سروشا آمین

مرکز خبر- ٢٠ نوامبر از سوی سازمان ملل متحد بە عنوان روز جهانی کودک تعیین شده است، گرچه روز کودکان در بسیاری از کشورهای جهان در اول ژوئن جشن گرفته می‌شود.

تاریخچه روز جهانی کودک به طور رسمی به بعد از جنگ جهانی دوم بازمی‌گردد. بیشتر قربانیان جنگ جهانی، کودکان بی‌گناهی بودند که در آتش ویرانگر و بمباران‌های شهر جان خود را از دست دادند. کودکانی که گرفتار رنج‌های بی‌پایانی مانند بی‌خانمانی، اسارت، تعرض و بیماری‌های جسمی و روحی و بی‌سرپرستی شدند. دیدن این صحنه‌های تلخ باعث شد که درست بعد از پایان جنگ جهانی دوم، سازمان ملل با هدف حمایت از کودکان زیر بنای سازمان یونیسف را پایه‌گذاری کند. سازمان یونیسف در سال ۱۹۵۳ یکی از بخش‌های دائمی سازمان ملل متحد شد. «کنفرانس جهانی رفاه کودک» ایده برگزاری روز جهانی کودک را قبل‌تر مطرح کرده بود تا منشوری برای حمایت و دفاع از حقوق کودک به تصویب برساند. روز جهانی کودک در اولین یکشنبه ماه ژوئن سال ۱٨۵۷، توسط دکتر شریف چارلز لئونارد، «کشیش کلیسا درچلسی، ماساچوست» آغاز شد؛ لئونارد یک سرویس ویژه برای کودکان برگزار کرد. لئونارد این روز را روز «گل رز» نام گذاشت، هرچند بعدا آن را یکشنبه گل نامید و سپس به نام روز کودکان نامگذاری شد.

روز جهانی کودک در ایران نیز در سال ١٣٧٢، در جلسه‌ای که با حضور نمایندگان کانون پرورش، وزارت آموزش و پرورش و نمایندگان دیگر برگزار شد، روز ٨ اکتبر (۱۶ مهر ماه)، اعلام شد؛ این تصمیم از سمت سازمان یونیسف نیز به رسمیت شناخته می‌شود. 

سازمان ملل متحد بیانیه حقوق کودک را در ۲۰ نوامبر ۱۹۵۹، تصویب کرد سپس پیمان‌نامه حقوق کودک توسط سازمان ملل متحد  در ۲۰ نوامبر ۱۹۸۹ به تصویب رسید و ٣٠ روز بعد به مرحله اجرا درآمد.

پیمان نامه حقوق کودک یک کنوانسیون بین‌المللی است که حقوق سیاسی، اجتماعی، مدنی، اقتصادی کودکان را بیان می‌کند. کشورهایی که این عهدنامه را امضا کرده‌اند باید این حقوق را رعایت کرده و به شکایات‌های مربوط به آن رسیدگی کنند. یونیسف تنها سازمانی است که به طور مشخص در کنواسیون حقوق کودک به عنوان مشاور ذکر شده است. این کنواسیون به یونیسف راهنمای‌های لازم در زمینه‌های مهم ارائه می‌دهد. یونیسف علاوه بر تمرکز بر رشد کودکان، باید وضعیت همه کودکان را در نظر بگیرد و همیشە محیط اجتماعی و اقتصادی آنان را مورد بررسی قرار دهد.

طبق متن پیمان‌نامه حقوق کودک، به هر فرد کمتر از ١٨ سال (بر اساس ماده یک پیمان‌نامه) کودک گفته می‌شود. در مقدمه کنوانسیون حقوق کودک، آمده است: «کودک باید در فضایی سرشار از خوشبختی، محبت و تفاهم بزرگ شود».

این کنوانسیون چهار اصول پایه دارد که به شرح زیر است:

-عدم تبعیض؛ به این معنا که همه کودکان حقوق یکسانی دارند. تمام کودکان باید بدون توجه به نژاد، ملیت و گرایش جنسی دسترسی یکسان به آموزش داشته باشند. 

