ای آموزش داده است که خود را موجودی تابع و فرودست بپندارد و این دیدگاه در مدارس، خانواده‌ها و دیگر نهادهای اجتماعی به زنان القا شده است. زنان به‌عنوان ابزاری در جامعه به دنیا می‌آیند و در همین چارچوب نیز از دنیا می‌روند.

اما تلاش‌های فکری و آگاه‌سازی سازمان توانسته است جایگاه قابل‌توجهی در جامعه به دست آورد. هدف اصلی رَژاک، شناخت خود و دیگری توسط زنان و مردان است تا با افکار سنتی و تبعیض‌آمیز مقابله کنند. این سازمان از طریق برگزاری فعالیت‌ها، سمینارها، گردهمایی‌ها و ایجاد چارچوب‌هایی برای آگاهی‌بخشی توانسته است تأثیرگذار باشد.

 

کمپین «نه به خشونت»

در سال ۲۰۰۶، سازمان رَژاک کمپینی با عنوان «نه به خشونت» راه‌اندازی كرد که به مدت یک سال ادامه داشت و یکی از بزرگ‌ترین کمپین‌های سازمان بود. در سال ۲۰۰۷، این سازمان پیش‌نویس قانونی تحت عنوان «پروژه قانون مقابله با خشونت خانوادگی» را به پارلمان و دولت کوردستان ارائه كورد. این طرح در سال ۲۰۱۱ تصویب شد، اما نامی از رَژاک به‌عنوان بانی آن در پارلمان برده نشد.

 

دیگر کمپین‌ها و فعالیت‌ها

رَژاک همچنین کمپین‌های دیگری را به انجام رسانده است، از جمله:

- ممنوعیت ختنه زنان.

- ممنوعیت چندهمسری.

- تشویق زنان به مشارکت فعال در عرصه سیاست.

این تلاش‌ها بخشی از اقدامات سازمان برای تغییر نگرش‌ها، ایجاد برابری جنسیتی و مبارزه با خشونت و تبعیض علیه زنان بوده است.