-همه کودکان حق دارند نظرات و عقاید خود را آزادانه بیان کنند و دیدگاه کودکان در همه امور مربوط به آن‌ها باید در نظر گرفته شود.

-در هر تصمیم‌گیری در مورد کودکان باید صلاح‌دید و منافع کودکان بیشتر از مسائل دیگر در مرکز توجه قرار داشته باشد.

-کودکان حق حیات و رشد دارند و باید تمام امکانات نظیر آموزش برای آن‌ها فراهم باشد.

روز جهانی کودکان فقط روزی برای جشن گرفتن کودکان به عنوان یک کودک نیست، بلکه فرصتی برای آگاهی‌بخشی به کسانی است که در سراسر جهان خشونت را در قالب سوءاستفاده، استثمار و تبعیض تجربه کرده‌اند. کودکان در بعضی از کشورها به عنوان کارگر مورد استفاده قرار می‌گیرند یا غوطه‌ور در درگیری‌های مسلحانه هستند، آوارە شدە و  تحت تأثیر آسیب‌های روانی و جسمی قرار می‌گیرند، همچنین زندگی در خیابان‌ها، اختلافات و تبعیض از جمله در مذهب، ملیت، یا معلولیت را تجربه می‌کنند.

امروزه در اقصی نقاط جهان شاهد نقض حقوق کودکان و خشونت علیه آنان در هر شرایطی هستیم. کودکان با تمام آسیب‌پذیر بودنشان، گرفتار اکثر مشکلات و بلایایی می‌شوند که هیچ نقشی در آن ندارند. بارها کودکان برای استفاده‌های نظامی استخدام شده‌اند، ضرب و شتم کودکان توسط خانواده‌ آن‌ها، کودک ربایی، حمله‌های مسلحانه به مدارس و بیمارستان‌ها و عدم دسترسی کمک‌های انسان دوستانه به کودکان، کار کردن کودکان بە خصوص در فضاهای نامناسب از جملە بارزترین خشونت‌ها علیە کودکان هستند.

یونیسف اعلام کرده که فقط با اختصاص پنج دلار برای هر کودک می‌توان جان ۹۰ درصد از کودکانی را که سالانه با مرگ مواجە می‌شوند، نجات داد و برای بهبود چشمگیر زندگی کودکان کافی است که تنها مبلغ ۶ هفته بودجه تسلیحاتی جهان هزینه شود. اما با این وجود می‌بینیم که هر روز تعداد بیشتری از کودکان در جنگ و فقر زندگی خود را از دست می‌دهند.

آمارها نشان می‌دهند که حدود ۱۵۳ میلیون کودک بین ۵ تا ۱۴ سال در حال حاضر در دنیا وجود دارند که مجبور به کار کردن هستند.

به گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس ۱۵ درصد جمعیت کودکان ایران «کودکان کار» هستند و این آمار به دلیل فقر خانوارها و شرایط نامساعد اقتصادی در ایران افزایش یافته است. همچنین حدود ده درصد از این کودکان نیز امکان تحصیل نیز ندارند.

گزارش‌های بسیاری در رسانه‌های ایران حاکی از آنند که کودکان در بدترین شرایط مورد سوءاستفاده و بهره‌کشی قرار می‌گیرند. با افزایش فقر در ایران پدیده «کودکان کار» نیز به سرعت در حال گسترش است. گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس می‌گوید «ضعف در اجرای قوانین و عدم نظارت مؤثر بر کارگاه‌ها یکی از عمده دلایل شکل‌گیری کار کودک است» و ماهیت تعدادی از کار‌های کودک، به‌ویژه بدترین اشکال آن مانند جابه‌جایی مواد مخدر، کولبری، سوءاستفاده جنسی به‌گونه‌ای است که نظارت بر آن‌ها و لذا حذف آن‌ها را دشوار می‌کند.

 

کودکان، فراموش‌شدگان در جنگ  

در گزارش‌ سازمان ملل متحد با عنوان «درگیری‌های مسلحانه و کودکان» آمده ‌است که در سال ۲۰۲۲ در ۲۴ کشور جهان «۲ هزار و ۹۸۵ کودک»، در سال ۲۰۲۱، «٢ هزار و ۵۱۵ کودک» و در سال ۲۰۲۰، «۲ هزار و ۶۷۴ کودک» جان خود را از دست داده‌اند.

همچنین بر طبق یافته‌های سازمان‌های حمایت از کودکان، در حال حاضر حدود ۴۵۲ میلیون کودک در مناطق جنگی دنیا زندگی می‌کنند. این رقم نسبت به آمار بیست سال پیش دو برابر شده است. در مجموع در حدود ۳۰ کشور یا منطقه، عملا جنگ و درگیری مسلحانه جریان دارد. افزون بر اوکراین می‌توان از غزە، مالی، سومالیا، سوریه، عراق، یمن، شرق میانمار یا کشمیر نام برد.

سازمان حفاظت از کودکان اعلام کرده که گویا در بیشتر موارد، از نظر قانونی، کودکان به سادگی فراموش می‌شوند و جنایت علیه آنان به گونه کافی مستندسازی نمی‌شود تا عاملان مورد پیگرد و مجازات قرار ‌گیرند.

در دو دهه اخیر حدود ۳۳ هزار کودک در افغانستان کشته یا معلول شده‌اند که با بازگشت گروه‌ افراطی طالبان به این کشور و حاکمیت مجدد آن، بسیاری دیگری از این کودکان از حق تحصیل نیز محروم ماندند.

در گوشه دیگری از جهان و در جنگ میان اوکراین و روسیه ١٠٠ هزار کودک در معرض خطر قرار گرفتند به طوری‌که سازمان ملل برای امنیت این کودکان در مؤسسات مختلف اوکراین که در بحران جنگ گرفتار شده‌اند، ابراز نگرانی کرد. آمارها نشان از این دارد که بیش از ١٠٠٠ کودک در جنگ اوکراین کشته یا زخمی شده‎‌اند.

همچنین صندوق کودکان سازمان ملل متحد (یونیسف) به تازگی با ارائه آماری تکان‌دهنده از کشتار کودکان در غزه، اعلام کرد که روزانه حدود ۴۲۰ کودک در حملات اسرائیل کشته یا زخمی می‌شوند.

کشته شدن بیش از پنج هزار کودک در غزه آن هم طی چند هفته، داستان تلخ کودکانی است که درگیر جنگ و خون‌ریزی سلطەگرانی هستند که کودکان را فراموش کرده‌اند.

حملات هدفمند و مکرر ترکیە علیە روژاوای کوردستان نیز در سال جاری منجر بە جانباختن دەها کودک و معلولیت صدها تن شدە است کە بە دلیل مماشات قدرت‌های جهان با دولت ترکیە، کمتر مورد توجە رسانە‌ها و حتی سازمان‌های جهانی حقوق بشر قرار می‌گیرد.

علاوه بر جنگ‌های بین کشورها، سال گذشته در ایران در جریان انقلاب «ژن ژیان ئازادی»، بیش از ۵۰کودک به ضرب گلوله نیروهای امنیتی جان خود را ازدست دادند. صدها کودک زخمی و دەها تن بازداشت و تحت شکنجەهای شدید، جان خود را دست دادند. تا جایی‌که سازمان جهانی یونیسف، در بیانیه‌ای درباره کشته‌، زخمی‌شدن و بازداشت کودکان و نوجوانان انقلاب سال گذشتە، با نگرانی در مورد جنایت‌های صورت گرفتە،  با خانواده‌های کشته‌شدگان و مجروحان ابراز همدردی کرد.

یافته‌های سازمان عفو بین‌الملل نشان می‌دهد دستکم ۱۴ درصد از مجموع افرادی که از ابتدای اعتراضات علیه نظام جمهوری اسلامی، به‌ ضرب گلوله نیروهای امنیتی، یا در پی ضرب ‌وشتم آن‌ها، جان خود را از دست داده‌اند، کودک بوده‌اند.

یونیسف در این بیانیه تأکید کرده که خواستار حمایت از همه کودکان در برابر هرگونه خشونت و آسیب، از جمله در درگیری‌ها و رویدادهای سیاسی است. خشونت علیه کودکان، توسط هر کسی و در هر زمینه‌ای، غیر قابل دفاع است.